Ruă bơbrah tơsâo lĕ tơlơi bruă ngă brah, bum ia anah amăng tơsâo yua kman ƀong. Lơm anun, juăt ƀuh lu hloh lĕ bơdjơ̆ nao kman pơlir hơbit hăng sa, dua kman pơkŏn anun lĕ kman amăng adung-rơkông đok, kman hơdip anih gŏm…Giăm rơbêh 30% mrô mơnuih ruă bơbrah tơsâo ƀơi đah kơmơi tơdơi kơ pi kian hăng glăk mơmem, ană nge, sit biă ñu đah kơmơi tơkeng ană tal blung a yua aka ƀu thâo mơmem brơi ană nge lăp djơ̆, aka ƀu thâo uă rơgoh ƀơi tong tơsâo ba truh kơ bruă ia tơsâo kŏng amăng tơsâo ngă bơbrah, bum ia anah. Laih dong, ƀing đah kơmơi rơmông plên, tơsâo prong ƀudah ƀing mơnuih ƀu rơmet pơagaih drơi jăn pô amuñ hơmâo tơlơi ruă anai. Tơlơi ƀiă ƀuh lĕ, bơbrah tơsâo lĕ nam ruă bơdjơ̆ nao bơbrŭ tơsâo.

Ruă bơbrah tơsâo ƀu djơ̆ kơnong ngă ruă, bơdjơ̆ nao tơlơi suaih pral hăng tơlơi hơdip mơda kơ ƀing đah kơmơi tơdơi kơ tơkeng ană đôč ôh mơ̆ ăt bơdjơ̆ nao ia tơsâo rông ană nge dong. Lu mơnuih ruă bơbrah tơsâo kơtang amra ngă bơbrah đơr hơr drơi jăn, ruă boh ƀlĕ, bơbrŭ asar ƀudah ngă bơbrŭ tơsâo tơdah ƀu ba nao pơjrao brơi hmao tlôn, lăp djơ̆. Ƀơi anom bruă pơjrao tơkeng čơđai nge, sang ia jrao prong kual Dap kơdư, rĭm hrơi tŭ mơng 20-30 čô mơnuih nao tơkeng, amăng anun giăm 10% ƀuh bơbrah ƀơi tơsâo.

Amai L.T.L dŏ amăng ƀut plơi 4, să Hoà Thuận, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak phrâo tơkeng ană tơčua 2 wŏt hrơi tơjuh hăng glăk brơi ană mơmem hăng ia tơsâo ñu pô. Hơdôm hrơi giăm anai amai L ƀuh bơbrah, ruă, pơ-iă hang, duam, glêh tơnap amăng bruă mơmem brơi ană, ruah ƀơi tơsâo ƀuh asar gal ƀơi tơsâo. Tơdơi anun mưn ruă kơtang tui  yua anun ñu ba nao đih ƀơi anom bruă tơkeng ană nge, sang ia jrao prong kual Dap kơdư kiăng pơjrao. Amai L.T.L brơi thâo:

“Blung hlâo lơm kâo ruah ƀơi tơsâo ƀuh asar gal, ană mơmem ƀu tơbiă ia tơsâo, mưn ruă ƀơi tơsâo. Pơ sang kâo apah arăng kiăo tui lăng amĭ hăng ană tơdơi kơ tơkeng, hơmâo peč ruah ƀơi tơsâo, uă rơgoh tŏng tơsâo tơdơi kơ ană mơmem giong samơ̆ ăt ƀuh ruă bơbrah tơsâo mơn, kâo ăt ƀu thâo yua hơget lơi”.

Sa amăng hơdôm tơlơi ba truh ruă bơbrah, ngă kơdol glông ia tơsâo juăt ƀuh hloh lĕ yua amĭ mơmem brơi ană ƀu djơ̆, ƀô̆p mơmem rơnang…ngă kơ bruă hơđoh tơbiă ia tơsâo kơ amĭ aset đơi. Laih dong, bruă brơi ană nge mơñum ia tơsâo pơkra mă ăt lĕ sa amăng hơdôm tơlơi ba truh kơ bruă bơbrah tơsâo yua ƀing amĭ ƀu brơi ană nge mơmem tơsâo pô, sui hrơi amra ngă hơdol hĭ ia tơsâo, ngă tơsâo bơbrah, ba truh kơ tơlơi ruă bơbrah tơsâo. Tơlơi ruă bơbrah tơsâo amra ƀuh hăng ƀing mơnuih anun lĕ: lơm tŏng tơsâo kơ amĭ klok, ƀing amĭ duh ayơm gơniă đơi ƀudah juăt ƀă ană ƀơi tơda tit nao tơsâo; ƀing amĭ hơdip pơmĭn lu đơi, stress sui hrơi ƀudah ƀu mơhao hiăp bit sui hrơi tơdơi kơ tơkeng; ƀu uă rơgoh ƀơi tŏng tơsâo; ƀing đah kơmơi tơkeng ană blung a, tơkeng tơdơi kơ rơwang hrơi tơjuh tal 41 pi kian…

Hluai tui tơlơi sit nik, hơmâo lu đah kơmơi hơdol ia tơsâo pơjrao mă pơ sang hăng pơjrao tui tơlơi juăt mơng đưm hlâo mơ̆ tui ơi ia jrao CKI Phạm Ngọc Thắng, kơ-iăng khua anom bruă tơkeng ană nge, sang ia jrao prong kual Dap kơdư, kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing amĭ, yua anun kiăng nao pơ anom bruă ia jrao khăm pơjrao brơi hmao tlôn lơm ƀuh hơmâo tơlơi ruă ƀudah ruă lok glăi. Ơi ia jrao Ngọc Thắng brơi thâo:

“Lơm ƀuh ruă bơbrah tơsâo, mơnuih ruă kiăng nao pơjrao pơ sang ia jrao pơjrao tui tơlơi ruă. Hăng ƀing mơnuih glăk brơi ană nge mơmem, pơjrao brơi tơnap tap biă yua lơm anun glông ia tơsâo glăk pơđoh tơbiă kiăng rông ană nge. Kiăng pơhlôm rơgoh ƀơi tơsâo, pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing amĭ kah hăng pơhlôm ia tơsâo mơmem brơi ană nge, yua anun kiăng nao pơ sang ia jrao pơjrao brơi”.

Tui tơlơi pơhŭi hlâo mơng ƀing ơi ia jrao, kiăng pơgang tơlơi ruă bơbrah tơsâo, ƀing amĭ kiăng rông ană nge hăng ia tơsâo pô; brơi ană nge mơmem tơdơi kơ tơkeng hăng črâo brơi ană nge mơmem lăp djơ̆, brơi čơđai mơmem pơplih nao rai dua bơnah. Anăm ngă klok ƀudah rơka ƀơi tŏng tơsâo, tơlơi anai amuñ ngă kman mut nao ngă bơbrah tơsâo. Brơi ƀing čơđai mơmem truh 24 blan ƀudah sui ƀiă. Lơm kŏm mơmem, kiăng pơhlôm brơi ƀơƀrư̆. Tơdah ƀuh kơdol ia tơsâo, bơbrah, ruă kiăng nao khăm hăng pơjrao brơi kiăng bĕ hĭ tơlơi ruă bơbrah tơsâo.

Ơ ơi ia jrao! Tơsâo kơbum ia rơnah juăt hơmâo nam ruă hiư̆m pă thơ?

Ơi ia jrao Thùy: Tơsâo kơbum ia rơnah arăng juăt iâu áp xe jing tơlơi ruă hơmâo ia rơnah amăng čơđeh asar tơsâo. Anai jing tơlơi ruă juăt hơmâo ƀơi ƀing đah kơmơi glăk brơi ană mem. Phun ñu ngă hơmâo ia rơnah amăng tơsâo yua mơ̆ng kman tụ cầu vàng hăng liên cầu khuẩn, ƀing juăt amuñ hơmâo kman anai ngă jing ƀing đah kơmơi juăt ruă jrok tơsâo lơ̆m brơi ană mem ƀudah ƀing đah kơmơi ƀu hơmâo pran pơgang hlăi kman ngă. Gru nam tơlơi ruă kơbum ia rơnah amăng tơsâo lĕ: Drơi jăn duam uh, ƀơi tơsâo ñu pơbrah hang, mriah, ruă, ta gư̆ lăng ƀơi tơsâo mưn mơn bơrơbleo ƀơi anih hơmâo ia rơnah wơ̆t hăng dua gah pơ-ă bluh đĭ asar bơrơbleo mơn. Tơlơi ruă anai ăt hơmâo mơn ƀơi ƀing đah kơmơi ƀu hơmâo brơi ană mem, samơ̆ juăt hơmâo lu hloh ƀơi ƀing đah kơmơi glăk brơi ană mem. Tui hluai kơ tơlơi ruă anai tañ ƀuh, tañ pơjrao mơn tui anun pô ruă huăi kiăng brač tơsâo ôh, tơdah ia rơnah kơbum sui, kaih thâo jing khŏm brač pơđoh tơbiă ia rơnah amăng tơsâo.

Bruă pơjrao tơlơi ruă tơsâo hơmâo ia rơnah ră anai hiư̆m pă thơ ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Thùy: Tơdah pô ruă nao pơ sang ia jrao mơ̆ aka ƀu hơmâo kơbum ia rơnah, tui anun kơnong ruă jrok tơsâo anun, ia tơsâo kơđông ƀu thâo tơbiă đôč jing ƀing ta uh ia rơ-ơ̆, djet abih ia tơsâo, ta rơwa djom rơnang ƀơi atŏng tơsâo, mơñum thim ia jrao pơgang kman dong. Tơdah ñu hơmâo ia rơnah baih jing ƀing ta pơjrao tui anai: ia rơnah prong mơ̆ng 0-3cm lĕ ƀing ta djet tơbiă wơ̆t hăng mơñum ia jrao pơgang kman tui anun ñu huăi pơbrah huăi ruă dong tah, laih anun ăt dưi rông ană hăng ia tơsâo amĭ mơn. Tơdah ia rơnah ñu prong mơ̆ng 3 truh kơ 5cm ƀudah prong hloh, ơi ia jrao amra brač pơđoh ia rơnah, rao abih anih hơmâo rơnah hăng rai rim hrơi truh kơ abih ia rơnah amăng tơsâo.

- Đah kơmơi glăk hơmâo ană mem kiăng ngă hơget đah mơ̆ng plai ƀiă hơmâo ia rơnah amăng tơsâo?

Ơi ia jrao Thùy: Tal sa lĕ ƀing đah kơmơi rông ană mem kiăng ƀong huă ƀăt jơman amăng hrơi blan brơi ană mem hăng brơi ană mem ia tơsâo amĭ đôč amăng 6 blan blung a mơtăm. Rao rơgoh tơngan, tơsâo hăng atŏng tơsâo hlâo hăng tơdơi kơ brơi ană mem. Brơi ană nge mem djơ̆, anăm brơi ôh ană nge mem ƀop, kơđip tơsâo kơtang đơi ngă rơka atŏng tơsâo. Brơi ană nge mem pơplih dua bơnah tơsâo mơtăm. Ƀu brơi čơđai mem ha bơnah ƀudah mem dŏng pi ƀudah dong đih đôč ôh, kiăng pơplih na nao. Pơjuăt brơi čơđai mem trơi, mem abih ia tơsâo gah anai ƀơ̆i kah mơ̆ng brơi mem tơsâo gah adih dong. Djet hĭ ia tơsâo mem ƀu abih laih anun djet hĭ ia tơsâo rim hrơi ƀudah lơ̆m ƀuh tơsâo ñu khăng yua ia tơsâo bă. Rơngiao kơ anun dong, kiăng hơdip mơ-ak, anăm pơmin lu đơi ôh, anăm krŏng mlăm đơi ôh yua anai ăt jing phun tơhnal amuñ ngă ia rơnah amăng tơsâo. Tơdah đah kơmơi tơkeng ană tơčua, juăt ñu mơ̆ng 3 truh kơ 5 hrơi kah ia tơsâo mơ̆ng ƀlĕ, yua hnun juăt ñu ngă kơ ta pơ-iă drơi ƀơƀiă, pơrơot, 2 bơnah tơsâo khăng, mưn ñu jrok, tơdah tui anun ƀing ta kiăng uh bơnal rơ-ơ̆, rơwa rơnang ƀơi tơsâo tui anun amra ngă ia tơsâo thâo rô, huăi kơđông dong tah.

Hai bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ!