VOV4.Jarai - Eng [ong tơgơi jing tơlơi ruă juăt bưp [ơi ]ơđai muai, biă `u lom ]ăt tơgơi hăng pơ phun pơplih tơgơi, mơng 6 truh kơ 12 thun.

 

Tơgơi eng [ong [ơi rơnoh kơtang ngă brơi bruă mah gơnam [ong [u klă, mơng anun bơdjơ\ nao truh tơlơi bro# prong drơi jăn hăng bruă hrăm hră ]ơđai muai.

 

Biă `u, amăng rơwang phrâo ]a\t tơgơi, eng [ong tơgơi hăng khom bu] lui ta` amra ngă rơngiă jơlan ]a\t đ^ mơng tơgơi, tơgơi `u ]a\t đ^ ]ơđă ]ơđê`, hleh hloh h^.

 

Yua anun, bruă bơwih brơi tơgơi mơbah kơ ]ơđai klă, be\ eng [ong [u djơ\ kơnong kơ pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ ]ơđai muai ôh mơ\, `u do# pơhlôm ano# klă hiam [o# mơta dong.

           

Ană mơnuih ta hmâo dua tal tơgơi le\ tơlơi phun hăng tơgơi ]a\t glăi tal dua. Tơgơi ]a\t phun blung a hmâo 20 [e\, pơ phun ]a\t mơng do# muai hmâo mơng 6 truh kơ 12 thun hăng amra pơ plih hăng tơgơi tal dua kơja\p truh kơ tha.

 

Tơgơi ]a\t tal dua hmâo 32 [e\. Hơdôm tơgơi anai amra do# glăi hăng mơbah truh kơ tha, tơdah tơgơi huăi hmâo hlăt eng [ong, jôh h^ [udah pơplih tơgơi pơkra mă gah rơngiao.

             

 

Ăt kăh hăng hơdôm anih anom pơkon amăng drơi jăn ta, tơgơi ană mơnuih ăt amra hmâo lu tơlơi ruă mơn, biă `u tơgơi eng [ong, hlăt ]uk. Anai le\ tơlơi kơman ba truh jing hơdôm ano# sat gah rơngiao tơgơi [udah amăng lăm tơgơi.

 

}ơđai muai pô amu` hmâo eng [ong tơgơi hloh, yua akă thâo rơnak tơgơi [udah rơnak tơgơi akă djơ\ hơdră.

 

Hrom hăng anun, lu am^ ama ]ơđai akă đing nao djơ\ rơnoh tơlơi suaih pral kơ tơgơi ană bă, ngă ]ơđai amu` hmâo eng [ong tơgơi. Amai Nguyễn Thị Thuý Ngân [ơi plơi prong {uôn Ama Thuo#t lăi pơthâo:

           

“Ană kâo eng [ong tơgơi lom `u 3 thun, Bôh than ba truh le\ yua kơ `u juăt [ong ke\o hăng gơnam [ong mih hăng lom anun kâo ăt akă đing nao truh mơbah tơgơi kơ ană ôh. Lom `u lăi hăng kâo am^ kâo ruă tơgơi đơi, anun kah kâo mơng đing nao hloh”.

           

Tui hăng ơi ia jrao Trần Văn Thông, Kơ-iăng Khoa Anom Kơsem min bruă pơjrao mơnuih duam ruă, Sang hră Cao đẳng pơtô bruă ia jrao Daklak, ]ơđai muai amra hmâo eng [ong ta` biă, mơng `u phrâo ]a\t tơngơi.

 

Biă `u amăng hơdôm thun pơplih tơgơi truh kơ tơgơi kơja\p, mơng 6 truh kơ 12 thun mrô ]ơđai hmâo eng [ong tơgơi lu hloh truh kơ 90%.

           

Eng [ong tơgơi hmâo lu bôh than ba truh. Amăng anun hmâo 3 bôh than ba truh phun. Sa le\ tơgơi tơdu.

 

Dua le\ yua kơman ba truh. Tơdơi kơ [ong huă giong, tơdah [u sô tơgơi, kơman amăng gơnam [ong huă amra đôm amăng tơgơi pơjing rai eh tơgơi, ngă hlăt ]eo, eng [ong tơgơi.

 

Tlâo le\ yua gơnam [ong huă, biă `u gơnam tơpung hăng gơnam hmâo ia mih. Ơi ia jrao Trần Văn Thông brơi thâo:

           

“Bôh than ba truh tal sa yua kơ tơgơi tơdu, anun le\ yua kơ lom pikian am^ `u [u hmâo ara\ng bơwih brơi klă, [ong [u djop canxi hăng hơdôm gơnam hmâo vi lương amra ba truh tơlơi tơdu.

 

Bôh than mơng gơnam [ong huă jing ba jơlan hlâo ngă tơgơi eng [ong, hlăt ]eo, biă `u hăng ]ơđai mua juăt [ong [e`, [ong ke\o, hơdôm gơnam [ong hmâo sik”.

           

Ruă eng [ong, hlăt ]eo tơgơi hmâo dua mơta yua kơ eng [ong ia bih tơgơi hăng hlăt ]eo tơgơi.

 

Hăng eng [ong tơgơi (hlăt [ong ia bih tơgơi) le\ ]ơđai akă mưn ruă ôh, samơ\ dưi lăng [uh gah rơngiao tơgơi hmâo nam ju\ [udah ko# khu\.

 

Anai le\ phun `u ngă hlăt ]eo tơgơi. Lom anai tơdah bơwih brơi tơgơi [u klă amra ngă hlăt ]eo [ơi tơgơi.

 

}ơđai muai [uh ruă tơgơi lom mah gơnam hăng ting tơgơi lom [ong mơxa\m, [ong pơ-iă đơi [udah rơ-o\t đơi.

           

Hăng hlăt ]eo tơgơi rơnang, bruă pơjrao lu hloh hăng ba glăi bôh tơhnal hloh ră anai le\ nao [ir tơgơi. Bruă anai djru ngă sir h^ nam hlăt ]eo, pơgăn hlăt ]eo eng [ong tơgơi.

           

Eng [ong tơgơi phun [u djơ\ kơnong kơ ngă bruă [ong huă ]ơđai muai bơdjơ\ nao ôh mơ\, tơdah kơtang đơi thơ khom bu] h^ `u, tơlơi pơjing tơgơi ]a\t tal dua amra [u gal ôh.

 

Ră anai, lu am^ ama ]ơđai pơmin tơgơi phun (tơgơi kle) kơnong kơ tơgơi ]a\t đ^ jăng jai đo#] hăng amra pơ plih h^ anun [u đing nao đơi ôh bruă bơwih brơi tơgơi kơ ]ơđai muai amăng tal rơwang anai. Anai le\ tơlơi pơmin [u djơ\ ôh.

 

Lom tơgơi phun `u do# glăi, hơdôm tơgơi ]a\t glăi tơdơi anai amra bro# prong amăng tơlang tơgơi khăm mơng hơdôm tơgơi ]a\t phun hlâo adih.

 

Lom hơdôm phun tơgơi bro# đ^ tơgơi, hơdôm phun tơgơi bro# đ^, phun tơgơi hơđăp amra rơngiă h^, pơdah lom tơgơi ta glik gluk hăng bu] h^. {ơi anih anun, tơgơi tal dua ]a\t đ^ pơ ala nao.

           

Tơgơi kle tơdah hmâo hlăt ]eo kơtang amra bu] h^ ta`, lom tơgơi tal dua ]a\t đ^ pơ ala nao, [ơi anih tơgơi bu] lui anun amra ]a\t đ^ tơgơi hleh hloh [udah ]ơđê` ]ơđa` sat mơta lăng biă.

 

Yua anun, kiăng ]ơđai muai hmâo tơgơi hiam kơja\p, am^ ama ]ơđai khom rơnak brơi ană klă mơng do# muai, hơdư\ h^ gơnam [ong hmâo lu sik.

 

Biă `u khom pơtô brơi ]ơđai muai sô tơgơi, pơhra\m kiăng `u juăt tơlơi anai hrim hrơi tơdơi kơ mông [ong huă./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr

 

 

 

Bruă pơgang tơgơi hiam, rơgoh kơ ]ơđai muai ăt jing sa bruă mă djru kơ ]ơđai huă [ong jơman, găng a`răng, đ^ rơmong prong jăl drơi jăn hăng pran jua.

 

Kiăng thâo bruă pơgang tơgơi djơ\ hơdră, pơhlôm pơgang huăi eng [ong sat răm tơgơi, pô mă tơlơi pơhing anai hơmâo bưp hăng tơ`a kơ ơi ia jrao Trần Văn Thông, Kơ-iăng khua anom hrăm bruă ia jrao blung a, sang hră hrăm bruă ia jrao tơring ]ar Daklak tui anai.

 

-Ơ ơi ia jrao ! Yua hơge\t mơnong [ong huă hơmâo ia sik le\ amu` eng [ong tơgơi ?

 

-Ơi ia jrao Trần Văn Thông : Amăng lăm amăng bah [udah jơlan suă jua hai hơmâo na nao kman, amăng anun hơmâo kman ngă eng [ong tơgơi lu hloh, anăn `u kman Streptococcus mutans.

 

Djuai kman anai amu` biă `u ngă mơsăm, boh nik `u lơ\m djơ\ mơnong [ong huă hơmâo sik mih, `u amra jing axit ngă sat tơgơi ta.

 

Boh nik `u [ing ]ơđai muai, amăng mông ăt do\ tơgơi sô, ăt do\ ia tơsâo, tơgơi do\ rơ-un đô] anun amu` eng [ong tơgơi.

 

-Djơ\ mơn, abih bang ]ơđai  muai do\ tơgơi sô ia tơsâo [udah truh thun luh tơgơi mơ\ lêng kơ eng [ong tơgơi soh hă ?

 

-Ơi ia jrao Trần Văn Thông : {u djơ\ lăi djop pô ]ơđai amăng thun joh tơgơi sô ]ăt tơgơi phrâo lêng kơ eng [ong soh ôh.

 

Tơdah sang ano\, am^ ama ]ơđai thâo kơđiăng rơnăk tơgơi ană bă klă le\ tơgơi sô ăt hiam mơn truh kơ `u joh h^ ]ăt tơgơi phrâo hlong lar.

 

Pơkơđai glăi le\, tơdah ta [u pơgang rơnăk klă amăng bah, tơgơi ta `u amu` yơh hơmâo eng [ong tơgơi.

 

Tơgơi sô ta juăt tơgơi ia tơsâo ăt kah hăng tơgơi ]ăt phrâo hai, `u lêng kơ hơmâo dlô soh, hơmâo griăng anun sit eng [ong ruă biă mă, bơbe] truh kơ tơlơi suaih pral, [ong huă [u thâo, ăt bơbe] truh kơ kian pruăi laih anun ]ăt tơgơi tơdơi anai dơ\ng.

 

-Hnun hă! Bruă su tơgơi le\ hơdră pơhlôm klă hloh, kiăng plai [iă eng [ong tơgơi. Samơ\ bruă su tơgơi hăng ]ơđai anet le\ [u amu` ôh.

 

Tui anun yơh, ơi ia jrao hơmâo hơdră pơpă djru kơ [ing am^ ama ]ơđai ngă tui amu` tơlơi anai ?

 

-Ơi ia jrao Trần Văn Thông : Hlăk do\ tơgơi sô, lu ]ơđai kiăng ngă tui pô kiăng. {ing am^ ama khom pơsur pran jua mơak pioh kơ ]ơđai hor su tơgơi. Ră anai, lu arăng s%  mơdrô [rôih su tơgơi ngă rup, ngă lu mơta ia iom hiam.

 

{rôih su tơgơi hăng măi, `u pơke\ hăng pil, dar bơkơnar, ngă kơ ]ơđai hor biă mă. Tui anun, am^ ama ]ơđai dưi mơn mă yua djuai [rôih anai kiăng pơsur ană bă hor su tơgơi.

 

Laih dơ\ng djuai ia su tơgơi hnun mơn. Juăt `u pioh kơ ]ơđai le\, djuai ia su tơgơi huăi pơhăng ôh, lơ\m su tơgơi ]ơđai liah `u mơmih hăng [âo hiam, gơ`u hor yơh, tơdah mă ia su tơgơi mơnuih prong hă, ]ơđai [u hor su tơgơi ôh yua `u pơhăng.

 

-Kiăng pơgang kơ ]ơđai huăi eng [ong tơgơi, [ing am^ ama khom kơđiăng hơdôm tơlơi hơge\t ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Trần Văn Thông : Hơdră amu` ame\ hloh le\ khom e\p lăng tơlơi [ong huă mơ\ng ană bă, biă mă `u mơnong [ong mơnih, ia sik, ia mih hơmâo ga….

 

Hơdôm mơnong [ong huă, ia mơ`um djơh hăng anai ]ơđai juăt [ong raih daih. Mơta dua dơ\ng, kiăng hơmâo tơgơi hiam kjăp le\ dơ\ng mơ\ng blung, am^ glăk pi kian khom mơ`um djop ia jrao calsi, flour…

 

hơdôm djuai tơpung, ia jrao djru ]ăo tơgơi hiam kơ ]ơđai tơdơi anai. Sa tơlơi dơ\ng, khom nao pơkă lăng tơgơi mơ\gn 3-6 blan sa wơ\t. Juăt `u ]ơđai 3 blan khom pơkă lăng sa wơ\t.

 

Tơdah [uh eng [ong thơ hmao pơjrao mơtam, tơgơi răm le\ khom pơsir mơ\ng blung. Sa tơlơi dơ\ng am^ ama ]ơđai khom kơđiăng bruă su tơgơi kơ ană bă. 90% mrô ]ơđai [u su tơgơi djơ\ hơdră ôh.

 

Amăng tơlơi [ong huă, am^ ama ]ơđai ăt khom ruah mă mơnong [ong huă hơmâo lu calsi, tơlơi anai djru kơ tơgơi đ^ hiam kjăp hloh.

-Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr