VOV4.Jarai - Hlâo adih, tơlơi ruă pơtuk hơngo\t dưi dăp amăng “tơlơi ruă tơnap pơjrao”, anun le\ sa amăng 4 mơta tơlơi ruă tơnap pơjrao hloh.

Samơ\ ră anai, tơlơi ruă anai amra dưi pơjrao suaih abih tơdah thâo ta` hăng pơjrao hmao tlôn.

Khă hnun hai, Việt Nam ăt glăk do\ng amăng mrô 22 bôh dêh ]ar hmâo lu mơnuih ruă hloh rong lon tơnah.

{ơi Daklak, hơdôm thun je# hăng anai, mrô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t đo#] le\ hro\ trun [u lu đơi ôh sit lăi djơ\ tơlơi ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi ia jrao glăk hmâo gru nam lu tui.

Tơlơi anai glăk jing tơlơi lông prong  hăng gơnong bruă ia jrao, bơdjơ\ nao bruă ngă  giong tơhnal pơkă bruă găh lui tơlơi ruă pơtuk hơngo\t  tơbiă mơng dêh ]ar Việt Nam amăng thun 2030 tui Tơlơi pơkă mơng Khoa dêh ]ar.

Tơlơi ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao le\ tơlơi kơman ngă ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi [iă biă `u dua mơta jrao phun gah djuai I le\ isoniazid hăng rifampicin. Tơlơi ruă pơtuk hơngo\t tơnap pơjrao biă, mrô mơnuih pơjrao truh kih [u lu.

Ră anai Việt Nam glăk do\ng tal 15 amăng mrô 30 bôh dêh ]ar hmâo mrô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao lu hloh rong lon tơnah.

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Sang ia jrao pơjrao pơtuk hơngo\t hăng tơlơi ruă kơso# tơring ]ar Daklak, thun 2017, sang ia jrao hmâo pel e\p hăng pơjrao brơi rơbêh kơ 1000 ]ô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t djop mơta, amăng anun hmâo 30 ]ô mơnuih  ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi ia jrao.

Dong mơng thun 2015 truh ră anai, mrô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi hăng jrao [ơi Daklak jai hrơi jai kơtang tui.

Rơđah biă `u, thun 2015 hmâo 20 ]ô mơnuih, thun 2016 le\ 25 ]ô mnuih hăng thu 2017 le\ 30 ]ô mơnuih.

Bôh nik anai glăk jing tơlơi lông prong amăng bruă pơgang, pơgăn tơlơi ruă pơtuk hơngo\t [ơi Daklak.

Ơi ia jrao Nguyễn Kim Mỹ, Kơ-iăng Khoa Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngo\t hăng tơlơi ruă kơso# tơring Daklak brơi thâo:

“Ră anai 63 bôh tơring ]ar, [ôn prong amăng đơ đam dêh ]ar ta leng kơ hmâo tơlơi ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi ia jrao, đa le\ hmâo djuai pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao abih bang, anun le\ kơdo\ng glăi abih bang jrao, anun le\ [u dưi pơjrao.

{ơi Daklak, ră anai [ing gơmơi glăk wai lăng rơbêh kơ 70 ]ô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao hăng hmâo e\p [uh sa ]ô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao”.

Tui hăng ơi ia jrao Nguyễn Kim Mỹ, abih bang tơlơi ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao hmâo [ơi mơnuih ruă pơtuk hơngo\t lok glăi.

Bôh than biă `u yua mơnuih ruă [u ngă tui tơlơi pơkă pơjrao mơng ơi ia jrao, mơ`um ia jrao [u djơ\ mông, [u djop mrô jrao hăng [u djơ\ hrơi pơkă, ba truh ruă glăi lu wot. Sui sui, kơman amra kơdo\ng glăi glăi sa dua mơta ia jrao.

Mơnuih amăng sang ano# pô ruă pơtuk hơngo\t ngă glăi glăk do# pơjrao [ơi Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngo\t hăng tơlơi ruă kơso# tơring ]ar Daklak lăi pơthâo:

“Kâo hmâo mơ`un ia jrao djop mơn samơ\ [u ngă tui djơ\ tơlơi ơi ia jrao pơtă, kâo dơnong kơ djup hot mơn anun `u ruă glăi.

Hlâo adih ơi ia jrao pơtă laih, kom djup ho\t samơ\ bơnai kâo pơtă pơtăn kâo na nao mơ\ [u dưi ôh.

Hmâo tơlơi ruă tal dua le\ drơi jăn kâo [uh dleh hloh, pơ-iă drơi lu, pơtuk lu, drơi jăn đoh rơwang tui [ơ [rư\”.

Tơlơi lông prong hloh amăng bruă pơjrao pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao le\ mrô mơnuih suaih [u lu ôh, akă truh 50% ôh.

Bôh than ba truh le\ bơhmu hăng pơjrao tơlơi ruă rơnang, pơjrao ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi ia jrao tơnap biă hăng dleh tơnap hloh lu biă. Sa le\, djuai `u, mrô jrao đ^ lu, ano# kơđai glăi mơng jrao lu.

Dua le\, hrơi pơjrao sui, lu hloh 3 wot tơlơi ruă pơtuk hơngo\t rơnang, hơnong `u 20 blan, ngă drơi jăn pô ruă amu` tơdu.

Yua kơ hơdôm tơlơi anai mơ\ lu mơnuih ruă lui lơi tơyơl lom pơjrao, biă `u mơnuih ruă sang ano# tơnap tap, hơd^p [ơi kual ataih, asue\k.

Bôh tơhnal le\ rơngiao kơ tơhnal ba truh kơ djai lu, hơdôm mơnuih ruă anai do# jing phun than ngă lar hyu kơman  pơtuk hơngo\t kơtang amăng khul mơnuih.

Yap ba hơdôm hrơi blung a tơnap tap lom yua jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngo\t, sa ]ô mơnuih ruă pơtuk hơngo\t glăk do# pơjrao [ơi Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngo\t hăng tơlơi ruă kơso# tơring ]ar Daklak ruai glăi:

“Lom phrâo yua jrao pơjrao tơlơi ruă le\ abih pơ-iă drơi. Hmâo năng ai `u 3 hrơi le\ pơ-iă drơi na nao, pô ruă dleh biă.

Hmâo hrơi đa ha mlăm, giăm truh dah le\ [u thâo suă jua, khom suă jua hăng get oxy.

Lom anun kâo hu^ biă. Samơ\ lom tơ`a ơi ia jrao le\ [ing ơi ia jrao lăi [u hu^ ôh, hơđong pran jua pơjrao yơh. Tơdơi kơ anun kâo [uh hơđong pran jua”.

Sa amăng hơdôm bôh than ba truh phun ngă pô ruă pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao đ^ lu tui thun blan, anun le\ tơlơi ruă ăt do# hmâo ara\ng dơneh đuăi mơn, pô ruă juăt tơn^t glăi drơi pô, do\p tơlơi ruă, [u nao pel e\p pơjrao ôh mơ\ blơi jrao pơjrao mă pô. Lom pran [u anăm gơgrong tah mơng nao pơ\ sang ia jrao.

Tơlơi anai bơdjơ\ nao prong truh ano# klă bruă pơjrao, biă `u amu` ba truh kơdo\ng glăi jrao. Ơi ia jrao Nguyễn Kim Mỹ brơi thâo dong:

“Mơnuih ruă pơtuk hơngo\t ră anai ăt do# tơn^t glăi drơi pô mơn, [u djơ\ kơnong kơ [ơi m[s pơ\ kual asue\k, ataih ôh mơ\ đam [ơi [ing thâo hră, mơnuih apăn bruă kơnuk kơna hai ăt tơn^t glăi drơi pô mơn.

Yua tơlơi anai yơh ba truh do\p tơlơi ruă. Gơ`u [u nao pel e\p [udah rong blơi mă ia jrao pơjrao”.

Lơ 17/3/2014, Khoa dêh ]ar ta hmâo mă yua Tơlơi pơtrun pơsit 374 ngă tui bruă pơgang pơgăn tơlơi ruă pơtuk hơngo\t truh thun 2020 hăng tơhnal lăng nao truh thun 2030, Việt Nam khom pơsir pơđut tơlơi ruă pơtuk hơngo\t.

Khă hnun hai, hăng tơlơi pơtuk hơngo\t kơdo\ng glăi jrao đ^ lu tui thun blan kah hăng ră anai, bruă pơgang pơgăn tơlơi ruă pơtuk hơngo\t [ơi Daklak glăk do\ng [ơi anăp tơlơi lông prong.

Yua anun, kiăng hmâo tơhnal pơkă, khom hmâo tơlơi gum tơngan hrom mơng abih bang jơnum min, gơnong bruă, khul gru\p hăng abih bang mơnuih mơnam, biă `u tơlơi gum tơngan kho\p mơng hơdôm gưl khoa moa pioh pơđ^ tui bôh thâo mơng mơnuih mơnam gah tơlơi ruă pơtuk hơngo\t, be\ tơlơi dơneh đuăi, tơn^t drơi pô.

Mơnuih mơnam khom djru pioh mơnuih ruă pơtuk hơngo\t yak rơgao tơlơi ruă nuă. Lom hmâo gru pơdah tơlơi ruă thơ khom nao pơ\ sang ia jrao tơring glông hlâo laih anun truh sang ia jrao prong [udah Sang ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngo\t hăng tơlơi ruă kơso#./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr