VOV4.Jarai - Ƀuh hơdôm nam ruă mơng klin Covid-19 ngă huăi kơtang lơi, anun jing tơdơi kơ pơjrao suaih, lu mơnuih ƀu hŭi dong tah, jing ƀu tlâ̆o vaccine lok glăi, tap năng hơmâo mơnuih đa aka ƀu tlâ̆o djơ̆ vaccine hlâo tơdơi ôh. Bruă anai jing tơlơi pơhŭi prong biă, amuñ ngă klin hơmâo glăi dong.

Mah hơmâo lu wơ̆t laih ƀing ngă ia jrao amăng plơi nao pơtô pơblang, iâu nao tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19, samơ̆ yă Mạc Thị T. (48 thun) dŏ ƀơi să Čư̆ K’Bang, tơring glông Ea Súp, tơring čar Dak Lăk ăt khut khăt ƀu nao tlâ̆o ôh. Mơng hrơi hơmâo klin truh ră anai, ñu hăng ană đah kơmơi ñu 30 thun aka ƀu tlâ̆o djơ̆ arăt hlâo tơdơi ôh. Blung a, yă T lăi yua amăng drơi ñu hơmâo lu tơlơi ruă, tơdơi kơ anun ñu brơi thâo ñu ƀă klin Covid-19, samơ̆ hơmâo pran laih anun jing ƀu kiăo tlâ̆o ôh.

Sang anŏ pơkŏn dong hnun mơn, anun lĕ sang anŏ amai H’D. Êban ƀơi să Yang Reh, tơring glông Krông Bông, tơring čar Dak Lăk. Amăng sang anŏ anai kơnong ƀing đah rơkơi đôč nao tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19, bơ đah kơmơi ƀu nao tlâ̆o ôh. Amai H’D lăi yua ñu hơmâo lu tơlơi ruă mơn. Rơngiao kơ anun, amai H’D hmư̆ lu mơnuih lăi tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 ngă akŏ dlô ƀu hơđong, amuñ wơr rơbit, hưt tơmlư...anun jing alah nao tlâ̆o mơn. Lơ̆m ƀing ơi ia jrao nao pơblang kơ anŏ klă mơng bruă tlâ̆o, ăt kah hăng tơlơi ƀu klă lơ̆m ƀu tlâ̆o, amai H’D pơgal glăi mơn. Amai H’D. Êban lăi:

“Tơdah kâo tlâ̆o mơ̆ hơmâo tơlơi ruă thơ, hlơi ƀu glăm brơi? Kâo ƀuh lu mơnuih tlâ̆o laih samơ̆ ăt ƀă Covid-19 mơn, hiư̆m tui anun?”.

Hơdôm tơlơi ba tơbiă mơng yă Mạc Thị T hăng H’D.Êban lĕ kiăng hơngah hĭ tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19. Tơdah hlâo adih, amăng mông klin Covid-19 glăk kơtang, hơmâo lu mơnuih djai, mơnuih ƀon sang gir run hyu ĕp kiăng hơmâo vaccine lĕ mông anai abih bang mơnuih ƀă klin lêng kơ ruă rơnang, đa huăi duam ôh, laih anun amra suaih tơdơi kơ 7-10 hrơi, lu mơnuih ƀu hŭi dong tah yua hơmâo vaccine pơgang Covid-19. Tơlơi anai jing tơlơi pơhŭi prong biă, amuñ hơmâo klin hơđuh glăi. Tui hăng ơi ia jrao Lê Phúc, Kơ-iăng Khua anom bruă wai pơgang tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lăk, amăng hrơi blan klin hơđuh tal 4, lu mơnuih hơmâo tlâ̆o pơgang dua arăt laih, anun jing lơ̆m ƀă virus SARS-CoV-2, gơñu ruă rơnang mơn, ƀing ruă kơtang, djai brŭ aset mơn. Ơi Lê Phúc brơi thâo:

“Mơnuih ƀon sang lăng lơ̆m tlâ̆o vaccine hai ăt ƀă Covid-19 mơn, anun ƀu tlâ̆o pơhrua dong tah. Khă hnun, rơđah rơđông brơi ƀuh lơ̆m tlâ̆o vaccine mơ̆ ƀă Covid-19 lĕ ƀing ta ruă rơmang đôč. Ră anai, lu mơnuih ăt ƀu hŭi mơn, lăi klin dưi pơgang laih, ƀing ruă hăng djai ƀu hơmâo đơi dong tah anun jing ƀu nao tlâ̆o arăt 3 hăng 4 dong tah, samơ̆ biă ñu, bruă hơmâo aset mơnuih ruă, ruă kơtang hăng djai lĕ yua kơ hơmâo vaccine pơgang brơi mơn”.

Sit nik brơi ƀuh, tơdơi kơ mrô tlâ̆o vaccine arăt pơhrua tui aset tui lĕ mrô mơnuih ƀă Covid-19 đĭ glăi dong. Ƀơi Dak Lăk, amăng rơwang hrơi tơjuh rơgao, hơmâo laih 3 čô mơnuih djai yua Covid-19. Phun ñu lĕ yua ia jrao vaccine pơgang tơdu tui mơn kiăo tui hrơi blan, lơ̆m anun djuai phrâo mơng virus SARS-CoV-2 jai hrơi hơmâo lu tui. Ƀing kơhnâo ia jrao pơhŭi hlâo bruă mơnuih ƀon sang ƀu hŭi, alah nao tlâ̆o vaccine amra amuñ ngă klin hơđuh glăi dong.

Lơ̆m mrô mơnuih tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19 ară tal 1 hăng tal 2 amăng tơring čar giăm 100%, bruă gir run pơgang klin kman amăng mơnuih mơnam lơ̆m tlâ̆o ară tal 3 hăng 4,glăk  rơbêh 80%, ăt dŏ kaih. Ba truh tơlơi anai lĕ yua jai hrơi hơmâo lu mơnuih ƀu pơwŏt glăi tlâ̆o ia jrao dong tah. Kiăng kơ hluh rơđah dong tơlơi yôm mơng bruă tlâ̆o lok glăi vaccine pơgang klin Covid-19, ƀing mă tơlơi pơhing phrâo amăng črăn hơdră hrơi anai hơmâo mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Lê Phúc, kơ-iăng Khua anom bruă pơgang tơlơi duam ruă tơring čar Dak Lak.

- Ơ ơi ia jrao! Yua hơget kiăng tlâ̆o lok glăi vaccine pơgang klin Covid-19 ?

Ơi ia jrao Lê Phúc: Tui kơsem min mơng jar kmar ƀuh anŏ tŭ yua amăng pơgang klin kheng lơ̆m tlâ̆o ia jrao, anai lĕ ară tal 1 hăng 2 vaccine pơgang klin Covid-19 samơ̆ lơ̆m tlâ̆o 2 ară ia jrao pơgang amăng drơi jăn amra tơdu tui ƀơƀrư̆, Amăng 6 blan tơdơi kơ tlâ̆o vaccine, sit biă ñu djuai klin Omicron hŭi rơhyưt hăng lar hyu kơtang biă mă. Lơ̆m ia jrao pơgang tơdu trun, drơi jăn amra ƀu dưi pơgang hĭ virus yua anun bruă amra ngă ƀing ta ƀă klin Covid-19 dong. Sit biă ñu, tui bruă kơsem min giăm anai, ƀing mơnuih tlâ̆o vaccine tơdah ƀă klin Covid-19, ia jrao pơgang klin amra tơdu tui amăng rơwang hrơi tơjuh tal 10 truh 19 tơdơi kơ tlâ̆o vaccine. Tơdah ƀing pô anai pơwŏt glăi tlâ̆o vaccine tal 3 hăng 4 tui hrơi pơkă mơng ding jum ia jrao amra ngă drơi jăn dưi pơgang klin kheng kơtang tui, amra huăi ƀă virus SARS-CoV2. Ră anai, rơngiao kơ bruă ngă tui tơlơi pơkă 2k, tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19, sit biă ñu tlâ̆o lok glăi tơdơi kơ tlâ̆o 2 ară lĕ tơlơi yôm kiăng plai ƀiă mơnuih ƀă klin hăng huăi hơmâo mơnuih ruă kraih.

- Ră anai, lu mơnuih pơmĭn lơ̆m ƀă klin Covid-19 laih, drơi jăn amra dưi pơgang klin yua anun ƀu gưt nao tlâ̆o vaccine lok glăi dong tah, hrŏm hăng anun, hmư̆ arăng lăi vaccine pơgang klin Covid-19 amra ngă tañ wơr hăng hơdôm anŏ pơglăi sat pơkŏn. Ih pơmĭn hiưm pă kơ tơlơi anai?

Ơi ia jrao Lê Phúc: Blung hlâo kâo kiăng pơsit tong anai lĕ hơdôm tơlơi pơmĭn aka ƀu djơ̆ ôh. Ƀơi Việt Nam, amăng hrơi blan laih rơgao anih anom wai lăng bruă pơjrao mơnuih ƀă klin Covid-19 mơng anom bruă wai lăng bruă khăm, pơjrao - Ding jum ia jrao jŭ yap glăi rơbêh 40 rơbâo čô mơnuih djai yua ƀă klin Covid-19, amăng anun lu hloh lĕ ƀing mơnuih aka tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19. Samơ̆ amăng mrô mơnuih djai anai ăt hơmâo mơnuih tlâ̆o ară tal 1 ƀudah 2 mơ̆ aka ƀu tlâ̆o ară tal 3. Tơlơi anai brơi ƀuh ƀing mơnuih djai lơ̆m aka ƀu tlâ̆o vaccine lok glăi lu ƀiă pơhmu hăng mơnuih tlâ̆o ară tal 3,4. Tui sem lăng tơdơi kơ pơjrao suaih lơm ƀă klin Covid-19, drơi jăn dưi pơgang glăi virus. Samơ̆, sit biă ñu brơi ƀuh, ƀu djơ̆ hlơi hlơi lêng kơ dưi pơgang virus soh ôh, bruă ƀă virus phara tui hluai djuai, ƀă hiưm pă thơ, kơtang ƀudah rơnang ăt tui hluai pô anai mơn. Hơmâo lu mơnuih ƀă klin hăng ƀă glăi dong lu wŏt yua drơi jăn pơgang klin ƀu kơtang ôh ƀudah ƀă tal blung a ƀu mưn tong ten ôh mơ̆ ƀă glăi dong kah mơng mưn ruă kraih. Laih dong, tui kơsem min brơi ƀuh lơ̆m ƀă klin mơ̆ tlâ̆o vaccine laih, drơi jăn amra dưi pơgang klin kơtang hloh. Anai ƀing ƀă klin Covid-19 mơ̆ tlâ̆o djop vaccine, yua anun ia jrao pơgang amăng drơi jăn kơtang biă mă. Anai lĕ tơlơi lơ̆m pơjrao suaih ăt khŏm tlâ̆o vaccine djơ̆ hăng tơlơi pơkă.

Lơ̆m ƀă klin Covid-19, sa, dua čô mơnuih ƀu mưn hơget ôh samơ̆ ăt ƀuh anŏ pơglăi tơdơi kơ suaih laih. Anom bruă ia jrao rŏng lŏn tơnah jŭ yap glăi hơmâo rơbêh 200 klăk čô mơnuih hơmâo nam ruă tơdơi pơjrao suaih lơ̆m ƀă klin Covid-19. Ră anai aka hơmâo tơlơi kơsem min hơpă ôh pơsit tong vaccine Covid-19 amra ngă tañ wơr ƀudah hơdôm anŏ pơglăi sat tui hăng lu mơnuih pơmĭn. Hơdôm nam ruă mơ̆ ƀing ta juăt ƀuh lĕ tơdơi kơ ƀă klin, ƀu djơ̆ yua tlâ̆o vaccine ôh.

- Kiăng pơhlôm vaccine Covid-19 ba glăi tŭ yua hloh, mơnuih ƀon sang kiăng rang kơđiăng hơget hlâo, lơ̆m phrâo tlâ̆o hăng tơdơi kơ tlâ̆o vaccine, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Lê Phúc: Hlâo kơ hrơi tlâ̆o vaccine kiăng kơ thâo tong ten tơlơi suaih pral kơ ƀing mơnuih tlâ̆o ia jrao, hlâo anun hơmâo tơlơi ruă bơdjơ̆ nao ia jrao mơng vaccine Covid-19 ƀudah ƀu brơi tlâ̆o tui tơlơi pơkă. Dua dong lĕ mơnuih glăk ƀă klin Covid-19 ƀu dưi tlâ̆o vaccine, dŏ tơguăn pơjrao suaih kah mơng dưi tlâ̆o. Tlâo dong lĕ lơ̆m nao tlâ̆o ia jrao kiăng djă ba hră čih pioh kiăng kơ thâo djuai vaccine tlâ̆o hlâo anun hăng pơhlôm djơ̆ hrơi pơkă.

Lơ̆m nao tlâ̆o ia jrao kiăng dŏ ataih hăng arăng kiăng kơ pơhlôm huăi ƀă klin Covid-19.

Tơdơi kơ tlâ̆o vaccin giong kiăng kiăo tui lăng tơlơi suaih pral. Kiăng dŏ glăi giăm 30 mơnit tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao kiăng ƀing nai ia jrao, ơi ia jrao kiăo tui lăng hăng ƀuh hmao tlôn, pơjrao hĭ lơ̆m hơmâo tơlơi pơglăi hơget thơ. Dua dong, ƀing ta kiăng prap lui hlâo hŭi kơ hơmâo tơlơi pơglăi sat tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao anun lĕ: Ruă ƀơi anih tlâ̆o ia jrao; duam rơnang, ƀu-ai buai; ruă akŏ; gah amăng drơi jăn; rơ-ơ̆ amăng drơi jăn; kroh kian…

Rơnuč lĕm, bruă kiăo tui lăng tơlơi suaih pral tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao pơ sang, tui hluai mơnuih ăt kiăng đing nao biă mă mơn. Hăng ƀing pơprong, kiăng kiăo tui lăng ƀiă biă mă 3 hrơi. Ƀing čơđai kiăo tui lăng ƀiă biă mă 7 hrơi tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao. Hăng ƀing čơđai mơng 5 truh pơ gŭ 12 thun, Ding jum ia jrao pơhŭi hlâo kiăng kiăo tui lăng 1 blan.

Hăng ƀing pơprong, ƀu dưi mơñum tơpai ƀier amăng 3 hrơi blung a tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao. Yua lơ̆m măt tơpai amra ƀu mưn tơlơi pơglăi hơget ôh, ngă kơ lu mơnuih ƀu đing nao, mơng anun amra ngă ruă kơtang tui. Laih dong kiăng ƀong huă lăp djơ̆, mơñum lu ia, pơdơi pran, ƀu bơrơguăt drơi hlao đơi. Tơdah mưn tơlơi pơglăi hơget thơ kiăng iâu telephôn nao anom bruă tlâ̆o vaccine.

- Hai bơni kơ ih hŏ !

Siu H’Mai - Siu Đoan: Pơblang