VOV4.Jarai - Tơlơi ruă [u lar tưp hyu le\ tơlơi ruă [u lar tưp hyu mơng mơnuih anai truh mơnuih adih. Jing tơlơi ruă lok nao lok rai, ngă ruă kơtang tui [ơ [rư\ hăng abih bang [u thâo pơjrao suaih ôh.

Tui hăng mrô yap mơng Ding jum ia jrao, tơlơi ruă [u lar tưp hyu le\ bôh than ba jơlan hlâo ngă djai mơnuih truh 77% amăng abih bang djop bôh than, amăng anun 44% mrô mơnuih djai hlâo kơ 70 thun.

Khă hnun hai, tơlơi pơmin pơgang be\ tơlơi ruă [u lar tưp hyu mơnuih mơnam ră anai ăt akă lu mơn, yua anun, `u hmâo hăng glăk hmâo tơhnal ngă tơnap kơ rim sang ano# hăng tơlơi bơwih [ong lo\n ia.

Việt Nam hmâo pơplih laih pô mơng sa lo\n ia [un rin, kaih đ^ kyar hơdai nao khul hơdôm bôh dêh ]ar glăk đ^ kyar.

Tơlơi hơd^p mơda bơwih [ong mơng mơnuih [ôn sang glăk [ơ [rư\ dưi pơđ^ tui.

Mơng kơ[ah [ong huă, ră anai mơnuih [ôn sang hmâo laih gơnam [ong gơnam pioh lui, đa le\ [ong huă jơman hloh, hmâo lu mơnong ngă bơbuă hloh.

Khă hnun hai, hrom hăng tơlơi pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam le\ tơlơi đ^ tui mơn mơng hơdôm tơlơi ruă [u lar tưp hyu, djuai tơlơi ruă hmâo bôh than biă `u mơng bruă pơplih bruă mă, jơlan gah hơd^p mơda.

Hơdôm tơlơi ruă [u lar tưp hyu juăt bưp: ruă ara\ drah, hơtai bôh, ruă bơbru\ asar, tơdu hơtai, bôh [leh, tơtăng ara\ drah, ruă mơ`a\ pơđoh tơbiă ia mih, ruă kơso#, rơmong rơmuă…

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Ding jum ia jrao, rim thun dêh ]ar ta hmâo năng ai `u 75.000 ]ô mơnuih djai yua kơ ruă bơbru\ asar, hrom hăng anun thâo hmâo năng ai `u 125.000 ]ô mơnuih ruă bơbru\ asar phrâo.

Mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă tơtăng ara\ drah le\ 25%, mơnuih ruă mơ`a\ pơđoh tơbiă ia mih 5,8%, ruă kơso# le\ 2,2%.

Abih bang, rơbêh kơ 33% mrô mơnuih [ôn sang dêh ]ar ta hmâo tơlơi ruă [u tưp hyu.

Bơ\ tui mrô pel e\p mơng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah thun 2015, [ơi Việt Nam, hơnong `u sa bôh să hmâo 8.000 ]ô mơnuih [ôn sang le\ hmâo 1000 ]ô mơnuih ruă tơtăng ara\ drah, hmâo 12,5%, 240 ]ô mơnuih ruă mơ`a\ pơđoh tơbiă ia mih, hmâo 3%.

Samơ\ bruă wai lăng hăng pơjrao dua tơlơi ruă anai ăt jing lui đo#] mơn.

Pơblang kơ bôh than ba truh mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă [u lar tưp hyu đ^ lu, nai prin tha Lại Đức Trường, khua pơ ala Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah [ơi Việt Nam lăi:

“Bôh than yôm phăn hloh le\ bruă pơplih bruă mă, jơlan gah hơd^p mơng mơnuih [ôn sang.

Bơhmu tu `u bruă djup hot. {ơi Việt Nam mrô mơnuih djup hot gah đah rơkơi le\ 50%.

Dua le\ mơ`um tơpai [iêr. Giăm hmâo 80% mrô đah rơkơi Việt Nam mơ`um tơpai [iêr.

Rơngiao kơ anun, do# hơdôm bruă ngă pơkon kah hăng [ong [u djop a`ăm hla rok, hơbơi pơtơi, bôh troh.

Khă Việt Nam le\ dêh ]ar biă `u ngă bruă đang hmua samơ\ hmâo giăm truh 60% mrô mơnuih [ong [u djop a`ăm hla rok, hơbơi pơtơi, bôh troh.

Giăm truh 30% mrô mơnuih prong mă bruă rim hrơi [u djop tui tơlơi pơtă.

Amăng gơnam [ong huă hmâo sa dua mơta tơlơi yôm phăn kah hăng [ong hra lu.

Tui hăng tơlơi pơtă mơng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah, rim ]ô mơnuih klă hloh [ong 5g hra lom sa hrơi samơ\ ră anai [ing ta glăk [ong giăm truh dua wot bơhmu hăng tơlơi pơtă”.

Bơ\ hơdôm bruă mă [u klă, bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral mơng mơnuih Việt Nam khom lăi nao tơlơi among djup hot hăng mơ`um tơpai, [iêr.

Tui hăng tơlơi kơsem min, hot djup hmâo 7000 mơta ia jrao, amăng anun hmâo năng ai `u 69 mơta ia jrao ngă bơbru\ asar. Việt Nam ră anai le\ sa amăng 15 bôh lo\n ia hmâo mrô mơnuih yua hot djup lu hloh [ơi ro\ng tơnah.

Tui hăng tơlơi yap him lăng, rim thun dêh ]ar ta hmâo năng ai `u 40.000 ]ô mơnuih djai yua kơ hơdôm tơlơi ruă bơdjơ\ nao hot djup. Tơlơi among anai ăt le\ bôh than phun ba truh tơlơi ruă bơbru\ kơso#, dol kơso#.

Kiăng plai [ia\ tơlơi ruă yua kơ hot djup ba truh, Khua pơ ala mơnuih [ôn sang dêh ]ar ta hmâo pel e\p laih Tơlơi phiăn pơgang, pơgăn ano# bơdjơ\ nao sat mơng hot djup hăng sit nik mă yua mơng lơ 1/5/2013.

Khă hnun hai, bruă mơnuih [ôn sang thâo hluh hăng ngă tui tơlơi phiăn ăt akă prong mơn. Biă `u le\ mrô mơnuih djup hot ăt do# lu mơn hăng tơlơi hot djup [ơi anih hmâo lu mơnuih ăt do# mơn.

Ăt tui hăng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah mơn, Việt Nam hmâo rơnoh mrô mơnuih blơi tơpai [iêr lu hloh bơhmu hăng hơdôm bôh dêh ]ar amăng kual, lu hloh mơnuih dêh ]ar Kha] hăng lu hloh 4 wot mơnuih dêh ]ar Singapore.

Bruă mă yua tơpai [iêr lu, na nao amra hmâo hơdôm tơlơi ruă kah hăng bơbru\ asar, biă `u bơbru\ asar hơtai, hơtai bôh ara\ drah, [le\ drah glô [udah ngă huyng hyuang, [u hma] ta]…

Tui hăng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah, [u hmâo rơnoh mơ`um tơpai [iêr hơpă pơhlôm ôh.

Tơdah hmâo mơ`um, đah rơkơi anăm mơ`um rơgao kơ 2 hơnong pơkă kôl rim hrơi hăng [u rơgao kơ 1 rơnoh pơkă kôl sa hrơi hăng đah kơmơi.

Sa rơnoh pơkă kôl dưm dưm hăng 10gr kôl along `u, dưm dưm hăng 3/4 get ]ai, [ua\t [iêr 330ml, sa kơ]ok [iêr 330ml, sa kơ]ok tơpai vang 100ml (13,5% rơnoh kôl) [udah sa kơ]ok tơpai kơtang 30ml (40% rơnoh kôl).

Samơ\, abih bang mơnuih dêh ]ar ta mơ`um tơpai [iêr [u ngă tui tơlơi pơkă anai. Sa tơlơi among pơkon ăt glăk bơdjơ\ nao sat mơn tơlơi suaih pral [ing ta, anun le\ [ong lu hra.

Lăi kơ tơlơi anai, nai prin tha Ngô Thị Hải Vân, Khua Anom wai lăng tơlơi suaih pral bruă mă hăng wai lăng tơlơi ruă [u lar tưp, Anom kơsem min klin ruă kual Dăp Kơdư brơi thâo:

“Tơlơi [ong lu hra mơng mơnuih Việt Nam ta le\ sa tơlơi lăp lăi pơtă biă. Thun 2015, tui hăng sa tơlơi pel e\p mơng lo\n ia pơsit hơdôm bôh than amra ba truh tơlơi ruă [u tưp le\ mrô mơnuih yua hra hơnong `u mơng sa ]ô mơnuih le\ 9,5gr amăng sa hrơi, lom anun tơlơi pơtă mơng Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah le\ sa ]ô mơnuih prong anăm [ong rơgao kơ 5gr ôh amăng sa hrơi, anun le\ ră anai mơnuih Việt Nam glăk yua hra lu hloh dua wot bơhmu hăng tơlơi pơtă.

Tơdah yua lu hra, sui thun amra ba truh tơlơi ruă tơtăng ara\ drah, bơbru\ hlung asơi, kian pruăi hăng lu tơlơi ruă pơkon dong”.

Tui hăng [ing juăt bruă ia jrao, tơlơi ruă [u tưp rơngiao kơ [u đing nao [u dưi pơplih thun blan, bơnai hăng rơkơi, djuai ania, gen le\ lu `u leng kơ dưi pơgang pơhlôm hlâo hluai tui bruă pơplih bruă mă, ngă tui jơlan gah hơd^p klă kah hăng: [u djup hot; [u mơ`um tơpai [iêr; [ong gơnam bơbuă djơ\, [ong lu a`ăm hla rok, bôh troh ([ia\ biă mă `u 40gr sa ]ô mơnuih sa hrơi), [ong [ia\ h^ hra (lu biă `u 5gr sa ]ô mơnuih sa hrơi), [ong [ia\ h^ sik (lu biă `u 25gr sa ]ô mơnuih sa hrơi), pư\ hlư\ drơi jăn na nao ([ia\ biă mă `u 150 mơnit sa rơwang hrơi tơjuh)./.

Siu H’ Prăk: Pô pơblang