Tui hăng Ding jum ia jrao, Việt Nam lĕ sa amăng hơdôm bôh dêh čar hmâo mrô plao lu, năng ai ñu 7,7%. Amăng anun, mrô mơnuih plao phrâo hmâo (yua kơ hlâo adih hmâo pikian laih) ăt đĭ mơ̆ng 15-20% rim thun. Lăp đing nao, hmâo năng ai ñu 50% grôp rơkơi bơnai amăng mrô plao yŭ kơ 30 thun, hnưr thun gêh gal pioh pơjing ană tui tơlơi kơsem min amăng bruă ia jrao. Pơjing ană amăng đing lĕ hơdră dưm ia nŏt amăng asar drah đah kơmơi amăng sang ană bơnai pioh amăng đing kiăng pơjing ană. Ană nge anun dưi ba mut amăng sang ană pô bơnai kiăng pơphun pikian.

Rơkơi bơnai amai H (43 thun) ƀơi plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak hmâo sa čô ană đah kơmơi thun anai 18 thun. Lu thun hăng anai, dua rơkơi bơnai ñu gir run pioh tơkeng rai dong sa čô ană, ăt hyu lu anih laih, mă yua lu hơdră djru ƀă ană samơ̆ ƀuh jing. Truh kơ thun 2023, hmư̆ hing lăi Sang ia jrao prong Thiện Hạnh, tơring čar Dak Lak thâo pơjing ană amăng đing, khă thun tha rơma samơ̆ rơkơi bơnai amai H pơsit khom hmâo ană sa wot dong. Ñu  lăi, bruă dưi mă yua bôh thâo phrâo rơnuk anai ƀơi tơring čar pơkrem rah prăk mă yua laih anun ngă hơđong pran jua, huăi bơngot hăng anai lĕ sa amăng hơdôm bôh than yôm phăn pơsit mrô truh kih bruă pơjing ană. Bôh tơhnal, tơdơi kơ ba mut ană pơjing tal 3, amai H. dưi ƀă ană laih. Amai H lăi pơthâo:

“Lơm pơsit nao pơjing ană amăng đing, găn rơgao pơtrut asar amăng sang ană, hrip mă asar drah, ba asar drah, ba mut tal 1, tal 2 leng kơ ƀu dưi, truh tal 3 ăt lĕ 2 asar tuč rơnuč hăng bưng lĕ hmâo hĭ sa čô ană. Kâo kiăng pơtă pơtăn ƀing adơi amai glăk kiăng hmâo ană lĕ khom pioh pran jua pô mơ-ak hăng đăo kơnang pô amra hmâo ană thơ sit ñu amra truh kih”.

Bruă pơjing sa čô ană amăng đing juăt găn rơgao 7 yak anun lĕ:

1 – Prăp lui hăng klâ̆o jrao pơtrut ƀơi anih pơjing asar drah ană: Tơdơi kơ hmâo ơi ia jrao pel ĕp, pô bơnai amra pơphun mă yua jrao pơtrut ƀơi anih pơjing asar drah ană amăng hrơi tal 2 mơ̆ng tal ƀuh băn. Amăng rơwang mơ̆ng 10-12 hrơi, ơi ia jrao amra lăng tui kơjăp tơlơi pơlar mơ̆ng asar drah pơjing ană tui jơlan siêu âm hăng pơplih pơkra mrô jrao lăp djơ̆;

2 – Klâ̆o jrao pơtrut pơjing asar drah ană: Lơm asar drah ană djơ̆ rơnoh pioh lông lăng, ơi ia jrao amra klâ̆o jrao djru brô̆ prong pioh prăp lui kơ yak hrĭp mă asar drah ană;

3 – Bruă hrip mă asar drah ană, pô bơnai amra dưi hmâo arăng hrĭp mă asar drah ană hăng asar drah anun dưi ba mut amăng đing pơjing ană. Hrŏm hăng anun ia nŏt mơ̆ng pô rơkơi amra dưi mă hăng prăp lui pioh lông pơjing lăng ană amăng đing;

4 – Brơi asar drah hăng ia nŏt pơmut nao rai: Amăng anih pơjing ană, asar drah ană hăng ia nŏt amra dưi pơmut nao hrŏm; Asar drah ană amra dưi rông hăng lăng tui mơ̆ng hrơi tal 3 ƀudah hrơi tal 5 pioh ruah tơbiă hơdôm asar drah klă hloh;

5 – Brơi asar drah ană hăng dưm amăng rơ-ŏt: Asar drah amra ba mut amăng sang ană lơm sang ană djơ̆ tui tơhnal pơkă (iâo lĕ ba mut asar drah pơjing amăng đing mut). Hơdôm asar drah dô̆ glăi amra dưi djă pioh amăng rơ-ŏt dong, kiăng prăp lui kơ hơdôm tal ba mut asar drah ană djă pioh tơdơi kơ anun, tal ba mut asar drah ană lui ruh;

6 – Djru pơhlôm tơdơi kơ ba mut asar drah ană: Tơdơi kơ ba mut, ơi ia jrao čih anăn ia jrao pioh yua djru brơi asar drah ană dô̆ kơđap hăng brô̆ prong;

7 – Lông lăng ƀuh hă ƀu ƀuh ană nge pơjing hăng lăng tui ñu tañ: 10-14 hrơi tơdơi kơ ba mut asar drah ană, pô bơnai amra dưi pơčrang lăng drah (beta HCG) pioh pơsit ană nge jing hă ƀu jing. Tơdah hmâo ană, ơi ia jrao amra lăng tui dong hăng čih anăn jrao mă yua djru brơi ană nge kơđap hăng brô̆ prong.

Tui hăng thạc sĩ, ơi ia jrao Trần Xuân Trường, Kơ-iăng Khua Anom mă ƀuăi (Sang ia jrao prong Thiện Hạnh), hmâo lu bôh than bơdjơ̆ nao bôh tơhnal mơ̆ng pơjing ană amăng đing kah hăng: hnưr thun bơnai hăng rơkơi; anô̆ klă asar drah ană, ia nŏt; tơlơi plao; gơnam ƀong mơñum, dŏ dŏng ƀong huă; bôh thâo ƀing ơi, nai ia jrao, bruă ngă tui tơlơi pơkă pơjrao, pran jua... Thạc sĩ, ơi ia jrao Trần Xuân Trường brơi thâo:

“Tui hăng kơsem min, ră anai bruă ba mut amăng sang ană truh kih pơ̆ hơdôm bôh sang ia jrao IVF năng ai ñu 40-60%. Ƀơi sang ia jrao Thiện Hạnh, khă phrâo pơphun ngă tui, mrô mơnuih ngă lông lăng akă lu pioh pơsit mrô truh kih, khă hnun hai tui tơlơi pơsit mơ̆ng ƀing gơmơi mrô truh kih ăt kah hăng hơdôm bôh sang ia jrao pơkon mơn. Ăt tui tơlơi kơsem min mơn, tơdah hnưr thun ngă lông lăng pơjing ană amăng đing yŭ kơ 35 thun, mrô asar drah ană djop pioh ba mut 3 wot thơ amra mrô pikian ană đôm đĭ truh 70-80%”.

Ră anai ƀơi dêh čar ta, hră pơgang gah ia jrao akă dưi ngă tui ôh prăk mă yua kơ bruă pơjing ană kơ mơnuih plao, ƀu dưi ƀă ană, yap wot pơjing ană amăng đing, yua anun, prăk yua kơ bruă anai lu biă, năng ai ñu mơ̆ng 70-90 klăk prăk (tơdah gêh gal ƀơi tal ba mut amăng sang ană blung a), lơ̆m anun mrô truh kih kơnong kơ năng ai ñu 40-60%. Hmâo lu rơkơi bơnai khom rơngiă giăm truh 10 wot ba mut asar drah ană amăng sang ană anun kah mơ̆ng đôm ană. Yua anun, bruă mă yua hơdôm bruă pơhlôm hlâo huĭ plao, ƀu dưi ƀă ană jing yôm phăn biă wot bơnai hăng rơkơi amăng hnưr thun ƀă ană.   

Kiăng kơ rơđah dong tơlơi juăt ƀuh, anŏ ba truh kơ bruă mơnuih plao, kaih ƀă ană bă ră anai, kah hăng bruă mă yua hơdôm hơdră kiăng dưi pơjing rai ană nge lơm ngă tui pơjing ană amăng đing, kiăo tui anai lĕ mông bơră ruai hăng thạc sĩ, ơi ia jrao Trần Xuân Trường, kơ-iăng khua anom bruă tơkeng ană bă (sang ia jrao Thiện Hạnh).

- Ơ ơi ia jrao! Rơkơi bơnai hiưm pă arăng lăng lĕ mơnuih plao, kaih ƀă ană bă hăng tơlơi ba truh phun ngă kaih ƀă ană bă ră anai hiưm ñu ?

- Ơi ia jrao Trần Xuân Trường: Tui pơkă mơng anom bruă ia jrao rŏng lŏn tơnah, rơkơi bơnai pit đih hrŏm na nao amăng 12 blan mơ̆ ƀu pi kian arăng lăng kaih ƀă ană. Hăng ƀing mơnuih rơbêh 35 thun, hlâo anun hơmâo arăng tek rơwek nao hlung ană, hrơi mông aset ƀiă lĕ 6 blan. Hơmâo dua tơlơi juăt ƀuh lơm kaih ƀă ană lĕ tơlơi juăt ƀuh phun hăng tơlơi phrâo ƀuh. Kaih ƀă ană phun lĕ ƀing mơnuih aka pi kian tơdơi kơ 12 blan. Bơ kaih ƀă ană phrâo ƀuh lĕ ƀing mơnuih pi kian laih hlâo anun tơdơi kơ 12 blan aka ƀu dưi pi kian glăi dong.

Tơlơi ba truh kơ bruă kaih ƀă ană ƀơi đah rơkơi hăng đah kơmơi ăt bơkơnar. Tui jŭ yap, giăm 40% ba truh kaih ƀă ană yua đah rơkơi, 40% yua đah kơmơi, 10% lĕ yua dua rơkơi bơnai, 10% dŏ glăi ăt aka ƀu hơmâo yua hơget lơi, anai lĕ dua rơkơi bơnai lêng kơ suaih pral samơ̆ aka ƀu dưi ƀă ană bă amăng 12 blan. Kơ tơlơi ba truh hăng đah kơmơi, anai lĕ bơbrah amăng glông ia mơañă anun lĕ bơbrah ƀơi kuang, kơdol ƀơi jơlan mut nao hruh ană. Dua dong lĕ tơnap amăng bruă ngă tơbiă asar drah ană mơng hruh ană, sit biă ñu lĕ ngă ƀu bơkơnar amăng hlung ană. Tlâo dong lĕ anŏ bơdjơ̆ nao tơlơi ruă ƀơi hlung ană anun lĕ tơlơi ruă xơ tử cung, polyp amăng lăm tử cung ƀudah lạc nội mạc tử cung. Hăng đah rơkơi, anŏ ba truh kaih ƀă ană lĕ yua ia nŏt, ia nŏt aset, tơdu, ƀu hiam, laih dong hơmâo hơdôm tơlơi ruă juăt hlâo anun, anun lĕ ruă bơbrah yơi, tơlơi ngă tơdu rô nao rai, ngă kơdol glông rô ia nŏt, laih dong ăt hơmâo lu tơlơi ba truh mơng anih dŏ hơdip jum dar, juăt mơñum lu tơpai ƀiêr, djŭp hŏt. Kiăng ĕp anŏ ba truh djơ̆ hloh ƀing rơkơi bơnai tơdah kaih ƀă ană 12 blan kiăng nao khăm kah thâo tong ten tơlơi ba truh kiăng pơjrao brơi hmao tlôn.

- Hlâo kơ pơjing ană amăng đing, ƀing rơkơi bơnai kiăng ngă tui hơdôm bruă kah mơng thâo tơlơi suaih pral hiưm pă ñu ?

- Ơi ia jrao Trần Xuân Trường: Hăng ƀing rơkơi bơnai kiăng ngă tui IVF blung hlâo dua rơkơi bơnai kiăng nao khăm drơi jăn pô, sem lăng djop mơta, kiăng pơčrang lăng drah, sem lăng hơmâo tơlơi hơget phara mơng anŏ pioh glăi ƀudah anăm ngă aset tui gen phara lơm ngă tui IVF. Dua dong lĕ hơdôm tơlơi ruă bơdjơ̆ nao hơtai, boh ƀleh, rơkông đok, sem lăng dưi mă boh ƀudah tek rơwek nao amăng lăm. Hăng đah rơkơi kiăng sem lăng ia nŏt, hơdôm anŏ phara mơng ia nŏt kiăng kơ thâo dưi ngă tui IVF hă ƀŭ. Hăng đah kơmơi, kiăng sem lăng hlung ană hăng bruă pơčrang lăng amăng lăm AMH kiăng kơ thâo boh amăng blung ană, hơdôm tơlơi ĕp lăng pơkŏn hơmâo phĭn amăng hlung ană, pơčrang lăng anih ngă tơbiă asar drah ană, laih dong khăm lăng hơdôm tơlơi ruă hơtai boh, rơkông đok, hơtai, boh ƀleh kiăng pơhlôm brơi klă hloh bruă hrĭp mă asar drah amăng hlung ană.

- Lơm ngă tui pơjing ană amăng đing, ƀing rơkơi bơnai kiăng ngă tui hơdôm hơdră hơget kiăng đĭ tui tơlơi truh kih, ơ ơi ia jrao ?

- Ơi ia jrao Trần Xuân Trường: Lu mơnuih tơdơi kơ pơmut asar drah ană lêng kơ đih ha anih yua hŭi djruh hĭ. Samơ̆ tui lu wŏt kơsem min tơdơi kơ pơmut nao asar drah ană mơ̆ đih ha anih amra ngă tơdu trun pi kian. Yua anun tơdơi kơ pơmut nao asar drah, đah kơmơi kiăng pơdơi pơ sang mơng 1-2 hrơi blung a, tơdơi anun kah hăng tơpư̆ lư̆, rơbat nao rai, ƀong huă kar hăng ƀing pơkŏn, anăm ngă bruă kơtrâ̆o kah hăng tek rơwek djơ̆ hlung ană; ƀong mơñum brơi klă jơman, ƀong lu añăm tam, boh troh, mơñum lu ia, anăm yua tơpai ƀiêr, djup hŏt, mơñum kơphê.

Kiăng kơ truh kih lơm ngă IWF, dua rơkơi bơnai kiăng pơhlôm brơi tơlơi hơdip mơ-ak klă, mơñum ƀong lăp djơ̆, pơhlôm klă jơman. Dua dong lĕ kiăng nao khăm drơi jăn tui tơđar kiăng hmao tlôn ƀuh hơdôm anŏ phara bơdjơ̆ nao ia nŏt, asar drah ană nge, AND kiăng pơkra brơi hmao tlôn. Tlâo dong lĕ prap lui hrơi blan pi kian lăp djơ̆, ră anai hơmâo lu đah kơmơi aka ƀu gưt ƀă ană, ngă kơ thun pi kian đĭ tui, rơbêh 35 thun. Yua anun ƀing pô anai kiăng nao khăm glăi hlung ană. Tơdah kaih ƀă ană bă, ƀing đah kơmơi dưi ruah hơdră djă pioh asar drah ană amăng hlung ană lơm dŏ hlăk ai kiăng pơhlôm brơi asar drah ană hiam hloh, pơhlôm brơi kơ bruă ngă IVF tơdơi anai.

- Ơi ia jrao hơmâo hơdôm tơlơi pơtă hiưm pă brơi kơ ƀing hlăk ai amăng thun tơkeng ană bă kiăng kơ plai ƀiă plao, kaih ƀă ană bă ?

- Ơi ia jrao Trần Xuân Trường: Nao khăm drơi jăn tui tơđar kiăng hmao tlôn pơjrao hơdôm anŏ ƀuh phara tơdah hơmâo; rơkơi bơnai đih hrŏm kiăng pơhlôm klă kiăng kơ bĕ hĭ hơdôm kman ƀă hyu, tơlơi anai amra ngă bơbrah ƀơi kuang, bum ia nah amăng hruh ană, kơdol glông hruh ană, anai lĕ tơlơi ruă juăt ƀuh ƀơi ƀing đah kơmơi ră anai, ƀong huă lăp djơ̆, anăm yua tơpai ƀiêr, prap pi kian lăp djơ̆, hlâo 35 thun, yua tơdơi kơ thun anai, mrô asar drah ană amra tơdu hăng aset tui, yua anun ngă tơnap pi kian mơ̆ tơdah pi kian amuñ ƀuh anŏ sat bơdjơ̆ nao ană nge.

Hai bơni kơ ih hŏ