Tuyến giáp lĕ đet asar anet gah anăp tơkuai, ƀơi anai amra ngă tơbiă rai hooc-môn ngă bơkơnar ia iôm rô hyu amăng drơi jăn, hyuh pơđao hăng anih ngă drơi jăn găn añrăng. Samơ̆, arăt drah ƀơi rơkông đok anai tơdah ƀu-ai, ngă tơbiă rai hooc-môn ƀiă đôč, amra ngă drơi jăn ƀu-ai buai, anai lĕ tơlơi ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk. Tui jŭ yap tơlơi ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk ƀơi Việt Nam brơi ƀuh mrô mơnuih ruă ƀơi đah kơmơi lu mơng 5-8 wŏt pơhmu hăng đah rơkơi hăng ƀuh lu tui hăng ƀing pơprong. Tơlơi ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk ƀuh amăng giăm 3% mrô mơnuih.

Ƀơi sang ia jrao prong Buôn Ma Thuột, amăng 9 blan thun 2025, mrô mơnuih ruă nao khăm hăng pơjrao hơdôm nam ruă bơdjơ̆ rơkông đok giăm rơbêh 500 wŏt mơnuih ruă, amăng anun hơmâo giăm ½ mrô mơnuih hơmâo nam ruă bơdjơ̆ nao ƀu-ai arăt drah rơkông đôk. Tui sit nik brơi thâo, lu mơnuih ruă mưn ƀu-ai buai amăng drơi jăn, đa hơmâo mơnuih pơmĭn, anai lĕ yua akŏ dlô pơmĭn lu đơi ƀudah pit đih ƀu hơ-et, truh hrơi nao khăm kah thâo ƀing gơñu ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk, lơm anun bruă pơjrao brơi amra tơnap tap ƀiă. Ơi ia jrao Phạm Thị Kim Quế, Khua anom pơjrao tơlơi ruă amăng lăm, sang ia jrao prong Buôn Ma Thuột brơi thâo:

“Tơlơi ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk lĕ nam ruă bơdjơ̆ nao arăt drah amăng rơkông đôk, anai lĕ ngă tơbiă rai aset ƀiă hooc-môn mơng arăt drah ƀơi rơkông đôk. Tơlơi ba truh kơ bruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk, tơlơi ba truh phun nam kơ nam ruă anai amra dŏ glăi ƀơi rơkôngh đok, anai lĕ nam ruă ƀơi arăt drah rơkông đôk. Tơlơi ba truh pơkŏn dong lĕ nam ruă ƀơi glông ƀudah ƀơi glông tuyến yên, nam ruă ƀơi rơkông đok anai lĕ yua mơnuih ruă bơbrah ƀơi rơkông đok tui juăt ƀuh, hơdôm hrơi blung a amra ngă glông arăt drah anai mă bruă lu đơi, arăng juăt iâu lĕ rơwang kơtang hloh tơdơi anun tuyến giáp amra tơdu trun arăng iâu lĕ ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk. Ƀing mơnuih hơmâo pơjrao brơi arăt drah rơkông đôk ngă kơtang juăt mơñum jrao ƀudah breh pơjrao kah hăng pơčrang hăng măi amra ngă tơdu hoóc-mông ƀơi arăt drah rơkông đôk hăng ngă ƀu-ai dong tah…Laih dong, hăng sa tơlơi ngă ruă ră anai, juăt ƀuh ƀiă đôč anun lĕ kơƀah I-ốt. I-ốt lĕ ia iôm ngă drơi jăn pơjing rai hoóc-môn ƀơi arăt drah rơkông đôk. Tơdah kơƀah I-ốt amra ngă aset tui hoóc-môn ƀơi rơkông đôk. Tơlơi ră anai juăt ƀuh ƀơi hơdôm dêh čar rin rơpa, samơ̆ ƀơi dêh čar ta ră anai tơlơi anai hrŏ lu tui yơh, lơm kơnuk kơna pơsur yua hra I-ốt”.

Arăt drah rơkông đôk lĕ đet asar yôm amăng drơi jăn mơnuih yua anun lơm ƀuh hơdôm nam ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk amra bơdjơ̆ nao bruă pơplih ba hyu ia iôm amăng drơi jăn. Ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk lĕ tơlơi ruă kiăng pơjrao sui, juăt hơgŏm, lu mơnuih mưn ƀu mơ-ak amăng drơi jăn, đĭ kĭ ƀơƀiă, tañ wơr, klĭ krô, lung amŭ…yua anun ƀu đing nao ôh ƀudah pơjrao hăng hơdôm jrao mơñum ngă pơhlôm hiam amăng drơi jăn. Lơm nao sang ia jrao, tơlơi ruă sui hơdôm blan laih, đa hơdôm thun. Tơdah ƀu pơjrao brơi hmao tlôn, ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk amra ba truh lu nam ruă, anun lĕ suă jua ƀu hơđong, đĭ cholesterol kơtăk drah, ƀu mơ-ak amăng drơi jăn, đa ba truh ruă hơtai boh. Ƀơi ƀing đah kơmơi pi kian, tơlơi ruă amuñ ngă plĕ ană nge ƀudah bơdjơ̆ nao bruă pơhlôm hiam brơi akŏ dlô ƀing čơđai nge. Amai Nguyễn Thị Mai, 48 thun, dŏ amăng să Ea Knuêc, tơring čar Dak Lak, lĕ sa amăng ƀing mơnuih ruă ngă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk hơmâo pơjrao brơi klă ƀơi anom bruă pơjrao tơlơi ruă amăng lăm, sang ia jrao prong Buôn Ma Thuột. Amai Mai brơi thâo:

“Blung hlâo kâo mưn ƀu-ai amăng drơi jăn, hŭi rơ-ŏt, hlung amŭ lu biă mă, anai lĕ yua pit đih ƀu hơ-et ƀudah kơƀah vitamin. Tơdơi anun kah mơng nao khăm pơ sang ia jrao, ơi ia jrao lăi ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk. Ră anai kâo mơñum jrao na nao, pơwot glăi khăm tui tơđar hăng ƀong hra i-ốt rĭm hrơi. Ră anai drơi jăn kâo ăt suaih tui yơh”.

Ăt hơmâo nam ruă kar kăi tui anun mơn, samơ̆ yă Phạm Thị Lợi (57 thun, dŏ amăng phường Ƀuôn Hồ, tơring čar Dak lak) ĕp ƀuh tơlơi ruă kaih ƀiă:

“Blung hlâo nao khăm ruă hơtai boh, čơtăng ară drah huăi ƀuh hơget ôh. Tơdơi anun ơi ia jrao lăi ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk. Ră anai khŏm mơñum jrao rĭm hrơi hăng pơwot glăi khăm tui tơđar dong”.

Tui ƀing ơi ia jrao, ƀing mơnuih ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk lêng kơ hơmâo sa tơlơi juăt ƀuh anun lĕ ƀu đing nao kơ bruă nao khăm kiăng tañ ĕp ƀuh tơlơi ruă anai, ba truh kơ bruă ba nao pơjrao kaih hăng rơngiă lu prăk kak. Lu mơnuih ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk lêng dưi pơjrao brơi klă hloh tơdah tañ ĕp ƀuh hăng ngă tui hơdră pơjrao mơng ơi ia jrao. Yôm hloh lĕ mơnuih ruă anăm lui mơnuih jrao mă pô, mơñum jrao pơplih mă pô ƀudah yua hơdôm jrao tui arăng črâo ba ča čot. Laih dong, tơdơi kơ pơjrao, mơnuih ruă kiăng kiăo tui lăng tui tơđar kiăng ĕp lăng hoóc-mô hăng pơhlôm brơi arăt drah rơkông đôk dưi pơwot glăi hơđong.

Arăt drah rơkông đok lĕ sa đet asar anet samơ̆ bơdjơ̆ nao kơtang biă mă đơr hơr drơi jăn mơnuih. Bruă gơgrong pel ĕp, pơgang hăng kiăo tui lăng nam ruă ƀu-ai arăt drah rơkông đôk lĕ bruă ngă klă hloh kiăng pơgang brơi tơlơi suaih pral pô, ngă tơlơi hơdip mơ-ak klă tui. Kiăng kiăo tui lăng hơdôm tơlơi ngă ƀu hiam, mah anet amăng drơi jăn pô. Arăt drah rơkông đôk hiam amra ngă găng añrăng drơi jăn pô.

Ơi jrao lăi pơthâo kơ tơlơi ruă bơbrah arăt ƀơi rơkông đok

Ta dưi lăi tơlơi ruă arăt ngă bơbrah ƀơi rơkông đok lĕ ñu juăt ngă bơbrah kah hăng blong kô ƀơi tơkuai, rơkông đok samơ̆ hơmâo tơlơi gơgrong prong biă mă amăng bruă ngă pơhlai brơi tơlơi hơdip amăng drơi jăn. Sit arăt rơkông đok tơdu pơ-ai buai hă, drơi jăn ƀing ta amra ba truh ngă tơdu arăt drah ƀơi rơkong đok-sa tơlơi ngă rung amăng lăm, drah rô, ngă pơ-ai buai, gleh glar, bơrơmŏn, đĭ kĭ rơmŏng plin, hlung ƀŭ, ƀơi anŏ ngă bơbeč truh arăt hơtai boh hăng tơlơi pơmin hơdor pioh. Kiăng djru kơ mơnuih ƀôn sang ta thâo hluh tong ten hloh kơ tơlơi ruă tuyến giáp arăt drah ƀơi rơkông đok, mơ̆ng anun kiăng prăp lui hlâo pơhlom, pơgang tơlơi ruă, kiăng suaih pral, pô čih tơlơi pơhing črăn hơdră hơmâo tơña ơi ia jrao Phạm Thị Kim Quế, Khua anom pơjrao tơlơi ruă amăng lăm drơi jăn, Sang ia jrao prong Ƀuôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak.

-Rơkâo kơ ơi ia jrao brơi thâo tuyến giáp, jing arăt drah ƀơi rơkông đok ñu hơmâo tơlơi gơgrong ba yom hiư̆m pă kơ drơi jăn ană mơnuih” Tơlơi hơgĕt bơkơnăl, kiăng thâo krăn tañ djru kơ mơnuih hơmâo tơlơi ruă arăt drah rơkông đok thâo?

-Ơi ia jrao Phạm Thị Kim Quế: Tuyến giáp arăt drah ƀơi rơkông đôk lĕ jơlan drah rô dŏ ƀơi tơkuai, rơkông đok gah anăp, gah yŭ truh pơ tơlang sŭ mơda. Bruă ñu bơtơpư̆ amăng arăt drah anai lĕ, pơtơbiă ia hok môn, ƀơi cơđai nge hăng ană nge amăng kian amĭ ƀă, kiăng pơđĭ kyar dlô akŏ, ƀơidjop hnưr thun lĕ amra pơpha ia kơtăk drah rô pơjing rai protein, carbohydrate laih anun ia ngă ik, ia rơmă.

Tơlơi mưn bơkơnăl sit hơmâo tơlơi ră amăng arăt drah rô ƀơi rơkông đok lĕ ƀu rơđah đơi ôh, ñu ƀu mưn pơƀuh tong ten ôh, juăt hơmâo tơlơi ruă anai kret kruai đôč, anun yơh sit truh mơnuih ruă hơmâo tơlơi ruă kơtang laih ăt ƀu hmao thâo lơi. Hơdôm tơlơi mưn pơƀuh juăt thâo kah hăng : Hơmâo ia kơđông, hruh ia ƀơi mơta, bơbrah ƀơi pŭk mơta, anih jum dar mơta ƀudah mơnuih hơmâo tơlơi ruă hŭi kơ rơ-ot, rung răng amăng pran jua tơlơi pơmin kah hăng pơhiăp ča čot, sôl rơngôl, ƀu thâo hơdor tơlơi pơmin. Lơ̆m pơkă lăng lĕ ƀuh tơnơ̆k đuăi rơnang ƀudah mơnuih ruă rơmŏng đĭ kĭ yua kơ drơi jăn ñu bơtơpư̆ amăng lăm rơnang đơi. Lơ̆m mă drah ba pơčrang lĕ hơdôm ia hok môn amăng arăt drah amra ƀuh hok môn ngă čơtăng drah rô, arăt drah mơ̆ng rơkông đok. Lu mơta hok môn T3 anăn ñu triiodothyronine hăng T4 anăn ñu thyroxine trun hĭ. T3 hăng T4 lĕ dua mơta hok môn yua kơ arăt drah rơkông đok pơjing rai, kiăng pơpha ngă bơkơnar lơ̆m pơblih ia amăng drah lơ̆m drơi jăn. 

-Ƀing hlơi amuñ hơmâo tơlơi ruă bơbrah arăt drah rơkông đok hăng hơdră pơjrao tơlơi ruă arăt drah rơkông đok anai hiư̆m pă, ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Phạm Thị Kim Quế: Tơlơi bơkơnăl kiăng thâo krăn hăng mưn tơlơi ruă hơmâo ñu ƀu rơđah rơđong ôh, tơlơi ruă amăng arăt drah rơkông đok anai ñu kret kruai đôč, hơmâo mơnuih đơ đa yua mơ̆ng tơlơi hơdip mơda amăng sang anŏ, hơmâo mơnuih ruă mơ̆ng hlâo, tom pơjrao hăng tơlơi ruă anai kah hăng brač arăt ƀudah brač bơbrah blong kô ƀudah mơñum ia jrao, đơ đa kraih tơl tlâ̆o jrao kơtang pơdjai kman ƀơi tơkuai, ƀơi tơda, truh pơ tơsâo, ƀing anun yơh klă ƀiă nao pơkă lăng na nao, kiăng krăp lăng hăng pơjrao hmao kru.

Hơdră pơjrao tơlơi ruă pơai arăt drah rơkông đok anun lĕ arăng yua jrao hok môn pơhrua nao, jing ia jrao pơhrua kơ hok môn thyroxine amăng arăt drah juăt bơtơbiă rai. Ia jrao anai, amra khom pơjrao na nao tơl abih tơlơi hơdip, hơmâo tơlơi krăo lăng hăng pơtô ba mơ̆ng ơi ia jrao, nai ia jrao na nao đôč. Hăng ƀing arăt tơdu pơ-ai laih tơdah phrâo hơmâo đôč, mơnuih ruă aka ƀu pơjrao hăng ia jrao kơtang lĕ, arăng pơkă lăng rơnoh pơjrao tui hluai tơlơi gêh găl mơnuih hơmâo tơlơi ruă mơ̆ ơi ia jrao čih brơi hơdôm mơta ia jrao či blơi hăng pơjrao laih anun anăp bruă ngă krăp lăng amăng sa rơwư̆ rơwang ƀiă hrơi blan. Tơdơi kơ anun, lơ̆m ngă bơkơnar glăi laih drah rô amăng arăt rơkông đok, arăt anun ñu glăi kah hăng tơđar laih. Amra čih anăn ia jrao mơñum sui blan hăng mơñum ia jrao djơ̆ tui hăng ơi ia jrao pơtô brơi.

-Ơ ơi ia jrao, mơnuih hơmâo tơlơi ruă arăt drah rơkông đok kiăng hơmâo hơdră wai lăng pơgang tơlơi suaih pral phara hơjăn hiư̆m pă? Laih anun kiăng ngă hơgĕt pioh pơhlom pơgang kơ tơlơi ruă anai?

-Ơi ia jrao Phạm Thị Kim Quế: Mơnuih ruă kiăng pơhrua nao djop I-ôt kiăng pơgăn ngă tơdu arăt drah yua kơƀah hĭ I-ôt. Hơdră ƀong huă, kiăng huă ƀong hăng hơdôm mơnong ƀong huă hơmâo djop hră I-ôt kah hăng: Ia tơsâo rơmô, añăm mơnong mơnŭ bip, hơdôm mơta añăm mơnong akan hơdang, areng bư, añăm amăng ia rơsĭ…laih anun mơnuih ruă kiăng mơñum ia jrao djơ̆ tơlơi pơtă pơtăn hăng djop tui hăng ơi ia jrao laih anun nai ia jrao pơtô brơi.

Hrŏm hăng tơlơi ruă ngă pơai amăng arăt drah rơkông đok juăt ƀuh ƀơi ƀing tha rơma, mơ̆ng 65 thun pơngŏ. Tui hăng tơlơi jŭ yap hơmâo năng ai 10% lĕ ƀing đah kơmơi hăng 6% lĕ đah rơkơi. Tui anun, nao pơkă lăng re se rĭm rơwư̆ pơkă klă hloh. Rơngiao kơ anun, hơdôm ƀing juăt hơmâo tơlơi či ruă kah hăng bơbrah blong kô hăng ƀing hơmâo pơjrao laih hlâo kơ anun, kah hăng brač ƀudah tlâ̆o jrao kơtang xạ trị ƀơi tơkuai hăng ƀơi tơda, ăt klă ƀiă nao pơkă lăng na nao. Tơdah ƀuh tơlơi ruă ngă pơai amăng jơlan arăt drah lĕ khom pơjrao djơ̆ tui tơlơi ơi ia jrao pơtô hăng pơsit brơi.

-Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ!