Hơdôm blan anai, sang anŏ amai N.M.C ƀuh ană đah kơmơi, anai lĕ amon N.Q.T (8 thun) dŏ amăng phường Tân An, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak, amĭ ama ƀuh ană gơñu tañ glông, čăt tơsâo prong ƀiă. Bơngŏt kơ bruă anai, amĭ ñu ba nao khăm pơ anom bruă khăm pơjrao brơi čơđai muai, sang ia ia jrao prong kual Dap kơdư. Ăt hơmâo ƀing juăt hơmâo ană bă tañ truh dra, kah hăng juăt hmư̆ hăng pơđok tơlơi pơhing kơ bruă anai samơ̆ lơm tŭ mă hră pơčrang lăng brơi thâo ană ñu tañ truh dra, amai C ăt bral rơngal mơn. Amai C brơi thâo, bruă tañ truh dra lơm ană ñu dŏ anet, aka ƀu thâo rơđah bruă bơbrô̆ prong amăng drơi jăn pran jua ngă ƀing čơđai ƀu thâo bơwih brơi drơi jăn, tơlơi suaih pral kơ ƀing gơñu. Tơlơi hŭi rơhyưt ƀiă dong, amuñ ngă ƀing sat pơgô̆ mă, pioh glăi lu tơlơi sat răm. Amai N.M.C brơi thâo:

“Ană kâo phrâo 8 thun, pơ sang ƀuh ñu čăt tơsâo prong laih dong ƀuh ñu glông tui, anun kâo ba ñu nao khăm. Kâo ăt hơmâo sa čô gơyut hơmâo ană 9 thun ăt tañ truh dra samơ̆ gơñu ƀu thâo ôh, truh hrơi ană ñu săt eng, yua anun kâo ăt hŭi mơn. Kâo ăt hmư̆ lu kơ bruă bơdjơ̆ nao tañ truh dra samơ̆ ƀu pơmĭn mŏ amra hơmâo tui anun. Kâo ƀuh čơđai lơm dŏ anet mơ̆ tañ truh dra pap biă mă yua anun kiăng nao khăm brơi hăng pơjrao brơi tañ hloh kơ ƀing čơđai. Lơm hmư̆ ơi ia jrao lăi pơthâo, kâo ăt plai ƀiă bơngŏt hăng djôl amăng drơi jăn, kâo ăt kiăng lăi pơthâo brơi abih bang tơdah him lăng ană bă tañ truh tơdăm dra kiăng ba nao khăm kiăng kơ tañ thâo hăng pơjrao brơi ƀing čơđai”.

Amai T.T.G dŏ amăng tơring glông M’Drak, tơring čar Dak Lak ăt ba ană đah kơmơi 8 thun nao khăm yua ană ñu tañ truh dra. Tui amai G, ană ñu tơkeng dua hrŏm hăng ayong ñu, ñu tơkeng kơƀah blan yua anun drơi jăn anet ƀiă pơhmu hăng čơđai pơkŏn. Samơ̆, hơdôm hrơi giăm anai, ƀuh ñu phara, ñu lăi ruă ƀơi tơda anun ba nao khăm. Amai T.T.G brơi thâo:

“Ană kâo thun anai 8 thun laih. Blung hlâo ñu lăi ruă ƀơi tơda, lơm mơnơi brơi ñu kâo ăt ƀu lăng pơañen samơ̆ tơdơi anun sa wŏt mơnơi brơi kơ ñu, kâo ƀuh phara mơn, ƀuh bơnah čăt tơsâo, ha bơnah huăi ôh, kâo ruah lăng, ñu lăi ruă. Kâo tơña ñu ƀuh tui anai sui hă ƀŭ, ñu ruă hơdôm hrơi anai laih. Ană sang anŏ ieo gah ăt hơmâo ană đah kơmơi thun anai hrăm anih 3, ăt tañ truh dra mơn, ăt lăi ruă ƀơi tơsâo, drơi jăn prong tui samơ̆ sang anŏ ƀu ba nao khăm ôh”.

Bruă tañ truh tơdăm dra lĕ ruă ngă bơngŏt ră anai. Ƀing čơđai arăng lăng tañ truh tơdăm dra lơm ƀing čơđai pơ yŭ 9 thun hăng ƀing čơđai đah rơkơi hăng pơ yŭ 8 thun hăng đah kơmơi. Ƀing čơđai đah rơkơi ƀuh tañ glông, tañ prong ƀơi anih hơgŏm, čăt blâo ƀơi anih hơgŏm, ƀơi ă, đok pơhiăp griă, drơi jăn ƀâo…Bơ đah kơmơi, ƀuh čăt tơsâo, čăt blâo ƀơi anih hơgŏm, ƀuh săt eng, mun ƀơi ƀô̆ mơta…Tiến sĩ, ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh-Khua anom bruă pơjrao čơđai mua, sang ia jrao prong kual Dap kơdư brơi thâo:

“Amăng tơring čar Dak Lak lăi phara hăng amăng rŏng lŏn tơnah hnun mơn, bruă tañ truh tơdăm dra juăt ƀuh biă mă ƀơi ƀing čơđai. Ngă tui hơdră khăm pơjrao mơng Ding jum ia jrao, anom bruă pơjrao čơđai muai, sang ia jrao prong kual Dap kơdư hơmâo pơphun hơdôm tal khăm, tañ ĕp ƀuh hăng pơjrao brơi ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra. Ƀơi Dak Lak, ƀing ta aka ƀu pel ĕp đơ đam tơring čar yua anun mrô tong ten ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra ƀudah hơdôm anŏ juăt ƀuh ƀơi ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra, samơ̆ tơdah pơhmu hăng tơlơi ruă pơplih phara drơi jăn, bruă tañ truh tơdăm dra juăt ƀuh biă mă hăng anai lĕ tơlơi ruă juăt bưp hloh pơhmu hăng tơlơi ruă pơplih phara drơi jăn ƀing čơđai”.

Hăng ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra, tơdah hơmâo ĕp ƀuh hăng pơjrao brơi hmao tlôn amra ngă kaih ƀiă bruă tañ truh tơdăm dra, ƀu djơ̆ kơnong ngă amĭ ama hơđong pran jua brơi ană bă prong glông, pơhlôm brơi bruă hrăm hră kar hăng gơyut gơyâo ha hnưr đôč ôh mơ̆ ăt plai ƀiă ngă bơdjơ̆ sat nao drơi jăn pran jua čơđai, huăi ƀuh hơmâo tơlơi sat anun lĕ bruă đih pit hrŏm đah rơkơi, pi kian tañ đơi, tơlơi anai amuñ ba truh lui ană nge.

Tui Tiến sĩ, ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh, tơdah ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra ƀing ta ƀu tañ ĕp ƀuh hăng pơjrao bong glăi hmao tlôn, ƀing čơđai amra ƀuh tañ glông samơ̆ tơdah anun drơi jăn ƀu bơbrô̆ prong dong tah. Yua anun, lơm tañ truh tơdăm dra ƀing čơđai prong glông hloh amăng anih hrăm samơ̆ tơdơi anai amra ber hloh. Bruă čơđai ĕp ƀuh kaih đơi, lơm ƀiă abih thun truh tơdăm dra, bruă pơjrao brơi hăng hơnong pơkă đĭ glông tui lơm čơđai pơprong amra ƀu ba glăi tui tơlơi kiăng ôh. Hrŏm hăng anun, ƀing čơđai tañ truh tơdăm dra juăt pơplih phara amăng tơlơi pơmĭn, pran jua juăt hning rơngŏt, drơi jăn pran jua pơsur kơtang lơm tơlơi pơmĭn aka ƀu rơđah, ƀing čơđai dŏ anet kiăng kơ hluh hăng bong glăi tơlơi pơplih anai. Ƀing čơđai amra ƀuh ƀing gŏp sơñ pơ sang hră yua prong phara hăng čơđai pơkŏn.

Tơlơi pơglăi mơng bruă tañ truh tơdăm dra lĕ tong ten samơ̆ ăt dŏ lu amĭ ama čơđai aka ƀu đing nao kơ bruă anai. Yua anun, tơdah ƀu hơmâo hơdră wai pơgang, pơjrao brơi tañ hloh, bruă čơđai tañ truh tơdăm dra lĕ bruă glêh tơnap amăng mơnuih mơnam. Yua anun ƀu djơ̆ kơnong bơdjơ̆ nao tơlơi suaih pral hăng pran jua hơdip mơng ƀing čơđai đôč ôh mơ̆ ăt bơdjơ̆ nao kơ bruă djă pioh djuai ană mơnuih dong.

Tui hăng tơlơi hơmâo lăi pơthâo, čơđai tañ prôh tơdăm prăm dra đơi amra bưp lu tơlơi sat răm kơ bruă prong glông, tơlơi pơmin, đa amuñ hơmâo arăng plư đih tom rơkơi bơnai yua aka ƀu thâo pơgang drơi pô. Sit hnun yơh, bruă ƀuh čơđai tañ prong đơi hăng pơgang hmao kru jing bruă yôm biă mă. Kiăng djru amĭ ama ƀing čơđai thâo hluh hloh kơ bruă tañ prong prôh tơdăm prăm dra đơi, ƀơi anai jing tơlơi ră ruai hăng Nai tha prin Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thụ Thúy Minh - Anih pơjrao čơđai Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư.

Ơ ơi ia jrao! Phun tơhnal hơget ba truh čơđai tañ truh tơdăm dra đơi?

Ơi ia jrao Minh: Hơmâo lu tơhnal ba truh čơđai tañ tơdăm dra đơi. Phun ñu mơtăm yua mrô pơkă GnRH đĭ lu anun jing pơđoh tơbiă hocmon sinh dục. hơmâo dơ̆ng mơn phun tơhnal yua mơ̆ng arăt pơđoh tơbiă hocmon, khŏm pel ĕp lu mơta kah mơ̆ng dưi thâo sit. Tum pơƀut anih bang, anai jing tơlơi ruă juăt ƀuh laih, hơmâo lu gru nam, laih anun tơdah čơđai tañ truh tơdăm dra đơi mơ̆ ƀing ta ƀu hmao pơjrao tañ amra ngă čơđai ñu ƀu glông ôh, wơ̆t hăng lu tơlơi pơkŏn dong bơdjơ̆ nao bruă đah kơmơi đah rơkơi. Yua hnun, anai jing tơlơi ruă kiăng lăng ba, tañ ƀuh đah mơ̆ng hơmâo hơdră pơjrao tañ kơ ƀing čơđai, biă ñu lĕ bruă prong glông.

Rơkâo kơ ih brơi thâo, čơđai tañ truh tơdăm dra đơi juăt hơmâo nam hiư̆m pă?

Ơi ia jrao Minh: Hơmâo lu nam brơi ƀuh čơđai tañ truh tơdăm dra đơi, amăng anun juăt ƀuh mơtăm lĕ bruă kluă drơi tañ glông hloh kơ hnưr thun, jing nam blung a ñu anun. Sa čô čơđai tañ glông biă mă, tơdơi kơ anun ñu tañ čăt tơsâo ƀơi ƀing đah kơmơi, čăt blâo pơ-iă, blâo mơnong hiong čim brim ƀơi ƀing đah rơkơi...Anun jing nam tơlơi ruă truh tơdăm dra tañ. Kiăng thâo sit mơtăm, ƀing ơi ia jrao sem lăng tơlang ƀing čơđai, anai jing tơlơi blung a pơsit čơđai truh tơdăm dra tañ mơn hă.

Lơ̆m ƀuh čơđai tañ truh tơdăm dra đơi, amĭ ama kiăng ngă hơget lĕ, ơi ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Minh: Blung a, tơdah amĭ ama hơmâo ană hlâo kơ 8 thun hăng čơđai đah kơmơi laih anun hlâo kơ 9 thun hăng čơđai đah rơkơi ƀudah ƀing čơđai giăm thun anun mơ̆ ƀuh drơi jăn kluă tañ glông, ƀudah čăt tơsâo, čăt blâo pơ-iă, blâo mơnong hiong čim brim, drơi ñu ƀâo, tañ săt eng...Djŏp tơlơi hơget ta đing đăo lĕ ta kiăng ba čơđai nao khăm tañ pơ sang ia jrao kiăng hơmâo sem lăng, pơjrao brơi tañ. Pơkă lăng mơnuih tañ truh tơdăm dra amra khŏm ngă lu mơta, ƀu djơ̆ kơnong pơčrang lăng drah ƀudah khăm mă ha wơ̆t đôč ôh. Bruă pơjrao mơnuih truh tơdăm dra tañ đơi hơmâo laih Ding jum ia jrao pơtrun hră, laih anun Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư lêng kơ ngă tui soh djŏp tơlơi pơtô pơjrao mơ̆ng Ding jum ia jrao kơ bruă sem lăng, đao lăng, pơsit, krăp lăng, brơi ia jrao kơ ƀing čơđai.

Ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtă hơget mơn hăng amĭ ama ƀing čơđai đah mơ̆ng pơgang pơhlôm hlâo čơđai tañ truh tơdăm dra đơi?

Ơi ia jrao Minh: Hơmâo mơn čơđai prôh tơdăm prăm dra tañ đơi yua tơlơi pơmin, yua ƀong huă anun bơbeč djơ̆ jing ngă kơ čơđai tañ prong hloh pơhmu hăng thun ñu. Hơdôm tơlơi kơsem min brơi ƀuh, mơ̆ng rơnuk đưm, thun čơđai truh tơdăm dra lu hloh pơhmu hăng hơdôm thun giăm anai, phun tơhnal ñu yua bơbeč mơ̆ng ayuh hyiăng, ƀong huă hăng tơlơi pơmin mơ̆ng čơđai. Pơtă pơtăn kơ amĭ ama kiăng pơhiăp tom ană bă, brơi ană bă pơmin djơ̆ tui hăng hnưr thun ñu, bơkơjăp drơi jăn, pơđok hră, pơđok tơlơi pơhing djơ̆ hăng hnưr thun laih anun ƀong huă lăp djơ̆ mơn kiăng čơđai ñu kjăp pran jua, hơmâo tơlơi pơmin kiăo tui hnưr thun.

Rơkâo bơni kơ ih ơi ia jrao!