Juăt ñu lơm ngă amĭ, ƀing dô̆ hlăk ai ƀă ană amra dưi hmâo mơnuih nao hlâo pơtô brơi kah hăng amĭ pô, amĭ rơkơi, amai... pơtô glăi tơlơi găn rơgao  pikian, tơkeng ană hăng rông anăn. Khă hnun hai hmâo sa dua tơlơi pơmin hăng hơdră ngă ƀu djơ̆ hơdră, bơdjơ̆ nao tơlơi suaih pral pô amĭ hăng ană kah hăng đih phang anga apui, kom ƀu mơnơi, rơyuh kơtang lơm pičơđai, ƀu brơi čơđai men ia tơsâu amĭ mơ̆ pơ ala nao hăng ia tơsâu gah rơngiao, brơi čơđai ƀong huă tañ đơi.

Prăp lui tơkeng ană, amai N.T.P (ƀơi tơring glông Krông Bông, tơring čar Dak Lak) glăi pơ̆ sang amĭ ñu đih apui. Tui phiăn juăt, ñu ăt dô̆ đih phang anga apui mơn tơdơi kơ tơkeng. Khă hlâo kơ tơkeng, amai P, hmâo gơgrong hlâo hyu hơduah ĕp lăng hơdôm jơlan gah bơwih brơi kơ dua amĭ ană tơdơi kơ tơkeng rơnuk anai, hmâo bôh thâo hăng hlâo kơ tơbiă mơ̆ng sang ia jrao, ñu ăt dưi hmâo ƀing ơi ia jrao pơtă pơtăn mơn hơdră bơwih brơi kơ dua amĭ ană samơ̆ lơm glăi truh pơ̆ sang, amĭ ñu ăt kiăng đih phang apui mơn, kom rao mơnơi amăng sa blan blung a. Ñu brơi thâo: “Ƀơi ia jrao glăi pơ̆ sang hmâo 5 hrơi laih mơ̆ ăt kom mơnơi mơn, khă ƀuh bơngot amăng drơi jăn samơ̆ hmư̆ lăi djơ̆ ia tañ amra ƀu klă ôh anun kâo kơnong kơ uă mă ƀơƀiă hăng ia pơđao”.

Hmâo sa čô mơnuih pơkon lĕ amai M.T.V ƀơi phường Tân Thành, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak. Anai lĕ tal tơkeng ană kơčua anun amai V. dô̆ hmâo lu tơlơi akă thâo lơm bơwih brơi kơ ană nge, đa lĕ ñu djơ̆ streess hăng ƀu thâo pit. Yua kơ agaih rơnăk tơnen ană ƀu klă, juăt gôm sir klep đơi anun phrâo tơbiă mơ̆ng sang ia jrao hmâo hơdôm hrơi, ană ñu hmâo gru nam ruă bơbrah ƀơi phun săt, anun ngă ană ñu dơnong kơ hia. Amai V lăi pơthâo:

 “Lom ñu hia đơi, kâo krăp lăng ƀu phun săt ñu ƀlĕ ia rơnah. Kâo pơmin năng ai ñu bơbrah anun bơngot biă. Khă hmâo ba nao laih pơ̆ sang ia jrao pel ĕp lăng samơ̆ kâo ăt bơngot mơn, ơi ia jrao bơngot, ơi ia jrao brơi ia jrao glăi pik hăng pơtă lăng tui, lơm phun săt ană nge hlung anun kah mơng hơđong pran jua”.

Ruă bơbrah ƀơi tơnen phun săt ƀudah bơbrah ƀơi săt juăt hmâo lơm tơkeng hăng tơdơi kơ tơkeng 28 hrơi. Ruă bơbrah phun săt amra ba truh ruă kơañăk – sa amăng hơdôm bôh than ba truh djai ƀơi ană nge. Yua anun, bruă thâo kơjăp bôh thâo gah bơwih brơi, agaih rơnăk phun săt jing yôm phăn biă hăng pô amĭ, biă ñu lĕ ƀing đah kơmơi phrâo tơkeng ană kơčua. Gah hơdră ƀong huă kơ ană nge, Ơi ia jrao Hoàng Ngọc Anh Tuấn – Khua Anom hơkrŭ glăi pran jua tơdơi kơ pơjrao ječ ană nge hăng ană nge Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư pơtă:

 “Amăng 6 blan blung a, ƀing ta khom gir run ngă hiưm hơpă brơi ană nge men amĭ abih bang. Khom brơi ană nge mem amĭ tañ amăng 30 mơnit blung a tơdơi kơ tơkeng giong. Samơ̆ ăt dưi mơn brơi yua ia, anun lĕ tơdơi kơ brơi mem ia tơsâu amĭ, yua ƀơƀiă ia pioh rao rơgoh mơbah ană nge, kiăng pơhlôm hlâo huĭ hmâo ƀam ƀong. Kâo pơmin ngă tui anun dưi mơn”.

Tui hăng keh prăk čơđai muai Sang gum hơbit djop dêh čar ƀơi Việt Nam, dêh čar ta hmâo laih lu tơlơi pơplih phrâo lăp djă pioh amăng bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral lơm ƀă ană hăng tơlơi suaih pral pô amĭ hăng ană nge. Hăng mrô đah kơmơi djai lơm tơkeng hrŏ trun 4 wot hăng mrô ană nge djai yŭ kơ 5 thun hrŏ trun lu dô̆ ha mơkrah amăng hơdôm pluh thun jê̆ hăng anai. Mrô tơlơi suaih pral pô amĭ hăng ană mơng Việt Nam klă hloh bơhmu hăng hơdôm bôh dêh čar hmâo rơnoh pơhrui glăi prăk hơnong ñu sa akô̆ mơnuih.

Tơlơi suaih pral dua amĭ ană, Ding jum ia jrao dêh čar ta pơtô brơi, bơwih brơi pô amĭ tơdơi kơ tơkeng djơ̆ hơdră lĕ djru brơi pô amĭ dưm klĭ amĭ giăm klĭ ană amăng 90 mơnit blung a tơdơi kơ tơkeng hăng brơi ană nge mem amĭ tañ amăng rơwang 1 mông blung a tơdơi kơ tơkeng. Tơdơi kơ tơkeng, pô amĭ khom pơdơi pơdă hăng pit djop. Amăng hrơi blung a, khom agaih hơdjă ƀơi kuang buang, pơplih băn hơdjă hăng lăng tui huĭ hmâo gru nam ƀu klă ƀơi pô amĭ tơdơi kơ tơkeng. Lơm hmâo hơdôm gru nam brơi ƀuh hơpă thơ khom lăi pơthâo mơtăm kơ mơnuih mă bruă ia jrao ƀudah nao pơ̆ sang ia jrao mơtăm. Hrŏm hăng anun, khom lăng tui hăng thâo hơdôm tơlơi ƀu hơđong amăng pran jua kah hăng ƀu thâo pit, bơngot, glêh amăng drơi, ƀu mơ-ak amăng pran jua... Anun amra ñu hơdôm gru than brơi ƀuh mơng pô tơkeng ană ƀu hor pơhiăp tơdơi kơ tơkeng ană.

Tơdơi kơ tơkeng, lơm kiăo tui lăng kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral brơi amĭ hang ană nge amra ƀuh lu tơlơi ngă kơ ƀing amĭ bơngŏt. Kiăng ƀing amĭ tơdơi kơ tơkeng kah hăng mơnuih amăng sang anŏ thâo rơđah dong amăng bruă pơgang, bơwih brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing amĭ hăng ană nge tơdơi kơ tơkeng brơi djơ̆ hloh, ơi ia jrao Hà Văn Tuấn-Kơ-iăng khua sang ia jrao sang hră gưl prong Y dược Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak amra lăi pơthâo rơđah dong amăng mông bơră ruai kiăo tui anai.

- Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo tơdơi kơ tơkeng, ƀing amĭ kiăng ƀong gơnam hơget kiăng pơhlôm djop ia tơsâo mơmem brơi ană nge hăng hơdôm gơnam hơget ƀu dưi ƀong ?

Ơi ia jrao Hà Văn Tuấn: Tui boh thâo kơsem min, kâo pơtă ƀing amĭ glăk rông ană nge kiăng ƀong huă lu gơnam phara hăng biă mă ñu hơdang, akan, amăng gơnam ƀong anai hơmâo lu anŏ hiam brơi drơi jăn, kiăng ƀong huăi djop. Tơdah kiăng lu ia tơsâo, anai ăt bơdjơ̆ nao bruă mơmem brơi ƀing čơđai lăp djơ̆ hăng na nao, lơm tơkeng ƀing amĭ lêng kơ djop ia tơsâo brơi ană nge, bruă kơƀah lĕ yua brơi ană nge mơmem aka ƀu lăp djơ̆ hăng mơmem brơi čơđai aset đơi. Kơ gơnam ƀong huă kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral brơi kơ ƀing amĭ. Ƀong mơñum brơi hơmâo lipid anun lĕ hơmâo mơmuă, protein hơmâo amăng mơnong, boh mơnŭ, akan, gluxit, hơmâo tơpung rah, hơmâo ia sik rah, laih dong kiăng ƀong añăm tam hăng sit biă ñu lĕ mơñum ia lu ƀiă kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral.

- Tơdơi kơ tơkeng, đa ƀuh ƀing amĭ ia tơsâo aset đôč, kơƀah ia tơsâo mơmem brơi čơđai nge, tơdah tui anun, ta dưi mơn brơi čơđai mơñum ia tơsâo pơkŏn mơn, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Hà Văn Tuấn: Kiăng djop ia tơsâo rơmô, yôm hloh lĕ mơmem brơi čơđai lăp djơ̆. Hrŏm hăng tơlơi suaih pral kơ ƀing amĭ hơđong amra djop ia tơsâo brơi ƀing čơđai mơmem. Đa ăt hơmâo mơn yua ƀing amĭ hơmâo tơlơi ruă hăng ƀu dưi mơmem brơi ƀing čơđai laih dong đa hơmâo tơlơi ruă ngă drơi jăn ƀu-ai buai, tơlơi anai amra ngă aset ia tơsâo, lơm anun ƀing ta amra pơmĭn nao kơ bruă brơi ƀing čơđai mơñum ia tơsâo pơkŏn mơ̆ ƀu djơ̆ brơi mơmem amĭ dong tah. Kâo pơmĭn ƀing ta kiăng hơmâo anih djă pioh lui ia tơsâo, lơ̆m anun ăt mơng djop ia tơsâo brơi ƀing čơđai. Tơdah aka ƀu hơmâo ia tơsâo djă pioh, ƀing ta khŏm kuar brơi ia tơsâo pơkŏn, samơ̆ kuar mơñum brơi ia tơsâo anai amra hơmâo lu tơlơi bơdjơ̆ nao. Yua lơm brơi mơñum ia tơsâo kuar mă lơm pot glăi mơmem amĭ amra ngă tơnap biă mă. Sa tơlơi kiăng rang kơđiăng dong lơm brơi mơñum ia tơsâo pơkŏn, amăng brơi ƀing čơđai ƀop amăng get mơ̆, ƀing ta kiăng kơ kuar hăng yua ƀuông mơñum brơi.

- Ơ ơi ia jrao, tui phiăn juăt, ƀing amĭ ăt dŏ kŏm lu tơlơi tơdơi kơ tơkeng giong, pơhmtu lĕ đih apui, ƀu mơnơi. Tơlơi anai kiăng tŏ tui ngă mơn ?

Ơi ia jrao Hà Văn Tuấn: Tui boh thâo kơsem min, ƀu kiăng kŏm, ƀu brơi mơnơi ôh tơdơi kơ ƀing amĭ tơkeng giong, bruă pơagaih rơgoh tơdơi kơ tơkeng lĕ kiăng hloh. Bruă kiăng đing nao lĕ pơđao drơi jăn. Kơ bruă đih apui lĕ ƀu kiăng ôh. Yua ƀing ta čuh hơdăng amra rơngiă abih Oxy hăng tơdah kơƀah Oxy amra ngă tơbiă rai ƀu djơ̆ kơnong CO2 đôč ôh mơ̆ wŏt CO, anai lĕ oxit Cacbon, Cacbon lĕ hŭi rơhyưt biă mă hăng amra bơdjơ̆ sat nao ƀing čơđai. Bruă kơdol jơlan suă jua amra ƀuh. Tơdơi kơ tơkeng, ăt dưi tơbiă hyu gah rơngiao mơn. Kiăng tơpư̆ lư̆, tơbat nao rai hăng kiăng tơbiă hyu gah rơngiao kah mơ-ak amăng drơi jăn hăng tañ añrăng ƀiă”.

- Ơ, bơni kơ ih hŏ!