VOV4.Jarai-  Tơlơi ruă mơta ( ruă võng mạc), yua mơng tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik, hasa tơlơi rua\ mơta juăt bưp [ơi mơnuih hơmâo tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik ba rai. Anai le\ tơlơi duăm ruă ba truh tơlơi ruă mo\t mơta, bum mơta hoa dui [ơi mơnuih thun tha rơma. Ta` [uh laih anun pơjrao hơmao, jing hasa tơlơi yôm pơ phăn bia\ ma\, brơi  phung mơnuih tha rơma hd^p mơak, hyôk  hyan, hd^p  hơmâo tơlơi tu\ yua.

            Pơnal mơta võng mạc, jing ara\t areo ama\ng mơta, `u lăng bơnga], pơblih jing h^ tơlơi bơnga]  mơta thâo [uh rơđah rơđong. Anai le\  pơnal võng mạc yôm pơ pha\n bia\ mă, [ơi mơta, djru brơi ana\ mơnuih [ing ta thâo [uh rơđah anih do\ jum dar. Pơnal  võng mạc, rơka, luih lok tui ha\ng thun mơyun blan, amra pơgun tơlơi duăm ruă ama\ng drơi ja\n [ing ta, ama\ng anun rơđah bia\ mă le\ yua tơlơi rua\ a`a\ pơđôh ia sik.

            Tơlơi thâo kơnal duăm a`a\ pơđoh ia sik [ơi mơta, yua tơlơi rơka ara\t areo drah [ơi pơnal mơta võng mạc. Tơlơi thâo kơnal juăt bưp [ơi mơnuih ruă mơta võng mạc, a`a\ pơđôh ia sik, mot mơta, pôl mơta, tơtra\o hloh le\ braih mơta, đung drah [ơi pơnal mơta võng mạc.... Tơdah [u hơmao [uh ôh, [u hơmâo pơjrao le\ ba truh bum mơta.

            Ơi Ngô Văn   Tỉnh (65 thun), [ơi phường Thống Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột, pơjrao mơta ruă pơnal võng mạc, yua tơlơi ruă a`a\ pơđôh ia sik, [ơi sang ia jrao Mắt tơring ]ar Daklak rơbeh 4 blan ha\ng anai laih. Sui mơng anai sa thun, ơi thâo pô `u hơmâo tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik tuýp 2, [u sui mơng anun tah, mơta `u mot tui yơh, juăt lăng anih jum dar mơmo\t, pôl, [u rơđah, truh hrơi mơta đung drah, `u mă nao pơjrao [ơi sang ia jrao, thâo kơ pô `u ruă pơnal mơta võng mạc, yua mơng tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik ba rai. Tơdơi hrơi blan pơjrao `u, ră anai mơta ơi Tỉnh plai [ia\ laih. Ơi Ngô Văn Tỉnh brơi thâo tui anai: “  Ama\ng yang hrơi do\ng anun, kâo hlăk mă bruă mơta kâo [le\ drah, min lăng ama\ng mơta kâo kah ha\ng lu mruai ngăt da\ng [ơi mơta. kâo pơmin dah anun le\ mruai ngăt dăng mơng bu\ng sang le\ tru\n [ơi lon. Kâo yua ha\ng tơngan pơ pao đ^ le\ [u [uh hơget ôh, tui anun mơta kâo mơmo\t glăi, jing h^ kơnăm yơh”.

            Tui hăng tơlơ ju\ yap mơng sang ia jrao Mắt tơring ]ar Daklak brơi [uh, ama\ng hơdôm mơnuih ruă mơta juăt bư\p [ơi mơnuih thun tha rơma, tơlơi ruă pơnal mơta võng mạc, yua mơng tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik pơdă tal 3. Ơi ia jrao Nguyễn Thị Mỹ Tiên, gah khoa Glôcôm- võng mạc- màng bổ đào, sang ia jrao Mắt tơring ]ar Daklak brơi thâo tui anai: “ Juăt `u tơdơi 5 thun, dơng mơng hrơi thâo laih, tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik, mrô mơnuih duăm ruă pơnal mơta võng mạc, yua mơng tơlơi ruă a`a\ pơđôh ia sik lu bia\ ma\. Samơ\ dua tơlơi ruă hơmâo thâo sa wơt. tơlơi ruă pơnal mơta võng mạc yau tơlơi tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik, hơmâo lu tal. Thâo ha\ng pơjrao ta` `u, mơta [ing ta plai [ia\ mơn. Tơdah ta nao khăm, pơjrao `u sui, tơdah truh [le\ drah lu, ta pơjrao `u tơnăp tap bia\ ma\, lu mơnuih pơjrao mơta [u suaih dơng tah mơta”.

            Dơng mơng ako\ thun  2016 truh ră anai, sang ia jrao Mắt tơring ]ar Daklak, hơmâo pơjrao brơi 70 ]ô mơnuih ruă pơnal mơta võng mạc, yua mơng a`a\ pơđôh ia sik. Kha\ anun hai tui ha\ng tơlơi lăi mơng hơdôm ơi ia jrao, mrô mơnuih ruă mơta võn mạc anai aka\ thâo [ơi mơnuih do\ lu đô], yua dah mơng phun mơta aka\ mo\t đơi ôh. Truh kơ [uh `u ruă kraih đơi laih, mơnuih duăm ruă mă nao khăm, truh mơng anun mơta ruă kraih bia\ mă laih, pơjrao `u tơnăp tap đơi. Ơi ia jrao Nguyễn Thị Mỹ Tiên brơi thâo tui anai: “ Pơblih truh ruă kơtang mơng tơlơi duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik [ơi mơta le\ mot ala\ mơta, [ơi pơnal mơta võng mạc ruă a`a\ pơđôh ia sik. Samơ\ ruă mơta võng mạc,  juăt lui raih h^, Yua kơ anun yơh, djơh ha\ng pô mnuih thâo kơ kơ pô `u hơmâo tơlơi ruă a`a\ pơđôh ia sik, kho\m nao khăm [ơi ơi jrao juăt pơjrao mơta. Tui hluai ha\ng tơlơi duăm ruă, ơi ia jrao brơi rai jơlan hdră pơjrao `u djơ\”.

            Djơ\ ha\ng tơlơi kơhnâu kơhnak bruă ia jrao ră anai, bruă khăm ha\ng pơjrao tơlơi ruă pơnal mơta võng mạc yua mơng tơlơi ruă a`a\ pơđôh ia sik, kiăng pơgăn h^ tơlơi rơka [ơi mơta, jing amu` ame\ hloh. Ră anai hơmâo dua mơta tơlơi pơjrao, kiăng pơgăn h^ tơlơi pơblih nao duăm ruă pơko\n, kiăng hơmâo h^ ara\t areo drah, ba rai [le\ drah [ơi mơta, kiăng mơnuih duăm ruă mơta [uh rơđah. Ơi ia jrao Chuyên khoa 2, ơi Nguyễn Thái Hà, khua g^t gai sang ia jrao Mắt tơring ]ar Daklak  brơi thâo tui anai: “ Ră anai sang ia jrao Mắt, hơmâo lu mơta măi mok phrâo, kiăng hơmâo [uh ta` tơlơi ruă mơta võng mạc, kah ha\ng ]ơ phin rup mơta, ]ơ phin rup quang học, siêu âm mơta, bôh nik ]ơ phin ara\t areo drah hăng huỳnh quang, kiăng hơmâo [uh hơdôm tơlơi rơka [ơi ara\t areo ta`. Gah tơlơi pơjrao mơta [ơi sang ia jrao, hơmâo nga\ tui  lu jơlan hdră phrâo, kah ha\ng măi Lasel, tla#u ia jrao [ơi mơta, kiăng kơ plai [ia\ tơlơi rơka [ơi ara\t areo.... Hơdôm jơlan hdra\ anai ba glăi sit nik kơ hơdôm mơnuih ruă mơta”.

            Tơlơi ruă pơnal mơta võng mạc, yua mơng tơlơi a`a\ pơđôh ia sik, jing hasa tơlơi ruă duăm mơng sui s^n bia\ mă, ră anai pơjrao `u [u suaih abih ba\ng ôh. Samơ\ ta pơjrao `u le\ yôm pơ phăn bia\ ma\, kiăng pơgăn h^ tơlơi ruă duăm `u, laih anun pơjrao `u ba glăi tu\ yua hloh, mơnuih duăm ruă a`a\ pơđôh ia sik kho\m hơmâo tơlơi kơ điăng tui ha\ng anai:

- Nao khăm mơta hrim tal 6 blan sa wơt kiăng ta` [uh tơlơi ruă mơta.

- Truh ră anai sang ia jrao juăt pơjrao  ruă mơta, kia\ng pơjrao brơi plai [ia\ tơlơi ruă mo\t mơta.

- Kiăng pơgăng wai lăng hiam  drah, laih anun tơlơi duăm pơđ^ drah.

- Pơtâp drơi jăn, do\ do\ng [ong huă hiam klă, ana\m mơ`um lu ôh tơpai ala\k, tơpai beer, ana\m dju\p hot hla ôh.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr