VOV4.Jarai - Ruă hwing ako\ le\ tơlơi ruă amăng ako\ dlô, jai hrơi [uh lu tui hăng [uh lu mơn [ơi [ing mơnuih do\ a`răng găng. Lơ\m ruă hwing ako\ [ing ta amra mưn mơta lăng bơbrưi, hwing ako\....bơbec\ sat nao tơlơi hơdip, bruă mă kơ mơnuih ruă.

Kiăo tui anun le\ hơmâo tơlơi ruă mơa`ă [le\ ia sik, kơtăng arăt drah amra ba truh tơlơi ruă kơa`ăk drơi jăn amu` ngă djai mơnuih. Yua anun, [ing ta amra pel e\p tong ten kơ tơlơi anai kiăng hơdôm thâo hơdră pơgang klă hloh.

Tiền đình le\ amăng ako\ dlô mơnuih, [ơi dua bơnah keng amăng tơngia, anai le\ ano\ kiăng kơ ngă hơđong drơi jăn, amra ngă mơnuih ding dong tơpă hro\m hăng mơta, ako\, drơi jăn….

Ruă hwing ako\ le\ tơlơi ruă ngă mơnuih hwing ako\ dlô lơ\m tơpư\ lư\, ngă kơ mơnuih ruă mưn lăng bơbrưi, hwing ako\ dlô, dol tơngia, mơhao [le\ pơtah, rơbat nao rai [u hơđong …

{ơi mơnuih thun tha, lơ\m ruă hwing ako\ amra amu` ngă tơbuh. Bơ [ơi mơnuih thun c\ơđai [iă, tơlơi ruă ngă tơnap amăng bruă hrăm hră, mă bruă.

Tui hăng ơi ia jrao Phạm Ngọc Liễu, Khua gah khoa pơjrao mơnuih thun tha, Sang ia jrao Y học cổ Truyền, ruă wing ako\ ră anai [u djơ\ kơnong [uh [ơi [ing mơnuih thun tha đôc\ ôh. Ơi ia jrao Phạm Ngọc Liễu brơi thâo:

Ruă hwing ako\ [uh lu [ơi mơnuih thun tha. Samơ\ ră anai, tơlơi ruă anai glăk jai hrơi [uh lu tui [ơi [ing mơnuih thun c\ơđai [iă. Pơhmutu le\ [ơi sang ia jrao y học cổ truyền, mơnuih ruă le\ glăk 30, 40 thun đôc\. Lơ\m pel e\p kơ tơlơi ba truh tơlơi ruă anai le\ yua stress amăng ako\ dlô.

Ruă hwing ako\ tơdah [u pơjrao hmao tlôn amra bơbec\ sat nao tơlơi suaih pral. Biă mă `u hăng [ing mơnuih juăt mă bruă hăng măi mok laih dong mơgat rơdêh tơdah ruă wing ako\ amra amu` ngă pơjro\m rơdêh.

Amai Lê Thị Phiến Hương (39 thun) do\ [ơi să Hòa Đông, tơring glông Krông Pac\, tơring c\ar Daklak ruă hwing ako\ giăm 2 thun anai laih. Blung hlâo lơ\m lăng bơbrưi, hwing ako\, amai Hương mơ`um jrao hăng plai [iă samơ\ [ơ[rư\ tơlơi ruă kơtang tui, mơ`um jrao [u plai [iă dong tah, rơbat nao rai [u thâo yua anun `u kho\m nao pơjrao pơ sang ia jrao Y học cổ truyền tơring c\ar.

Amai Hương brơi thâo tơlơi ruă anai ngă amu` ngă duam, ngă hwing ako\ ta` [u hmao thâo, drơi jăn glăk a`răng găng tô| tơnô| hơdai nao [u-ai, ruă ako\ ta` biă mă. R^m wo\t ruă `u kơnong đit ha anih đôc\, [u thâo ngă hơge\t ôh. Mơng anun tơlơi hơdip bơwih [ong huă amăng sang ano\ tơnap tap. Amai Lê Thị Phiến Hương brơi thâo:

Kâo ruă bă drơi jăn, [u-ai, ruă ako\, pit [u hơ-et, hwing ako\. Ruă ako\ rah, hwing ako\ rah yua anun kơnong do\ ha anih đôc\, [u thâo nao mă bruă hu\i tơbuh.

{ơi [ing mơnuih thun tha, ruă hwing ako\ [uh yua bơbec\ mơng tơlơi ruă pơko\n anun le\ ruă hơtai boh, kơtăng arăt drah, mơa`ă [le\ ia sik, ruă tơlang tơleh [ơi tơkuai, ayiăng…Pơhmutu kar hăng yă Phan Thị Nghiêng (78 thun) do\ [ơi să Yang Reh, tơring glông Krông Bông.

Yă Nghiêng ruă wing ako\ giăm ha krah thun anai laih samơ\ yua thun tha pran tơdu laih dong amăng drơi jăn hơmâo wo\t tơlơi ruă pơko\n dong yua anun sang ano\ [u ba nao khăm. Truh mưn ruă kơtang, hwing ako\ na nao, rơbat hyu [u thâo, sang ano\ kah mơng ba nao pơ sang ia jrao y học cổ truyền c\i khăm pơjrao.

Ơi Phan Văn Đối, rơkơi yă Nghiêng brơi thâo lơ\m pơjrao, sang ano\ kho\m do\ wai, gơning brơi tơdah kiăng rơbat nao rai. Ơi Phan Văn Đối brơi thâo:

~u ruă [ơi tơlang tơleh, mơa`ă [le\ ia sik, kơtăng arăt drah giăm 2 thun anai laih. Giăm anai [uh `u [le\ pơtah, wing ako\. Sang ano\ blơi jrao ba glăi mơ`um samơ\ [u suaih ôh yua anun kho\m ba nao sang ai jrao pơjrao. Ơi ia jrao pơtă pơtăn kiăng [ong mơ`um lu [iă kiăng kơ ta` suaih. Kiăng rơbat nao rai, anăm đit lu đơi ôh.

Tui hăng ju\ yap mơng sang ia jrao Y hộc cổ truyền Daklak, amăng 10 blan thun 2020, sang ai jrao hơmâo tu\ mă pơjrao brơi rơbêh 15.000 c\ô mơnuih ruă, amăng anun giăm 1.300 c\ô mơnuih ruă hwing ako\, truh pơ 8,7%. Tui ơi ia jrao Phạm Ngọc Liễu, ră anai, mơnuih mă bruă juăt do\ hơđong [ơi anih juăt [uh ruă hwing ako\ lu.

Ba truh tơlơi anai le\ yua [ing mơnuih anai juăt do\ hơđong [ơi grê mă bruă hăng mă komputer mơ\ [u thâo tơpư\ lư\ [ư\ hyu tơkuai, bra, ayiăng lăp djơ\, amra ngă ruă tơlang ro\ng tơkuai, ngă hwing ako\.

Tơlơi ruă anai tơnap biă mă kiăng pơjrao abih hlao, yua anun, ơi ia jrao pơtă pơtăn r^m c\ô mơnuih kiăng pel e\p tong ten kơ tơlơi ruă anai hăng thâo pơgang, kiăng [ong huă lăp djơ\, bơrơguăt drơi jăn, biă mă `u [ư\ hyu tơkuai, tơlang ro\ng.

Kiăng thâo hluh rơđah hloh kơ tơlơi ruă hwing ako\ (rối loạn tiền đình) hăng hơdră pơgang tu\ yua, grup hyu mă tơlơi pơhing phrâo hơmâo mông ră ruai hăng ơi ia jrao Phạm Ngọc Liễu, Khua anih pơjrao tơlơi ruă kơ [ing tha, sang ia jrao Y học cổ truyền Dak Lak, rơkâo ơi pang, yă dôn hăng [ing gơyut c\ơkă hmư\!

- Ơ ơi ia jrao! Ruă hwing ako\ juăt hơmâo nam ruă hiư\m pă?

- Ơi ia jrao Liễu: Lơ\m ruă hwing ako\ amra hơmâo nam ruă tui anai: hwing ako\, mơhao [le\ pơtah, hmư\ dơno\ hăng ring ria ur [ơi amăng tơngia, lu mơnuih ruă lăi kar hăng rơdêh por por amăng tơngia, mưn kah hăng lê| trun amăng c\roh, rơbat thing ring [udah dơno\ hăng arăng măt rơdêh. Tơlơi ruă anai amu` tual hăng tơlơi ruă ha bơnah ako\, ruă kơ [ah drah amăng dlô biă.

- Yua hơget ba truh tơlơi ruă hwing ako\ laih anun hơdră pơjrao `u hiư\m pă klă hloh ră anai?

-Ơi ia jrao Liễu: Hơmâo lu tơhnal ba truh tơlơi ruă hwing ako\. Blung a le\ kho\m yap nao yua [ing ta pơmin lu đơi, arăng iâu stress; tal dua le\ [ing [u pit đih, pơkrăng mơta sui hrơi; tal 3 le\ yua hơmâo tơlơi ruă hơtai boh, tơtăng arăt drah, mơa`ă tơbiă ia sik, tơlơi ruă yua arăt dlô ngă kah hăng bơkơa`ăk drơi jăn, rơwen ha bơnah drơi…abih bang tơlơi ruă anai yơh mơng ba truh tơlơi ruă hwing ako\ (rối loạn tiền đình). Rơngiao kơ anun, hơdip [ơi anih nga` đơi ăt amu` hơmâo tơlơi ruă anai mơn.

Hơmâo lu hơdră pơjrao tơlơi ruă hwing ako\. Khă hnun kiăng thâo hơdră hơpă le\ kiăng e\p tơhnal ngă ruă kah mơng thâo pơjrao djơ\. Bruă pơjrao juăt yua le\ [ing ta mơ`um jrao, [u mơ`um jrao hăng brac\. Kiăng pơjrao suaih [hiao mơtăm tơlơi ruă anai le\ tơnap biă, kơnong dưi plai plai [iă tơlơi ruă đôc\.

Pơjrao tơlơi ruă rối loạn tiền đình tui hơdră pơjrao đưm le\ hơmâo dua tơlơi, yua ia jrao hăng [u hơmâo yua ia jrao. Kơ hơdră yua ia jrao le\ hơmâo ia jrao djru ngă plai [iă hwing ako\, pơhmutu kah hăng phun đinh lăng, hơtuk ngă jrao mơ`um. Khă hnun, tơlơi ruă hơmâo pơjrao tui hơdră đưm le\ mă yua ia jrao ngă hiam drah, drah thâo rô. Rơngiao kơ anun dong le\ arăng tơpet, dưi [ư\ ară, tơpet [ơi tơlang akiăng ro\ng, [ư\ pơkơjăp drơi jăn, hrăm yoga.

Khă hnun [u djơ\ pơjrao brơi abih bang mơnuih ruă lêng dưi soh ôh, ăt tui hluai drơi jăn pô ruă, pô ruă anun djơ\ hăng tơlơi pơjrao mơn hă [u\ laih anun hmư\ tơlơi pơtô ba mơng ơi ia jrao mơn mơng dưi. {ơi sang ia jrao Y học cổ truyền, mơnuih ruă hơmâo [ing ơi ia jrao pơtô ba tơlơi [ư\ drơi jăn kah hăng tơlơi hrăm pơdơi pơdă, suă pran 4 thời, tơpet ako\ kiăng phôn [iă.\

- Pơgang tơlơi ruă ngă hwing ako\ hiư\m pă ơ ơi ia jrao?

- Ơi ia jrao Liễu: Hăng [ing arăng găng, kiăng pơgang tơlơi ruă hwing ako\ rối loạn tiền đình kiăng [ong huă klă. Tal sa kiăng mơ`um ia djop, mơng 1,5 truh 2 lit rim hrơi. {ong gơnam hơmâo lu vitamin B1, B6, C. Djop djuai Vitamin anai lêng klă biă kơ arăt dlô. Tal dua, [ong a`ăm, hơbơi, boh troh ia io\m mơtah kah hăng a`ăm cần tây. A`ăm anai drju ngă tơdu arăt drah, [rô klă kơ arăt dlô mơn. rơngiao kơ anun, boh plôi, boh trong mơsăm ăt klă kơ arăt dlô mơn.

Hăng [ing hơmâo tơlơi ruă hwing ako\ hlâo yơh kiăng hơdip mơ-ak [iă. Tal dua, triăng rơbat hyu, [ư\ drơi jăn tui tơlơi pơtô mơng ơi ia jrao. {ong gơnam hơmâo lu Vitamin B1, B6, C. Anăm [ong mơsin đơi ôh. {u dưi mơ`um tơpai, [ier, djup hot, mơ`um kơphê. Kiăng hơdip [ơi anih rơ-et, huăi nga` đơi. Lơ\m glăk mă bruă, pô hlơi mưn ruă glăi le\ kho\m pơdơi, blơi jrao mơtăm hu\i ruă kơtang.

-Bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

Siu Đoan - Siu H'Mai: Pơblang