VOV4.Jarai - Tơlơi ruă bơbrah lôm mơta do# iâu le\ tơlơi ruă mriah mơta jing sa amăng hơdôm tơlơi ruă  juăt bưp hloh [ơi mơta.

 

Tơlơi ruă amu` lar hyu hăng amra ngă jing klin amăng hơdôm hrơi ayuh hyiăng pơplih.

 

Anai le\ tơlơi amu` pơjrao suaih tơdah thâo ta` hăng pơjrao djơ\ hơdră samơ\ ăt amra ngă sat kơ mơta mơn tơdah pô ruă [u nao pel e\p hmao tlôn [u dah rong pơjrao mă pơ\ sang [u hmâo tơlơi pơtô ba mơng ơi ia jrao.

           

Tơlơi ruă bơbrah lôm mơta jing tơlơi ruă bơbrah juăt [le\ rơnah [ơi lôm mơta (juăt iâu le\ bơnga rơtă mơta), sa tal kl^ rơpih, ko# [la\ng lôm asar mơta, dưi pơgang yua kơ blâo mơta.

 

Lôm mơta jing tal gah rơngiao mơng asar mơta, anun amu` bơdjơ\ nao biă yua kơ hơdôm bôh than ba truh ngă ruă mơta.

           

Tơlơi ruă bơbrah lôm mơta hmâo raih daih kuh thun samơ\ amăng hơdôm mông ayuh hyiăng pơplih, mông pơplih bơyan, hmâo  lu [ui hlu\ mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă lu hloh.

 

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă mơta tơring ]ar Daklak, amăng 3 blan tal 3 thun 2017, sang ia jrao  hmâo pel e\p hăng pơjrao  brơi rơbêh kơ 1.600 ]ô mơnuih bơbrah lôm mơta, hmâo 21% amăng abih bang mrô wot pel e\p hăng pơjrao hrom, amăng anun ]ơđai muai hmâo 25%.

           

Ơi Ia jrao Lê Dương Thuỳ Linh, Khoa Anom pel e\p tơlơi ruă, Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă mơta tơring ]ar Daklak brơi thâo, hơdôm blan 7, 8, 9 le\ blan tơlơi ruă anai hmâo lu amu` lar hyu hăng jing tal sang ia jrao ]ih djă pioh lu mơnuih ruă hloh, biă `u le\ ]ơđai muai.

 

- Ơ ơi ia jrao Lê DươngThuỳ Linh! Rơkâo kơ ih brơi thâo tơlơi ruă brah lôm mơta hiư\m pă `u?

 

- Ơi ia jrao Lê Dương Thuỳ Linh: Tơlơi ruă juăt [uh kơ tơlơi ruă brah lôm mơta le\ mriah mơta, hơmâo eh mơta, kơtal mơta.

 

Tơlơi hăng tơlơi ruă mơta pơko\n le\, pô ruă huăi pơbrui mơta ôh, pô ruă ăt lăng rơđah đôc\.

 

Samơ\ lu c\ơđai muai, biă mă `u le\ [ơi cơđai anet, [ing gơ`u aka [u thâo pơhiăp ôh, yua anun lơ\m [uh [ing gơ`u mriah mơta le\, [ing am^ ama gơ`u pơmin ruă mơta đôc\ đat, yua anun [u ba nao pơkă lăng tơlơi ruă ôh, jing ba truh tơlơi lơ\m nao sang ia jrao mơta ruă kơtang jing rơkra lo\m mơta laih.

 

- Tơlơi ruă anai [ă hyu hiư\m pă ?

 

- Ơi ia jrao Lê Dương Thuỳ Linh: Ruă brah lôm mơta yua virus ngă le\ [ă amăng ia mơta hăng eh mơta.

 

Hơdôm ia mơta anai hơmâo virus laih, laih anun lơ\m jê| giăm amu` biă mă c\i [ă tưp.

 

Tal dua dong le\, tơlơi ruă anai [ă yua do\ jê| giăm mơnuih ruă, yua anun [ing gơmơi pơtă pơtăn [ing ruă anăm jê| giăm ôh tom mơnuih pơko\n. {ing c\ơđai le\ đih pit ataih mơng am^ ama.

 

- Ơ ơi ia jrao, tơlơi anai ngă răm gơget kơ mơta? Laih anun pô ruă dưi mơ\n pơjrao mă hơjăn pơ sang?

 

- Ơi ia jrao Lê Dương Thuỳ Linh: Ruă brah lôm mơta le\ tơlơi ruă mơta juăt [uh biă mă. Bruă pơjrao amu` mơ\n tơdah ta [u hmao tlôn.

 

Samơ\ hơmâo sa, dua c\ô ruă rai pơ sang ia jrao kaih đơi [udah yua jrao [u pơ sang [u djơ\ le\ amra ruă kơtang hloh, bruă pơjrao jing tơnap laih anun kho\m pơjrao amăng sui hrơi, [ơi `u truh 1, 2 blan kah mơng suaih.

 

 

Sa, dua c\ô ruă mriah mơta kơtang jing rơka [le\ rơnah lôm mơta, ngă bơbrui mơta, lăng [u rơđah dong tah.

 

Bruă pơjrao mă pơ sang, kâo lăi pơhmư\ le\ [u dưi ôh. Yua dah lơ\m [uh mơta mriah, pô ruă anun pơmin `u ruă mriah mơta đôc\, samơ\ anun le\ tơlơi ruă pơko\n, pha ra, yua anun kho\m nao pơ sang ia jrao sem lăng kah mơng thâo rơđah tơlơi ruă.

 

Sa, dua c\ô mơnuih ruă lơ\m ruă le\, nao blơi mă jrao mơ`um [udah pơkra mă jrao kah hăng kuor ia hra c\i tơdjoh amăng mơta [udah tơdjoh hăng boh kruăi, tơdjoh hăng ia tơsâo.

 

Biă mă `u le\ [ơi c\ơđai, hơmâo lu wơ\t laih am^ ama [ing gơ`u pơdjoh ia tơsâo amăng mơta c\ơđai.

 

Bơ [ing blơi jrao mơ`um mă hơjăn, tơdah jrao hơmâo Corticoid le\ amu` biă mă c\i rơka rơnah lôm mơta [udah djơ\ pơmao.

 

- Ơ ơi ia jrao! Ruă brah lom mơta dưi pơgang glăi hiư\m pă le\?

 

- Ơi ia jrao Lê Dương Thuỳ Linh: Tơlơi ruă brah lom mơta le\ lêng kơ virus soh ngă, yua anun bruă pơgang hăng jrao jing [u hơmâo ôh.

 

Ră anai ăt hơmâo sa, dua c\ô pơmin djơ\ glăi le\ tơlơi ruă anai ăt dưi pơgang hăng jrao.

 

Samơ\ [ing gơmơi pơtă hlâo le\ lơ\m aka ruă le\ anăm yua jrao ôh, biă mă `u le\ yua jrao [ing ruă pơdjoh nao amăng mơta ta pô, yua tơlơi anai amu` c\i [ă biă mă. kiăng pơgang tơlơi ruă hăng hơdră kah h^ phara gơnam tam pô ruă, bơnal uă [o\ ba c\ơmu amăng pơ-iă;

 

anih anom agaih, anăm do\ ôh măng măi ngă rơ-ơ\; lơ\m tơbiă gah rơngiao le\ klum hla king, hla king pơgang mơta, hu\i amruih, hu\i angin, asuk ruk yua dah amăng angin, asuk hơmâo virus ngă ruă mơta;

 

gah bruă ngă wai lăng tơlơi a`răng kơ mơta le\ ta [ong gơnam jơman, [ong lu a`am, hơbơi, boh troh hơmâo mau mriah kah hăng trong mơsăm, carốt…yua gơnam [ong anai hơmâo lu Betacaroteen klă biă kơ mơta.

 

Bruă wai lăng mơta hiam klă hăng jơlan [ong huă djơ\ lăp hloh kơ jơlan mơ`um.

Siu H’ Prăk – Siu H’ Mai: Pô ]ih hăng pôr