VOV4.Jarai - Bơbrah hơtai B jing tơlơi ruă yua kơ siêu virus ngă bơbrah hơtai B (HBV) ba truh. Anai le\ tơlơi ruă hu^ rơhyư\t amra ba truh găng hơtai, bơbru\ hơtai.

 

Khă hnun hai, hơdôm tơlơi `u brơi [uh gah rơngiao mơng tơlơi ruă anai tơnap thâo biă, anun lu mơnuih hmâo tơlơi ruă [u thâo ta`, bruă pơjrao bưp lu tơlơi tơnap tap.

           

Bơbrah hơtai B dưi pơ anăn le\ “Pô pơdjai mơnuih [ơ [rư\” yua kơ kơman ngă bơbrah hơtai amra do# glăi sui amăng drơi jăn ană mơnuih mơ\ [u thâo krăn. Lom djơ\ kơman HBV mơng 6 blan hăng lu hloh kơ anun dưi pơsit le\ bơbrah hơtai B lok nao lok rai. Djuai kơman anai amra ngă kơ hơtai hăng prai hơtai tui [ơ [rư\.

 

Tui hăng mrô yap ră anai Việt Nam hmâo năng ai `u 7 klăk 800 rơbâo ]ô mơnuih djơ\ tơlơi ruă bơbrah hơtai B lok nao lok rai.

 

Rơbêh kơ 90% mrô ană nge tơkeng rai mơng pô am^ hmâo tơlơi ruă bơbrah hơtai B hmâo tơlơi ruă anai.

           

Tơlơi ruă bơbrah hơtai B hmâo sa dua mơta tơlơi kiăng đing nao tui anai: Ră anai [ơi rong lon tơnah hăng [ơi Việt Nam akă hmâo jrao pơjrao suaih ôh.

 

Bruă pơjrao kơnong pơgăn ngă `u hơdư\ h^ kơman HBV đo#]. Lom hmâo tơlơi ruă sui thun mơ\ [u dưi pơjrao, pô ruă amra găng hơtai, bơbru\ hơtai.

           

Khă tơlơi ruă hu^ rơhyư\t samơ\ tơlơi lăp bơngot le\ ano# `u pơdah gah rơngiao [u rơđah ôh, pô ruă  kah hăng [u mưn [uh hơget ôh lom phrâo hmâo tơlơi ruă truh kơ `u ngă pơplih drơi jăn, drơi jăn rơgah ga`, [u mơhao [ong huă, mơhao [le\ pơtah… le\ tơlơi ruă kraih laih.

 

Tơlơi anai [u djơ\ kơnong kơ bơdjơ\ nao truh bruă pơjrao tơlơi ruă ôh mơ\, `u do# ngă tơlơi lar hyu kơ pô pơkon prong biă.

 

Rơđah biă mă `u kah hăng ayong Hoàng Văn Tài (31 thun) [ơi să Ea Pô, tơring glông }ư\ Jut, tơring ]ar Daknông.

 

Thâo pô hmâo tơlơi ruă bơbrah hơtai B năm thun hăng anai, samơ\ yua kơ [u [uh pơdah tơlơi hơget ôh ayong Tài [u đing nao, [u gleng nao truh bruă pơjrao `u.

 

Kơnong kơ lom duam pơ-iă drơi, kl^ kơ`^, kơ`^ mơta, ayong Tài mơng nao pơ\ Anom pơjrao tơlơi ruă tưp, Sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak. Ayong Hoàng Văn Tài lăi pơthâo:

           

“Thun 2012, kâo hmâo pel e\p hăng pơ]rang lăng drah hmâo tơlơi ruă gah hơtai mơn? Ơi ia jrao lăi kâo ruă bơbrah hơtai B. Lom anun kâo [u hmâo pơjrao ôh yua kơ [u [uh ruă hơget ôh.

 

Hơdôm thun hăng anai kâo ăt wor bit mơn bruă pô glăk hmâo tơlơi ruă. Truh hơdôm rơwang hrơi tơjuh hăng anai, [uh drơi jăn rơgah ga`, duam pơ-iă drơi truh kơ 40 đo#, nao pơ\ sang ia jrao tơring glông pel e\p le\ ơi ia jrao lăi duam pơ-iă drơi siêu vi.

 

Do# đih glăi [ơi sang ia jrao truh rơwang hrơi tơjuh tal 2 le\ [uh kơ`^ mơta, laih anun kơ`^ kl^ kăh hăng kơ`^t anun”.

           

Sa ]ô pơkon glăk do# pơjrao [ơi Anom pơjrao tơlơi ruă tưp le\ đah kơmơi glăk do# hlăk ai. Lom [uh dleh glar, rơgah ga` amăng drơi jăn, [u mơhao [ong huă, pô ruă anai [u pơmin pô hmâo tơlơi ruă gah hơtai ôh, ăt [u hmâo nao pel e\p lăng mơn.

 

Amăng sa wot nao brơi drah gum djru, `u thâo krăn pô hmâo tơlơi ruă bơbrah hơtai B. Pô đah kơmơi anai brơi thâo:

           

“Blung a kâo kơnong kơ [uh dleh glar amăng drơi jăn, [u mơhao [ong huă samơ\ [u pơmin pô hmâo tơlơi ruă bơbrah hơtai B ôh.

 

Tơdơi kơ anun, kâo thâo pô hmâo tơlơi ruă lom gum hrom nao brơi drah.

 

Lom hmâo tơlơi ruă [uh `u rơgah ga` amăng drơi jăn, dleh glar, [ong huă mơhao [le\ pơtah”.

           

Tui hăng ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khoa Anom pơjrao tơlơi ruă tưp, Sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak, mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă bơbrah hơtai B amăng khul mơnuih jai hrơi jai lu tui.

 

Mrô yap [ơi anom pơjrao, mơng ako# thun 2017 truh blan 5/2018 hmâo năng ai `u 350 ]ô mơnuih ruă bơbrah hơtai B nao pơjrao.

 

Khă hnun hai, bôh thâo mơng m[s kơ tơlơi ruă bơbrah hơtai B [u lu ôh.

 

Lom amăng sang ano# hmâo mơnuih  ruă le\ [u djơ\ kơnong kơ hro\ trun pran jua mă bruă ôh mơ\ do# rơngiă lu prăk kak pioh pơjrao dong. Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm brơi thâo:

             

“Pơjrao tơlơi ruă bơbrah hơtai B sui thun hăng rơngiă lu prăk. Bơhmutu `u ruă bơbrah hơtai B hro\t kơtang pơjrao [ơi sang ia jrao, tơdah [u hmâo hră pơgang gah ia jrao thơ amra rơngiă mơng 3 – 5 klăk prăk.

 

Hăng mơnuih [un rin le\, anai jing mrô prăk lu biă.

 

Bơ\ ruă bơbrah hơtai B lok nao lok rai, khom yua jrao pơgăn `u kơtang mơng kơman le\, bruă pơjrao `u sui truh rơbêh kơ sa thun, đa le\ hloh kơ anun dong, yua anun mrô prăk tla kơ ia jrao gun lu biă”.

           

{ơi rong lon tơnah ră anai hmâo 325 klăk prăk ]ô mơnuih glăk djơ\ kơman bơbrah hơtai B hăng C.

 

Yap him lăng hmâo năng ai `u rơbêh kơ ha mơkrah amăng mrô mơnuih anun jing găng hơtai laih.

 

Mrô mơnuih djai rim thun yua kơ ruă bơbrah hơtai B hăng C dưm dưm hăng mrô mơnuih djai yua kơ tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng duam pơgrun, lu hloh mrô mơnuih djai yua kơ HIV/AIDS.

           

Kiăng plai [ia\ mrô mơnuih ruă bơbrah hơtai B, [ing ơi ia jrao pơtă djop mơnuih ta#o hloh hmâo sa jơlan do\ do\ng [ong huă:

           

Hơdư\ [ia\ tơpai [iêr, [u adju\p hot.

           

{ong huă djop gơnam ngă bơbuă, hơdư\ h^ mơnong [ong ta`, pơkra lui sui hrơi, gơnam [ong pơhăng, pơ-iă hang, hna lu ia rơmă.

           

Pơhra\m drơi jăn na nao rim hrơi.

Siu H’ Prăk: Pô c\ih hăng pôr

 

Tơlơi pơtă pơtăn mơ\ng ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khua anom pơjrao tơlơi ruă tưp mơ\ng kman gah sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak tui anai.

 

-Kơkuh kơ ih ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm! Ơ ơi ia jrao, tơlơi ruă bơbrah hơtai B hơmâo tơlơi bơkơnăl `u hiư\m pă ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm: Tơlơi ruă bơbrah hơtai B jing sa amăng hơdôm tơlơi ruă phun `u ngă rai le\ yua ruă hơtai mơn.

 

Hơmâo 5 mơta tơlơi ruă hơtai kah hăng ruă hơtai A,B,C,D hăng G. Hơdôm thun giăm anai, mrô mơnuih tưp tơlơi ruă hơtai B lu biă mă.

 

Tơlơi ruă anai, yua kman Virus pô ngă, `u mut tơma kret kruai amăng lăm anun [uthâo ôh hơdră pơhlôm pơgang hăng pơjrao.

 

Thun blan tưp tơlơi ruă bơbrah hơtai B tơnap biă mă thâo. Mơnuih ruă tưp virus amăng jơlan mông pơje\ giăm rơkơi bơnai yua [u hơmâo hơdră pơgang, tăp năng [ă mơ\ng drah arăng jur brơi, pơmut drah kơ mơnuih ruă, drah hơmâo kman, mă yua hrom jrum tla#o ia jrao…..

 

Truh mông `u tưp laih, `u mưn amăng drơi jăn pô ruă gleh glar, pơ-ai buai, [u kiăng huă [ong, hao [le\ pơtah, kơtang hloh le\ kơ`^ mơta, kl^ kliăng, ia mơ`ă [iă hăng ]ơkol mông anun kraih laih yơh.

 

Tơlơi ruă bơbrah hơtai B le\ tơlơi ruă yua kman virus ngă, [ing ta thâo laih tơlơi ruă yua virus le\ aka [u hơmâo ia jrao dưi pơjrao ôh.

 

Kơnong ia jrao pơgăn kraih tui đô], anăm brơi kman virus lar lu, pơgang pioh hơtai huăi răm. Ră anai, Việt Nam hăng ro\ng lo\n tơnah ăt aka [u hơmâo ia jrao pơjrao sit ôh.

 

-Bruă pơjrao tơlơi ruă bơbrah hơtai B ră anai hiư\m pă ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm: Tơlơi ruă bơbrah hơtai B `u tưp [u hmao thâo ôh. ~u mưn kơ pô ruă kraih hăng sui laih.

 

{ing duăm kraih le\ arăng pơjrao hăng ia jrao pơgang kơ hơtai, [u hơmâo ia jrao pơdjai kman ôh.

 

{ing ruă sui laih le\, e\p lăng ia tơpơi amăng hơtai lu hă [iă, hơmâo kman virus le\ arăng mơ`um ia jrao pơgang glăi virus đô], ia jrao anai ăt hơmâo anom bruă ia jrao djru prăk pơjrao.

 

Lơ\m anun virus do\ amăng hơtai `u [u thâo tơpư\ hyu dơ\ng tah. Ia jrao huăi ngă sat kơ hơtai lơi. Yua kơ anun, ia jrao pơjrao kơ mơnuih ruă hơtai B le\ sui thun biă mă, boh [iă sa thun [udah sui hloh, tăp năng hơmâo pô pơjrao tơl djai.

-Lu mơnuih ruah mă hơdră pơjrao tơlơi ruă bơbrah hơtai B hăng ia jrao akha kyâo, tui anun bruă ngă anai tu\ yua mơn ơ ơi ia jrao?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm: Kah hăng hơmâo lăi laih, tơlơi ruă bơbrah hơtai B ră anai aka [u hơmâo ia jrao pơjrao sit nik ôh.

 

Hăng bruă mă yua ia jrao akha kyâo pơjrao tơlơi ruă anai le\, [uh rơđah hơmâo mơn ia jrao dưi pơjrao djru kơ hơtai ta `u kơtang tui, pơgăn h^ tơlơi lar hyu mơ\ng kman virus.

 

Khă hnun, khom ruah djuai ia jrao akha kyâo `u djơ\, hơmâo hră pơsit mơ\ng kơnuk kơna, anăm pơjrao ôh hăng ia jrao [ing pơjrao hăng ia jrao amăng plơi pla, ngă hnun jai kraih hu\i rơhyưt hloh laih anun amăng anom pơjrao tơlơi ruă tưp kman hơmâo tu\ jum [ing ruă hơtai yua kơ mơ`um ia jrao akha [u djơ\.

 

Anun le\ sa tơlơi pơthâo hlâo pioh djop mơnuih kơđiăng.

 

-Ơ ơi ia jrao! Tơlơi ruă bơbrah hơtai B le\ aka [u hơmâo ia jrao pơjrao ôh, tui anun hơdră pơhlôm pơgang `u hiư\m pă tu\ yua hloh ră anai ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm: Hăng tơlơi ruă hơtai B, bruă mă pơjrao blung hlâo le\ khom pơgang pơhlôm mơn klă hloh.

 

Tơlơi ruă hơtai B tưp tui 3 jơlan, drah, mơ\ng am^ truh kơ ană, amăng mông pi kian [udah ană nge glăk me\m [udah amăng mông đih apui, tơlơi piu pơde ăt `u tưp mơn tơdah [u hơmâo pơgang hăng kơsu lơ\m pyu pơde.

 

Klah ]un gơ\, jơlan tưp hrup hăng HIV mơn. Pô ruă khom thâo mơ\ng pơpă `u tưp.

 

Khă hnun, hơdră pơhlôm pơgang hlâo yơh klă hloh. Tla#o jrao pơgang hăng vaccine pioh kơ mơnuih tưp kman hơtai B, kiăng drơi jăn ta kơtang găng glăi hăng tơlơi ruă.

 

{ing aka [u tưp kman ruă hơtai B le\ tla#o pơgang lui hlâo. Rơđah biă `u, boh [iă tla#o pơgang 3 arăt kah drơi jăn dưi pơgang glăi tơlơi ruă, giong anun sa thun tla#o dơ\ng kiăng djop 5 arăt jrao kiăng huăi tưp tơlơi ruă hơtai B.

{ơi [ing tưp laih, kah hăng am^ hơmâo kman tơlơi ruă hơtai B, bruă tla#o jrao pơhlôm kơ ană `u yom biă mă.

 

Laih tơkeng giong khom tla#o jrao pơgang mơtam kơ ană nge dua arăt ia jao huyêt thanh laih anun vaccine pơgang kman ruă hơtai B.

 

- Hai bơni kơ ih lu ho\!

 

Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr