VOV4.Jarai - Ruă rơbuh đih yua kơ klôh ara\ drah klô le\ sa tơlơi ruă juăt bưp hăng hnưr glăk do# mơdrah. Anai le\ tơlơi ruă hu^ rơhyư\t yua kơ `u amra ba truh kơ djai ta`.

 

Hmâo lu bôh than ba truh anun tơlơi ruă rơbuh đit yua klôh ara\ drah glô, amăng anun ayuh hyiăng pơplih ăt jing bôh than lăp đing nao, biă `u amăng mông ayuh hyiăng rơ-o\t kah hăng ră anai.

 

{ơi yu\ anai le\ tơlơi ]ih lăi nao mơng grup mơnuih hyu mă tơlơi pơhing phrâo gah ]ra\n hơdră gah tơlơi lu tui mơnuih rơbuh đih yua kơ kloh ara\ drah glô amăng bơyan rơ-o\t [ơi Anom pơjrao lu tơlơi ruă, Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên.

           

Tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô le\, lom drah rô đ^ hăng dlông glô tơ\i đưn [udah glô kơ[ah ôxy.

 

Tui hăng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah, rim thun [ơi ro\ng lo\n tơnah hmâo rơbêh kơ 15 klăk ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô, amăng anun hmâo 5 klăk ]ô mơnuih djai hăng 5 klăk ]ô mơnuih pơkon hmâo tơlơi jô drơi jăn na nao.

 

{ơi Việt Nam, rim thun hmâo rơbêh kơ 200 rơbâo ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă anai.

 

Rơbêh kơ 50% amăng mrô mơnuih djai hăng kơnong hmâo 10% [ing mơnuih do# hơd^p dăi dưi gơgrong grăi tơlơi suaih pral kah hăng hlâo kơ anun, [u pioh glăi hơget amăng drơi jăn.

 

Tui hăng mrô yap mơng [ing juăt bruă ia jrao, tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô hmâo lu [ơi [ing đah rơkơi hloh, lu 4 wot bơhmu hăng đah kơmơi.

             

Ơi Hồ Viết Thơ [ơi să Ea Toh, tơring glông Krông Năng, tơring ]ar Daklak glăk do# pơjrao tơlơi ruă tơtăng ara\ drah lu thun laih.

 

Hơdôm hrơi hlâo kơ anun ara\ drah `u tơtăng đ^, `u a`ron grong h^ ha bơnah drơi gah iao.

 

Tơdơi kơ dưi pơjrao hăng ]ơphin [ơi glô, [ing ơi ia jrao pơ[u\t glăi le\ ara\ drah glô `u kơdol h^.

 

Yua kơ ba nao pơ\ sang ia jrao hmao tlôn anun tơlơi suaih pral mơng ơi Thơ [u bơdjơ\ nao lu.

 

Tơdơi kơ 1 rơwang hrơi tơjuh pơjrao, `u suaih [ia\ laih hăng thâo rô rơbat hyu laih. Ơi Hồ Viết Thơ ruai glăi:

           

“Kâo hmâo tơlơi ruă tơtăng ara\ drah, mơ`um jrao na nao samơ\ tal phrâo rơgao yua kơ hăt kơ bruă, mă bruă [ia\ dua [e\ tơkai tơdu h^, [u thâo pơpư\, kâo pơmin kloh ara\ drah glô laih. Kâo nao pơ\ sang ia jrao, [ơi jơlan nao kâo hmâo weh nao Sang ia jrao Hoà Bình samơ\ sang ia jrao lăi [u djop măi mok anun kâo hlong nao hlao pơ\ Sang ia jrao prong mơng kual”.

             

Sa ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô pơkon le\ ơi Nguyễn Văn Đa [ơi plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak.

 

Ơi Đa hlâo adih ăt hmâo tơlơi ruă tơtăng ara\ drah mơn hăng khom mă yua jrao na nao samơ\ hơdôm hrơi je# hăng anai, lom [uh ara\ drah hơđong, `u ro\ng pơdơi mă yua ia jrao mă pô. Tơdơi kơ anun `u rơbuh đih lom glăk do# mă bruă amăng đang.

 

Bưng mơn `u dưi hmâo ană đah kơmơi `u thâo ta` hăng ba nao pơjrao ta` hmao tlôn.

 

Tơdơi kơ sa rơwang hrơi tơjuh pơjrao [ơi Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên, mơng `u găng h^ ha bơnah drơi jăn, [u thâo pơhiăp, ră anai ơi Đa dưi thâo pơhiăp, tơkai tơngan pơphun thâo pơpư\ rơnang. Amai Nguyễn Thị Vy ană ơi Đa brơi thâo:

           

“~u ruă tơtăng ara\ drah hăng bơbrah u\t tơlang. Lom anun `u nao gah tlôn sang koh phun pơtơi, [uh `u thop do# ber, anong kâo [uh `u hrup anun ba `u mut amăng sang, iâu mơnuih glăi uh pit brơi `u, [ing ơi ia jrao pơkă le\ `u kloh ara\ drah glô, [le\ drah amăng glô”.

             

Tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô hmâo bơdjơ\ nao lu bôh than, amăng anun ayuh hyiăng pơplih, to# tơno# adai rơ-o\t trun dưi lăng le\ pô pơphun ba truh kloh ara\ drah glô.

 

{ơi Anom pơjrao tơlơi ruă lu mơta, Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên, hơdôm hrơi je# hăng anai, biă `u amăng hơdôm hrơi ayuh hyiăng rơ-o\t, mrô mơnuih ruă ba nao pơ\ sang ia jrao yua kơ tơlơi ruă rơbuh đit yua kloh ara\ drah glô lu bơhmu hăng hơdôm hrơi tơđar.

 

Amăng dua rơwang hrơi tơjuh blung a mơng blan 12, anom tu\ mă pơjrao rơbêh kơ 70 ]ô mơnuih ruă.

 

Mrô anai đ^ năng ai `u mơng 15-20% bơhmu hăng hrơi ayuh hyiăng hơđong.

 

Pơblang kơ tơlơi anai, ơi ia jrao Nguyễn Văn Hùng, [ơi Anom pơjrao lu mơta tơlơi ruă, Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên brơi thâo:

           

“Ayuh hyiăng pơplih jing rơ-o\t ba truh ara\ drah `u găng [ơi anih je# kl^, pô ruă đ^ mrô drah [ơi hơtai bôh ba truh tơlơi ruă ara\ drah tơtăng đ^ lu hloh hơdôm hrơi [u hmâo rơ-o\t.

 

Ară drah tơtăng ngă rơbuh đih djai hngol ăt lu mơn.

 

Amăng bơyan rơ-o\t, mơnuih tha rơma phrâo tơgu\ mơng pit mơ\ tơbiă gah rơngiao adai rơ-o\t thơ ăt amu` rơbuh đih mơn”.

           

Ơi ia jrao Nguyễn Văn Hùng pơblang dong: Lom ayuh hyiăng rơ-o\t, ara\ drah `u [u muan ôh, amăng lăm ara\ drah nhe\p h^ ngă drah rô nao pơ\ glô hro\ trun 1/5 bơhmu hăng adai [u rơ-o\t.

 

Mơta pơkon, hơdôm ara\ drah amu` găng h^ ngă tơtăng ara\ drah, drah đ^ amăng lăm ara\ drah, ngă ara\ drah bơdjơ\ nao, đa amra ba truh pơ]ah ara\ drah, ngă [le\ drah [ơi glô [udah pơjing tơla#o drah kôl, kơdol h^ glông drah rô ba truh rơbuh đih yua kloh ara\ drah glô.

           

Tui hăng ơi ia jrao thâo gah tơlơi ruă anai, sa ]ô mơnuih suaih pral to# tơno# hmâo hơdôm tơlơi brơi [uh kah hăng: pơhiăp [u rơđah, [uai găng h^, mơbah [u ha, khom gir run kah mơng thâo pơhiăp, mơta mơmot, lăng bơbrui wot dua gah mơta [udah sa bơnah mơta, mơbah we\ h^ ha bơnah, tơngan a`ron rơgah, tơnap pơpư\ [udah [uh ruă ako# kơtang t^t…, ta khom pơmin nao mơtăm tơlơi ruă ara\ drah.

 

Tơlơi ruă anai juăt [uh hăng [ing hmâo tơlơi ruă ara\ drah tơtăng [u hơđong, biă `u [ing hmâo tơlơi ruă tơtăng ara\ drah mơ\ ro\ng pơdơi mă pô mơ`um ia jrao pơgang.

 

Rơngiao kơ ba truh djai ta`, abih bang mơnuih ruă hmâo tơlơi ruă ara\ drah rơbuh đih do# hơdip dăi [u dưi suaih kah hăng hlâo adih mơ\ juăt pioh glăi [u klă amăng drơi jăn kah hăng găng ha bơnah drơi jăn [udah găng abih drơi jăn, [u thâo pơhiăp, pơhiăp [u rơđah, mơhao eh mơ`ă [u thâo tui hluai pô ôh, [u hao pơhiăp, ta` wor bit…

           

Tui hăng ơi ia jrao juăt gah bruă pơjrao tơlơi ruă anai, pơsir ta` le\ jing bôh than yôm phăn biă pơsit truh tơlơi hơd^p mơda mơng pô ruă ara\ drah.

 

Thâo krăn kơ gru nam brơi [uh mơng pô ruă kiăng pơsir hmao tlôn, tơhnal do# hơd^p mơng pô ruă amra dưi đ^ tui hăng mrô rơnoh hmâo tơlơi pơplih amăng drơi jăn amra plai [ia\ mơn.

 

Pô ruă nao pơ\ anih pơjrao je] amăng 3 mông yap mơng mông `u brơi [uh hơdôm tơlơi pơdah blung a amra dưi pơjrao tơlơi ruă ara\ drah anai ta` hloh 3 blan bơhmu hăng hơdôm mơnuih pơsir kaih.

           

Kiăng pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă ara\ drah, djop mơnuih kiăng hmâo hơdră [ong huă klă amăng anun hmâo lu djuai bôh troh, a`ăm hla rok hăng tơpung; pơ ala nao dong a`ăm mơnong asar, a`ăm mơnu\, akan, rơtă, ia tơsâu rơmô [udah hơdôm mơta ia tơsâu [u hmâo ia blik.

 

Pơhra\m bơkơja\p drơi jăn rim hrơi. Wai lăng hơnong kơdra#o djơ\, be\ rơmong đơi. {u djup hot hla.

 

Wai lăng klă tơlơi ruă kah hăng tơtăng ara\ drah, nao mơ`ă tơbiă tom ia sik, brung rơmă amăng drah. Pel e\p tơlơi suaih pral na nao.

 

Lom [uh hmâo gru nam mơng tơlơi ruă ara\ drah khom ba nao pơ\ sang ia jrao juăt pơjrao gah tơlơi ruă ara\ drah jai ta` jai klă hloh pioh be\ tơlơi ruă kraih tui.

 

Kiăng kơ hluh rơđah dong kơ tơlơi ruă arăt drah dlô, [ing c\ih tơlơi pơhing amăng c\răn hơdră hơmâo mông tơ`a hăng ơi ia jrao Nguyễn Văn Hùng, Khua anom bruă pơjrao tơlơi ruă gah Khoa nội, Sang ia jrao prong kual C|ư\ Siăng.

                            

Ơ ơi ia jrao! Tơlơi hơge\t ngă ba truh tơlơi ruă arăt drah dlô hăng tơlơi ruă anai juăt [uh [ơi [ing mơnuih hơdôm thun ?

 

Ơi ia jrao Hùng: Tơlơi ruă arăt drah dlô le\ tơlơi ruă ngă amăng ako\ dlô wir war yua kơ[ah kơtăk drah ngă kơ hwing amăng ako\ dlô. Juăt [uh ba truh tơlơi anai le\ ruă arăt drah dlô, đung drah amăng ako\ dlô, arăt drah đom [u rô nao rai amăng dlô.

 

Juăt le\ yua kơ tơlơi ruă amăng lăm drơi jăn anun le\ c\ơtăng arăt drah, mơ-a`ă ple\ ia sik, mơmuă amăng arăt drah lu đơi. Biă mă `u [ơi [ing mơnuih thun tha juăt hơmâo tơlơi ruă arăt drah dlô. Hăng amăng bơyan puih [ing tha rơma juăt [uh hơmâo tơlơi ruă anai lu hloh.

 

Tơlơi ruă arăt drah dlô juăt [uh [ơi [ing mơnuih tha rơma, samơ\ giăm anai mrô mơnuih do\ c\ơđai jai [uh lu tui. Yua kơ bơbec\ mơng tơlơi hơdip tui ră anai, among [u pơpư\ blư\ amăng drơi jăn, hwing ako\ dlô, amra ngă c\ơtăng arăt drah ta` [iă, tơlơi ruă kơtang tui ta` biă mă. Tơlơi ruă arăt drah dlô glăk [uh lu [ơi [ing mơnuih do\ c\ơđai pơhmu hăng hlâo adih.

 

Lơ\m him lăng amăng sang ano\ hơmâo mơnuih ruă arăt drah dlô [ing ta kiăng ngă hiưm pă `u ơ ơi ia jrao?

 

Ơi ia jrao Hùng: Tơlơi ruă arăt drah dlô juăt mưn kơnong ruă amăng ako\, wing ako\, mriot mă ….Đa sang ano\ pơm^n yua duam rơ-ơ\ đôc\ yua anun kuah drơi jăn [udah brơi mơnuih ruă mơ`um ia kuar hăng sik, ia kuar hăng ria kiăng kơ ngă c\ơtăng arăt drah, samơ\ ngă tui anun juăt [u tu\ yua ôh, hăng amra ngă ruă kơtang tui.

 

Tơdah aka [u thâo rơđah ruă arăt drah hă [u\, sang ano\ kiăng kiăo tui lăng na nao, mơnuih ruă wing ako\ hă [u\, tơdah [uh mơnuih ruă ple\ ô|, kho\m brơi mơnuih ruă đit c\eng nao gah ieo, hu\i kơ ple\ ô| mut amăng tơso\.

 

Tơdah [uh mơnuih ruă drơi jăn kơtư\ djơ djir kho\m brơi mơnuih bruă đit hơđong sa anih, hu\i kơ mơnuih ruă ke\ jơlah, tơdơi anun iâu rơdêh siren 115 [udah ba mơnuih ruă nao pơ sang ia jrao giăm hloh kiăng pơjrao hmao tlôn hăng kho\m ba nao pơ sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă arăt drah dlô ta` hloh tơdah dưi.

 

Lơ\m ruă arăt drah dlô lu mơnuih juăt gư\ tơngan kơplah wah [uai hăng adung [udah mă jrum tlâ|o [ơi ako\ đeng tơngan laih anun djet tơbiă drah, ngă tơdu arăt drah.

 

Tui kâo pơm^n [ing ta [u kiăng ngă tui anun ôh yua kơ lơ\m c\ơtăng arăt drah kho\m yua ia jrao tơdah tlâ|o djet drah [ơi ako\ đeng tơngan amra ngă mơnuih ruă kho\t drah, ngă sat tui kơ drơi jăn mơnuih ruă.

 

Hai bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

Siu H’ Prăk-Siu Đoan: Pô ]ih pơblang