VOV4.Jarai - Boh [leh yôm biă mă amăng drơi jăn ta, djru hlong, pơđoh đuăi ia [u klă amăng drah kơtăk hăng ia rơbêh amăng drơi jăn, tơbiă h^ tui amăng ia mơa`ă, ngă hơđong mrô ia hra hăng chất điện giải amăng drah kơtăk, ngă hơđong arăt drah.

 

Ruă boh [leh le\ ngă boh [leh [u anăm kor pơđuăi ia [u klă amăng drơi, bơbec\ kơtang biă kơ tơlơi suaih pral mơng pô duam ruă.

 

Amăng anun, ruă boh [leh [u thâo suaih le\ tơlơi ruă hu\i rơhyưt biă mă, anai le\ tơlơi bơngot mơng hơdôm boh dêh ]ar glăk đ^ kyar.

 

Tơlơi ruă anai ngă tơdu abih ano\ klă mơng boh [leh, [u dưi hiam glăi tui hơđăp, hơdră pơjrao ră nai le\ ngă kaih [iă tơlơi ruă hăng pơgăn h^ tơlơi ruă pơko\n yua boh [leh ngă.

 

Yua anun, bruă pơgang tơlơi ruă anai yôm biă mă.

 

Ruă boh [leh hơmâo dua mơta, sa le\ ruă boh [leh kraih hăng ruă boh [leh [u thâo suaih. Ruă boh [leh kraih juăt `u ta [u thâo hlâo ôh, yua rơka rơkac\ ngă [le\ drah lu đơi, eh c\roh ngă hro\ lu ia amăng drơi, hơmâo kman amăng drah, rơka boh [leh yua sa, dua djuai jrao mơ`um [udah jrao măt ngă.

 

Lơ\m ruă boh [leh kraih, pô ruă juăt nao mơa`ă aset, đa [u hơmâo ia mơa`ă ôh, mơhao pơtah, [le\ pơtah, eh c\roh, rơgah amăng drơi jăn…

 

Khă hnun, tơdah ta` [uh, tơlơi ruă anai ăt dưi mơn pơjrao, laih anun huăi ba truh tơlơi ruă pơko\n ôh.

 

Tơlơi ta bơngot kơtang hloh le\ ruă boh [leh [u thâo suaih. Tơlơi ruă anai ta [u thâo krăn ôh, ruă amăng [rư\, tơnap pơjrao biă.

 

Lăi nao kơ tơlơi ruă boh [leh, ră anai [ơi Việt Nam, ơi ia jrao apăn bruă chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Kơ-iăng khoa pơjrao mơnuih ruă kraih hăng pơgang jrao măt, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Ma Thuột brơi thâo:

 

‘’Ruă boh [leh le\ tơlơi ruă ngă tơdu boh [leh, boh [leh [u dưi hrong hơdjă ia drah, [u hơmâo ia mơa`ă hăng [u ngă hơđong ia điện giải amăng drơi jăn.

 

Ră anai Việt Nam hơmâo năng ai 5 klăk c\ô mơnuih ruă boh [leh, amăng anun hơmâo 800.000 c\ô mơnuih kho\m pơjrao pơplih boh [leh, kah hăng hrong drah [udah hrong hơdjă kl^ lôm amăng hlung c\i pơjrao.

 

Tui hăng [ing ơi ia jrao apăn bruă, ruă boh [leh [u thâo suaih yua lu mơta: pô ruă hơmâo tơlơi ruă tơhư boh [leh, bơbrah boh [leh, hơmâo pơtâo amăng boh [leh; pô hơmâo tơlơi ruă boh [leh đa nang tui djon mơng ơi yă, am^ ama; pô ruă boh [leh kraih samơ\ [u pơjrao ta` hăng pơjrao [u klaih tơlơi ruă mơtăm ôh…

 

samơ\ tơhnal phun `u mơtăm le\ yua mơng tơlơi ruă mơa`ă tơbiă ia sik, tơtăng arăt drah.

 

Dua tơlơi ruă anai hơmâo lu biă mă laih anun jai hrơi lu tui [ơi hơdôm boh dêh ]ar glăk đ^ kyar, amăng anun hơmâo Việt Nam.

 

{ơi sang ia jrao prong plơi prong Buôn Ma Thuột, ră anai hơmâo 170 c\ô mơnuih ruă boh [leh rơwang rơnuc\ yơh, glăk pơmut ia amăng boh [leh, amăng anun hơmâo ha mơkrah mrô anun le\ ruă tơbiă ia sik.

 

Tui hăng ơi ia jrao chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Kơ-iăng khoa pơjrao ruă kraih, hơđong pran hăng pơgang jrao măt, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Ma Thuột, tơlơi hơmâo mơng tơlơi ruă mơa`ă tơbiă ia sik ngă răm abih arăt drah, amăng anun hơmâo arăt drah [ơi boh [leh.

 

Ruă boh [leh le\ sa amăng hơdôm tơlơi ruă [uh lu hloh mơng tơlơi ruă mơa`ă tơbiă ia sik ră anai.

 

Tơlơi ruă boh ơpleh hơmâo hăng yak rơgao 5 tal. Tơdah ră boh [leh kraih [uh nam ruă rơđah rơđông mơng blung a le\ ruă boh [leh [u thâo suaih, lơ\m phrâo ruă abih bang pô ruă [u thâo `u ruă ôh, truh ruă kơtang kah mơng thâo lơ\m anun tơlơi ruă [u thâo pơjrao dong tah.

 

Juăt `u, yak nao tal ruă pơkă mrô 5, pô ruă [u dưi pơjrao hăng jrao dong tah, kho\m pơplih boh [leh hăng 3 mơta hơdră: brac\ pơtlep boh [leh, pơđuăi ia amăng [leh hăng thẩm phân phúc mạc, amăng anun pơđuăi ia amăng boh [leh jing hơdră hơmâo lu mơnuih ngă hloh.

 

Rơngiao mơng yua tơlơi ruă mơa`ă tơbiă ia sik, tơtăng arăt drah le\ hơmâo ơu [iă ôh mơnuih ruă boh [leh yua hơmâo tơlơi ruă boh [leh mơng hlâo laih, samơ\ gơ`u [u nao khăm lăng ôh, hlong c\i nao blơi mă jrao, [ong ia bah arăng pơtô brơi.

 

Anai jing bruă ngă hu\i rơhyưt biă mă yua dah [u hơmâo khăm lăng, [u pơjrao hmao tlôn amra ngă boh [leh tơdu kơtang tui, ruă ta` hloh.

 

Hmư\ hing hloh le\ tơlơi ruă mơng Y Điêm Trei (38 thun) [ơi tơring glông Lak.

 

Sui mơng anai 2 thun, ayong Điêm đih pơ sang ia jrao laih anun hơmâo ơi ia jrao pơsit ruă boh [leh tal rơnuc\ laih.

 

Tơdơi kơ anun, arăng ba `u nao pơjrao pơ sang ia jrao plơi prong Buôn Ma Thuột c\i pơđuăi boh [leh.

 

Ayong Y Điêm brơi thâo, hlâo kơ anun `u nao mơa`ă ruă, mơa`ă thu, tơbiă drah samơ\ [u nao khăm ôh mơ\ blơi mă jrao mơ`um.

 

Tơlơi anun hơmâo amăng 5 thun truh kơ hrơi `u nao ruă kraih nao đih pơjrao pơ sang ia jrao. ayong Y Điêm ră ruai glăi:

 

‘’Pơ sang kâo ruă ako\, juăt huing ako\, mơhao pơtah, duam uh, samơ\ do\ pơ sang đôc\, truh kơtang kah mơng nao pơ sang ia jrao, lơ\m anun ơi ia jrao lăi [u dưi pơjrao dong tah, kơnong dưi hrong ia drah kah mơng dưi hơdip’’.

 

Tui hăng ơi ia jrao apăn bruă, tơlơi ruă boh [leh jai hrơi lu tui, lơ\m anun măi pơđuăi ia hiam amăng boh [leh [ơi hơdôm sang ia jrao do\ kơ[ah, yua anun, hơmâo lu mơnuih [u dưi pơjrao pơ tơring ]at gơ`u ôh mơ\ kho\m nao pơjrao pơ [on prong, rơngiă lu mông hăng huac\ prăk.

 

Yua anun, rim c\ô mơnuih kiăng kơđiăng tơlơi suaih pral mơng pô, hu\i kơ ruă boh [leh [ing ta kho\m hơdip hiam, [ong huă hơdjă, jơman:

 

anăm [ong lu đơi mơnong ôh; [ong lu a`ăm hla, boh troh, mơ`um ia mơng 1,5 truh 2 lit rim hrơi, [ư\ drơi jăn rim hrơi, hơdư\ [iă mơ`um tơpai, [ier, [u dưi dju\p hot, [u dưi [ong mơsin ôh.

 

 

Kiăng thâo hluh tong ten kơ hơdră pơjrao ăt kah hăng hơdră pơhlôm hlâo kơ tơlơi ră boh [leh, [ing ]ih tơlơi pơhing phrâo ]răn hơdră anai, hơmâo bưp hăng ră ruai tom ơi ia jrao chuyên khoa 1, Trần Thanh Quí, Kơ-iăng Khua anom pơjrao je] ame] hăng pơhlôm tơlơi măt, sang ia jrao prong plơi prong {uôn Ma Thuôt, tơring ]ar Daklak tui anai.

 

-Ơ ơi ia jrao ! Tơlơi ruă boh [leh kraih juăt `u hơmâo tơlơi mưn pơ[uh hiư\m pă ?

 

-Ơi ia jrao Trần Thanh Quí: Tơlơi mưn `u tơlơi ruă boh [leh kriah anai lu mơta biă mă, blung hlâo le\ nga bơbrah drơi jăn, djop pô ruă tui anun soh.

 

Dua le\, tơlơi mưn `u thu drah, pô ruă kơ`^ kl^ kliăng, alăk mơta kơ`^. Klâo le\ rơ]ăm tơlang, ruă rơgah amăng drơi jăn hăng hao [le\ pơtah.

 

-Phun `u mơ\ng pơpă ngă rai tơlơi ruă boh [leh kraih anun ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Trần Thanh Quí: Tơdah ruă boh [leh kraih laih, phun `u yua kơ tơlơi ruă tơbiă ia sik ngă rai.

 

Tơlơi ruă mơ-a`ă tơbiă ia sik ngă ruă arăt drah a`e\ rô nao amăng boh [leh, laih anun ngă khăng boh [leh, yua kơ anun [u thâo hrong drah, khom hrong drah amăng boh [leh mơnuih ruă.

 

Rơngiao kơ anun, hơmâo mơ\n tơlơi ruă yua tưp mơ\ng drah kơtăk kơnung djuai juăt hơmâo, mơnuih ruă lu mơta amăng boh [leh [udah bơbrah ano\ pơjing ia drah amăng boh [leh, răm h^ boh [leh.

 

Hơdôm tơlơi ruă anai, ăt amra ba truh ruă boh [leh pơ-ai buai ba truh ano\ ruă kraih ]răn rơnu].

 

Hơdôm mơta tơlơi ruă pơko\n kah hăng pơtâo lăng amăng boh [leh ăt ngă kơ ruă boh [leh pơ-ai mơ\n.

 

Blung a boh [leh pơ-ai đô] samơ\ [u pơjrao hmao kru amra ba truh tơlơi ruă ngă pơ-ai boh [leh kơtang hloh’.

 

-Hơbil `u mơnuih ruă boh [leh pơ-ai kraih dưi pơjrao tơl bơblih boh [leh ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Trần Thanh Quí: Hơmâo 3 hơdră pioh pơjrao pơhrua boh [leh: Sa le\ pơtlep boh [leh, dua le\ hrong sơ\l amăng kian, klâo le\ hrong glăi drah arăng lăi jur drah pơmut amăng boh [leh, chạy thận nhân tạo.

 

Amăng klâo hơdră anai, kơnong pơtlep boh [leh yơh klă hloh samơ\ tơnap dưi ngă tui, yua kơ anun, lu mơnuih kơnong jur drah kơ boh [leh đô], ta juăt lăi chạy thận nhân tạo hăng khom dưm nao măi jur brơi drah amăng boh [leh truh kơ djai đuăi mơtam yơh.

 

 

Ruă boh [leh pơ-ai hơmâo 5 ]răn. Mơnuih ruă amra ngă tui dơ\ng mơ\ng ]răm tal sa truh kơ tal rơma, truh tal rơma le\ khom hrong drah yơh.

 

Tal dua aka [u truh kơtang le\ tơdah mơnuih ruă hơmâo tơlơi ruă pơko\n arăng pia hội chứng Urê amăng drah lu hrom hăng hao [le\ pơtah le\ khom hrong drah mơ\n.

 

}răn tal klâo le\ mơnuih ruă lu đơi Kali amăng drah ăt khom hrong drah mơn [udah hơdôm mơta tơlơi ruă pơko\n kah hăng drah nur [udah yua kơ tơlơi ruă pơko\n le\ ngă kơ pô bơbrah tơso#, sat amăng drah, pơjrao gah tơlơi ruă amăng lăm [u hlao ôh le\, ăt khom hrong glăi drah mơ\n.

 

-Dưi mơ\n pơhlôm hlâo tơlơi ruă pơ-ai boh [leh hăng hơdră pơpă ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Trần Thanh Quí: Tơdah aka [u truh ruă sat kơ boh [leh le\, klă [iă pơjrao truh kih hơdôm tơlơi ruă pơko\n.

 

Tơdah hlơi pô hơmâo tơlơi ruă mơ-a`ă tơbiă ia sik le\ khom pơjrao h^ kiăng hnong ia sik trun gah yu\ 7,0 mml/l, [udah hnong pơ anăn HbA1 gah yu\ 7,0%.

 

Tơdah pơgăn h^ klă rơnoh anai, tơlơi sat ba truh ruă boh [leh huăi hơmâo ôh, tơdah [u pơgang klă ôh le\ ngă truh ruă boh [leh kơtang sit mơ\n pơjrao tơnap tap.

 

{ơi mơnuih huăi hơmâo tơlơi ruă ôh le\, mơta sa khom do\ dong [ong huă tơnă, anăm lui rơmong plin, anăm [ong lu mơnong un, a`ăm mơnong hlô mơnong pơko\n, kơtưn [ong a`ăm rơ\k tơ\k, [ong hơbơi pơtơi lu, mơ`um ia lu laih anun bơtơpư\ rơjang drơi jăn na nao.

 

Hơdôm hơdră anai lêng kơ klă brơi kơ tơlơi suaih pral, klă kơ boh [leh ta.

 

-Mơnuih ruă boh [leh kiăng [ong huă kom hơge\t ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Trần Thanh Quí: Mơta sa le\ [ong mơ`um, mơnuih ruă [u dưi mơ`um lu đơi ia ôh.

 

Yua dah ră anai, boh [eh [u thâo hrong ia dơ\ng tah, [u thâo hrong bơtơbiă h^ ia mơ-a`ă, anun mơ`um lu ia le\ ngă đôm ia laih anun bơbrah đ^ truh pơ tơso#.

 

Dua le\ [u [ong ôh gơnam [ong hơmâo lu tơpung Kali kah hăng pơtơi, boh krăk [âo, boh sầu riêng, boh kruăi.

 

Hơdôm djuai boh troh anai pơjing rai Kali lu amăng drah laih anun ngă kơniă drah rô amăng hơtai boh, ngă ruă kraih tui sit mơ\n truh djai.

 

Gơnam dưi [ong le\ hơdôm mơta mơnong [ong hơmâo lu protein kah hăng boh mơnu\, sơ\l ko# đô] laih anun ia tơsâo pơkra hăng rơtă kơ`^, đậu nành, anăm [ong mơsin ôh.

 

Kơ huă [ong, [ing gơmơi pơtô lăi klă [iă huă [ong ngă hiư\m pă lơ\m plah wah dua wơ\t nao jur drah amăng bah [leh chạy thận le\ pô ruă đ^ mơ\ng 1-1,5 mơkrah, pơkă hnong kơtra#o ta.

 

Hăng mơnuih ruă pơ-ai boh [leh kiăng hơdip sui [iă, [ing gơmơi pơtă pơtăn kơ [ing ruă boh [leh tơl jur drah boh [leh r^m blan le\, khom ngă djơ\ hrơi pơkă, [u dưi lui du bla ôh, tơdah ngă du bla hă ia sat đ^ lu tui, ia rơbêh lu mơ\n pô ruă amra kraih mơtam.

 

Dua le\, khom [ong huă djơ\ tơlơi pơtô mơ\ng ơi ia jrao. Klâo le\ mơ`um ia jrao pơgang drah nur hăng ia jrao đ^ pran, ia jrao ia pơsơi mơ\ ơi ia jrao brơi mơ`um djơ\. Tơdah ngă djơ\ hơdôm tơlơi anun, mơnuih ruă amra hơdip sui thun [iă.

 

Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao ho\ !

 

Anai dơ\ng le\, tơlơi pơtô lăi hơdôm tơlơi hu\i rơhyưt [ơi [ing am^ hăng ană nge phrâo tơkeng:

 

Lơ\m hrơi blan pi kian hăng tơdơi kơ tơkeng ană, tơdah pô đah kơmơi hơmâo sa amăng hơdôm tơlơi pơ[uh tui anai, khom nao mơtam pơ sang ia jrao:

 

Duam pơ-iă hlor kơtang, ruă ako\ lu, mơmo\t mơta, wir ako\; Ruă kian, [le\ drah, [le\ ia mơ\ng kuang buang; Bơbrah [o# mơta, tơkai tơngan, nao mơ-a`ă [iă đơi;

 

Ană amăng kian tơpư\ djong laih anun aset hloh kơ hlâo; Khom nao mơtam pơ sang ia jrao hlâo kơ hrơi đih apui;

 

Hăng ]ơđai nge phrâo tơkeng, lơ\m [uh hơdôm tơlơi kah hăng : {u kiăng mem, lui mem duăm hlor [udah rơ-ot kơtang;

 

kl^ kliăng kơ`^, pơsăt [âo bru\ [udah kl^ jum dar pơsăt mriah; [le\ pơtah [udah bo\ kian; mơta mriah, bơbrah, hơmâo rơnah; suă jua pha ra; kơh`ăk…khom ba ]ơđai nao pơ sang ia jrao mơtam.

 

Khom nao pơ sang ia jrao mơtam sit hơmâo hơdôm tơlơi bơkơnal hu\i rơhyưt kơ am^ hăng ană nge phrâo tơkeng.

Siu H’Mai-Nay Jek: Pô pơblang hăng pôr