VOV4.Jarai-Tơlơi ruă rơwen arăt dlô lĕ jing tơlơi ruă amăng arăt kơtang biă yua dlô pơdjơ̆ nao mơ̆ng ruă pơkon ngă, ba truh tơlơi ruă hơmâo amăng čơđai nge hlâo kơ hrơi tơkeng rai ƀudah laih tơkeng truh 5 thun, ngă sat truh tơlơi brô̆ prong kơ čơđai muai hăng tơlơi thâo pơmin. Ră anai, kiăng ƀuh tañ hăng pơjrao truh kih, lu čơđai muai hơmâo tơlơi ruă anai dưi pơjrao suaih, truh prong thâo bơwih bơwang kơ drơi jăn pô laih mut hrom mơnuih tơpuôl.

Bruă pơjrao hăng ia jrao phrâo rơnuk anai pơtong rơđah tơlơi ruă ngă rơwen arăt amăng dlô sa tơlơi ruă tơnap pơjrao, mơ̆ng bruă bơtơpư̆ drơi jăn, tơlơi pơmin, thâo krăn, pơhiăp nao rai, juăt bưp lu amăng čơđai muai gah yŭ kơ 5 thun. Tui hăng rơnoh jŭ yap mơ̆ng Ding jum ia jrao, lơ̆m 1000 čô čơđai phrâo tơkeng rai hơmâo 2 čô čơđai ruă rơwen arăt dlô.

Hrom hăng anun, mrô čơđai đah rơkơi lĕ hơmâo tơlơi ruă anai lu hloh kơ čơđai đah kơmơi. Mah hnun, tơlơi ruă anai ƀu ngă hŭi rơhyưt đơi truh tơlơi djai brŭ ôh samơ̆ ñu pioh glăi tơlơi sat kơ drơi jăn pran jua, tơlơi hơdip mơnuih ruă kơtang biă mă, kơ sang anŏ hăng kơ mơnuih mơnam ( ta juăt lăi mơnuih tơpuôl). Lăi nao kơ anŏ juăt hơmâo tơlơi ruă arăt dlô anai, ơi ia jrao Ngô Thanh Tân, Kơ-iăng Khua anom pơjrao ngă găng añrăng glăi drơi jăn, Sang ia jrao prong pơjrao hăng jrao akha kyâo tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Tơlơi ruă rơwen arăt dlô lĕ ruă truh amăng dlô, dlô ƀu thâo đĭ prong ôh laih anun yua hơmâo anŏ bơbeč djơ̆ hlâo kơ tơkeng rai, lơ̆m phrâo tơkeng hlong truh 5 thun, ñu ngă kơ dlô akŏ ƀu thâo hluh ôh, ƀu thâo git gai tơlơi thâo hăng bruă ngă mơ̆ng drơi jăn pô ruă. Tơlơi ba truh kơ ană nge hơmâo tơlơi ruă rơwen arăt dlô lĕ yua amĭ ñu lơ̆m pi kian ƀong djơ̆ mơnong ƀong djơ̆ hĭ jrao sat, măt jrao, mă yua ia jrao pơhroh, čeč ană nge hlâo kơ anun, amĭ ñu rơbat djơ̆ nao jĕ giăm hĭ anih hơmâo ia jrao rơ̆k ƀudah amĭ ñu duăm pơtŭk hơdrap yua kman virus ngă…; tơlơi truh amăng mông tơkeng kah hăng tơkeng ƀu djop blan, tơkeng arăng mă yua anŏ čơkep forceps, hrip mă ană nge tơbiă pơ rơngiao, tơkeng yua tơngan huăk mă ană nge; tăp năng čơđai hơmâo tơlơi ruă kơñĭ klĭ kliăng yua mơ̆ng dlô”.

Čơđai anet anăn Phạm Gia Bảo 4 thun dŏ pơ tơring glông Êa Kar, Dak Lak ruă dlô, arăng pơjrao pơ sang ia jrao akha kyâo. Hăng čơđai 4 thun, pơjrao ngă găng glăi dlô kiăng dưi thâo rơbat, thâo pơhiăp, thâo ngui ngor glăi kah hăng tơđar amuñ mơ̆n samơ̆ tơnap tap khŏm pơhrăm glăi tong ten biă mă kah dưi. Tơdơi kơ 1 thun mơkrah pơjrao hăng hrăm ngă găng glăi drơi jăn čơđai anet Phạm Gia Bảo kơnong  thâo tơgư̆ drơi jăn laih anun thâo tơbat djong. Amai Phạm Thị Nhung, amĭ Baỏ lăi:

“Ñu giăm 1 thun, nao pơkă lăng pơ anih ơi ia jrao brơi thâo nu kaih thâo rơbat hăng kaih  prong ƀu hrup čơđai muai pơkŏn ôh. Truh 2 thun laih ăt aka ƀu thâo dŏ ber mơ̆n, anun ba nao pơ ơi ia jrao kah thâo krăn ñu hơmâo tơlơi ruă dlô, rơwen arăt dlô. Tơdơi sa rơwư̆ pơjrao kah thâo tơgŭ dong, thâo dŏ ber laih anun thâo rơbat ƀiă”.

Ră anai, Anom pơjrao ngă găng glăi drơi jăn kơ mơnuih ruă Sang ia jrao akha kyâo tơring čar dŏ pơjrao lu čơđai ruă rơwen arăt dlô, hơmâo truh 20 čô čơđai mơ̆ng 1-6 thun. Hơdôm hơdră pơjrao kah hăng: pơjrao ngă găng glăi drơi jăn dưi thâo dŏ ber, thâo tơpư̆ drơi jăn, thâo blư̆ blang nao rai, hrăm rơbat, hrăm tơgŭ, thâo djă apăn truh kơ thâo djă ngui gơnam ngor; laih anun hrăm pơhiăp truh kơ thâo krăn mơnong mơnuă, ia iom gơnam tam.

Hrom hăng anun, ƀing ơi ia jrao dŏ mă yua hơdră pơjrao tui hăng ia jrao akha kyâo kiăng čơđai dưi kơtang arăt, tơlơi pơmin ƀuh, huăi khen, huăi rơ-un tơlang, huăi hwing hwang yang ngă. Djop čơđai ba pơjrao pơ anai, kiăng thâo tơpư̆, thâo pơhiăp, thâo ngă djop bruă lĕ hơmâo hơdră pơjrao sui thun, sui blan biă mă.

Laih dơ̆ng, lơ̆m hrơi blan dŏ pơjrao, pơhrăm kơ čơđai thâo ngă djop bruă lĕ, tui hluai thun ñu laih anun mă yua măi mok djru bruă pơjrao brơi djơ̆. Anŏ djă apăn, rup, gơnam hrăm tơgŭ, hrăm rơbat, rĭ hyu… pioh hrăm. Amai Võ Thanh Thị Thảo, pô pơtô gah hơdră tơlơi thâo ngă găng glăi drơi jăn, sang ia jrao akha kyâo tơring čar Dak Lak lăi:

“Hăng čơđai hơmâo tơlơi ruă rơwen arăt dlô yôm hloh lĕ khŏm sơ̆n pran jua pơjrao, hơmâo tơlơi ngă hrŏm, djru hrŏm mơ̆ng sang anŏ hăng ƀing nai ia jrao laih anun hơmâo tơlơi djru ba mơ̆ng abih bang mơnuih mơnam. Hrơi blan klă hloh pơjrao kơ čơđai hơmâo tơlơi ruă rơwen arăt dlô lĕ mơ̆ng 1-3 thun. Amăng hrơi blan anun, čơđai muai arăng pơjrao hmao kru hăng djơ̆ hơdră. Tơdah pơjrao kaih hloh hă, čơđai amra hrut cơđeh asar, khăng hĭ tơut tơlang tơnap biă mă pơjrao”.

Ƀuh tañ hăng pơjrao hmao kru čơđai ruă arăt dlô hŭi rơwen hĭ jing sa bruă yôm pơsit kơ tơlơi brô̆ prong čơđai muai. Lơms pơjrao hơmâo tơlơi djru hrŏm mơ̆ng sang anŏ hăng ƀing nai ia jrao kiăng kơ čơđai thâo brô̆ prong kah hăng čơđai muai pơkŏn. Čơđai hơmâo tơlơi ruă rơwen arăt dlô tơdah hmao pơjrao hĭ laih anun pơjrao djơ̆ sit mơ̆n amra hlao dưi mut hrŏm hăng ƀing gŏp gơñu.

Yua kơ anun, djop sang anŏ sit hơmâo ană bă nge bưp tơlơi rơwen arăt dlô lĕ khŏm sơ̆n pran jua pơjrao hăng pơjrao djơ̆ hơdră, khăp khăp pap, đăo kơnang kah ană bă dưi rŭ glăi drơi jăn brô̆ prong kah hăng čơđai muai pơkŏn.

Nay Jek: Pơblang

Găng arăt dlô rơwen arăt dlô lĕ tơlơi ruă ƀu thâo pơjrao suaih hlao, ƀuh lu ƀơi ƀing čơđai yŭ kơ 5 thun. Tơlơi ruă anai pioh glăi tơlơi sat răm prong biă kơ tơlơi suaih pral, pran jua, ƀu thâo hiăp hơbit tom mơnuih mơnam đơi ôh, ngă glêh tơnap kơ sang anŏ hăng mơnuih tơpuôl. Kiăng thâo rơđah hloh kơ tơlơi ruă anai, tañ thâo krăn nam tơlơi ruă ăt kah hăng hơdră pơgang, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo mơng črăn hơdră anai hơmâo mông ră ruai tom ơi ia jrao Ngô Thanh Tân, Kơ-iăng khua Anom pơjrao Phục hồi chức năng, Sang ia jrao Dưi ƀư̆ arăt tơring čar Dak Lak.

- Ơ ơi ia jrao! Nam hơget brơi thâo ƀing čơđai hơmâo tơlơi ruă găng, rơwen arăt dlô?

- Ơi ia jrao Ngô Thanh Tân: “Nam ruă kiăng tañ thâo krăn čơđai ruă găng dlô lĕ hơmâo 4 nam bruă phun hăng 4 nam ruă kiăo tui. 4 nam ruă phun ñu lĕ, blung a ƀing čơđai bơhơñăk, drơi jăn peñ kleñ ƀudah kơčun djơhua tơkai găng biă lơ̆m brơi čơđai ding dong. Tal 2 lĕ akŏ hăng tơkuai ñu ƀu hơđong ôh, ƀu thâo blư̆, đih kŭp ƀu thâo ngak đĭ tơkuai ôh truh kơ prong mơtăm. Nam ruă tal 3 lĕ 2 plă tơngan apăn khŏp. Nam ruă tal 4 lĕ 2 gah tơngan ƀu thâo djă gơnam ôh, ƀu thâo krăn ƀô̆ mơta amĭ ñu, ƀong huă tơnap mơn, arăng iâu, tơña hơget thơ ƀu thâo pơkhă ôh, hia lu. Tơlơi ruă găng arăt dlô hơmâo 5 mơta: găng arăt dlô ngă găng abih drơi jăn, găng arăt dlô ngă tơkai tơngan bơhơpač na nao ƀu thâo dŏ hơđong ôh, găng arăt dlô thể thất điều ngă ƀing čơđai đih tơgŭ tơnap, găng arăt dlô ngă rơmuăn tơkai tơngan hăng găng arăt dlô pơƀut djop nam ruă. Tui hluai kơ tơlơi ruă mơn ƀing ta hơmâo tơlơi pơjrao phara”.

- Hơmâo ƀuh hăng djru dưi ƀư̆ arăt tañ hăng ƀing čơđai găng arăt dlô jing tơlơi yôm hiư̆m pă ơ ơi ia jrao”

- Ơi ia jrao Ngô Thanh Tân: “Bruă ƀing ta kaih thâo hăng pơjrao kaih lĕ amra ngă čơđai tơnap biă mơng dưi suaih. Yua dah lơ̆m ta ƀuh kaih lĕ ƀing čơđai ñu găng tơkai tơngan laih, ƀing ta ƀu thâo anŏ ngă dong tah. Tơdah lơ̆m glăk rơnang mơn, ta dưi ƀư̆, pơtŏp rơguăt tơkai tơngan, kơčun djơhua tơkai lĕ čơđai ñu thâo rơbat hyu ƀiă mơn, huăi tơnap đơi ôh. Tơdah kaih thâo, kaih pơjrao lĕ čơđai ñu juăt găng tơkai tơngan yơh, jing ƀu thâo anŏ ngă dong tah. Kiăng pơgang tơlơi ruă anai lĕ kiăng wai lăng, čem rông klă ƀing đah kơmơi amăng thun ƀă ană hăng ƀing đah kơmơi glăk pi kian đah mơng plai ƀiă hơmâo tơlơi ruă lơ̆m glăk pi kian; djru pơjrao brơi klă lơ̆m glăk tơkeng đah mơng plai ƀiă hơmâo tơlơi ruă găng rơwen arăt dlô”.

- Bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ!

Siu H’Mai: Pơblang