Tơkeng ană kơƀah blan lĕ lơm čơđai tơkeng rai mơng 23 truh 37 wŏt hrơi tơjuh. Tui tơlơi juăt, sa čô čơđai tơkeng rai lơm truh 9 blan 7 hrơi (dưm dưm 40 wŏt hrơi tơjuh). Ƀơi Việt Nam, tui hơdră hră pơ-ar lăi pơthâo hrŏm, đơ đam dêh čar, mrô tơkeng kơƀah blan hơmâo giăm 100.000-110.000 čô.

Ƀơi sang ia jrao prong Thiện Hạnh, rĭm hrơi, hơmâo mơng 30-40 čô čơđai tơkeng rai, amăng anun hơmâo mơng 3-4 čô čơđai tơkeng kơƀah blan, dưm dưm 10%. Ƀing čơđai anai lêng glăk dŏ pơjrao, wai lăng ƀơi anih wai phara brơi ƀing čơđai nge (NICU) ƀơi anom bruă pơjrao brơi ƀing čơđai. Đa hơmâo ƀing čơđai tơkeng rai lơm glăk 25, 26  wŏt hrơi tơjuh hăng hơmâo arăng dưm amăng anih pơgang ba hăng mơnil, đơr hơr drơi jăn hơmâo măi mok djru brơi kiăng pơhlôm brơi čơđai hơdip.

Tui ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng, Khua anom pơjrao brơi čơđai muai, sang ia jrao prong Thiện Hạnh, hơmâo mrô čơđai nge pioh pơjrao brơi phara glăk lu tui. Sit biă ñu đa hơmâo čơđai tơkeng tañ đơi lơm glăk 24 wŏt hrơi tơjuh. Ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng brơi thâo:

“Giăm anai, ƀing gơmơi hơmâo rông ba klă lu čơđai nge tơkeng kơƀah blan (pơ yŭ 28 wŏt hrơi tơjuh, sit biă ñu lĕ đa hơmâo čơđai tơkeng tañ đơ, glăk 24 wŏt hrơi tơjuh, kơtrâ̆o giăm 600 gr. Laih dong, ƀing gơmơi hơmâo rông ba klă ƀing čơđai tơkeng lơm phrâo 25,26 wŏt hrơi tơjuh, ƀing amĭ gơñu ƀă sa, dua tơlơi ruă kơtang anun lĕ bơbrah amăng kian pruăi, khŏt ia ñir amăng blung pruăi, hăng hơdôm tơlơi ruă pơkŏn dong. Ƀing čơđai anai amra ruă jơlan suă jua mơng hrơi tơkeng rai mơtăm, kơtăk drah ƀu hiam. Bruă pơgang brơi čơđai hơdip lĕ bruă truh kih samơ̆ bruă yôm hloh lĕ kiăng kiăo tui lăng drơi jăn čơđai bơbrô̆ tơdơi anun”.

Tui ƀing ơi ia jrao pơjrao brơi čơđai muai, rơngiao kơ hơdôm anŏ juăt ƀuh tong ten ba glăi tơkeng kơƀah blan anun lĕ ƀing amĭ ƀă tơlơi ruă sui thun, bơbrah, amăng kian pruăi ƀuh phara, bă lu ană bă, mă bruă kơtrâ̆o….hơmâo truh ha mơkrah ƀing mơnuih tơkeng kơƀah blan ăt ƀu thâo yua hơget. Kar hăng amai Lê Mai Phương (30 thun) dŏ amăng plơi prong Buôn Ma Thuột glăk dŏ wai ană ñu ƀơi anih pơjrao brơi phara čơđai nge, anom bruă pơjrao čơđai mua, sang ia jrao prong Thiện Hạnh lĕ tơlơi pơhmutu. Amai Phương brơi thâo, ñu ƀă ană 2 wŏt laih, lơm glăk pi kian, ăt suaih pral mơn hăng nao khăm kian pruăi na nao. Samơ̆ trun 28 wŏt hrơi tơjuh, amai Phương ƀuh ƀlĕ drah, ƀơi blung ăt ƀuh phara mơng anun khŏm ba nao đih pơ sang ia jrao. Amai Phương brơi thâo:

“Lơm glăk pi kian ăt suaih pral mơn, tui tơđar rĭm blan kâo lêng kơ nao khăm kian pruăi. Truh 28 wŏt hrơi tơjuh ƀuh ƀlĕ drah, anun ba nao đih pơ sang ia jrao 2 hrơi, yak nao hrơi tal 3 ƀuh phara hiam lăng amra tơkeng laih, anun ơi ia jrao rơkâo tơkeng hlao. Tơkeng ană kơƀah blan glêh glar biă mă, kiăng kiăo tui lăng na nao, lơm suă jua hăng oxy kiăng kiăo tui lăng, huăi kơ ñu pit sui đơi, sui sui ta râu mơdưh, ăt kiăo tui lăng tơhrơi kah hăng mlăm”.

Bưng băi lĕ mah tơkeng kơƀah blan samơ̆ ană ñu hơmâo pơjrao brơi hmao tlôn anun dưi hơdip, ană nge tơkeng kơtrâ̆o 1,1 kĭ, khŏm đih amăng anih pơgang ba rơbêh 1 blan. Ră anai truh brô̆ prong đĭ 1,6 kĭ laih, dưi mơmem amăng get ƀudah mơmem amĭ.

Lăi nao bruă tơkeng kơƀah blan hăng hơdôm tơlơi ba truh ră anai, ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng brơi thâo:

“Amăng giăm 5,10 thun giăm anai, mrô čơđai tơkeng kơƀah blan glăk lu tui. Mơng pơjrao brơi sit nik brơi ƀuh. Hlâo adih, hăng čơđai nge tơkeng pơ yŭ 26 wŏt hrơi tơjuh bruă pơjrao hơdip aset đôč, bơ ră anai dưi pơjrao brơi lu čơđai lơm phrâo 23,24 wŏt hrơi tơjuh. Tal dua dong lĕ bruă pơdjuai amăng đing lu tui, laih ƀă lu ană anun mrô tơkeng kơƀah blan lu tui. Tal tlâo dong lĕ thun đah kơmơi pi kian, lu đah kơmơi ngă bruă lu đơi yua anun mrô mơnuih ƀing kian thun pơprong, anun ngă lu tui tơkeng kơƀah blan. Hăng sang ia jrao prong Thiện Hạnh, amăng giăm 3 thun giăm anai, rĭm wŏt hrơi tơjuh lêng kơ hơmâo mơnuih tơkeng pơ yŭ 32 blan hăng hơdôm tơlơi ruă ƀơi čơđai nge ăt jai hrơi kơtang tui”.

Mah bruă ia jrao pơplih phrâo hăng lu boh thâo phrâo kơ dưi pơgang brơi čơđai nge, samơ̆ mrô tơkeng kơƀah blan lu đơi ăt jing tơlơi glêh glar mơn hăng gơnong bruă ia jrao laih dong sang anŏ ƀing čơđai, yua kiăng pơjrao brơi ƀing čơđai hơdip lơm tơkeng kơƀah blan kiăng lu prăk kak, đa truh pơ rơbêh 100 klăk prăk tơdơi hơmâo hră pơhlôm nua mơnuih mơnam duh brơi, laih dong bruă wai lăng, pơhlôm brơi tơlơi suaih pral, lơm mrô čơđai dưi hơdip lơm tơkeng kơƀah blan aset tui. Hăng hơdôm boh sang anŏ ƀu hơmâo prăk kak ƀudah kaih ƀă ană bă, anai lĕ rơngiă wŏt prăk kak hăng pran jua.

Lơm pikian adơi amai hơpă leng kơ čang rơmang pô suaih pral, djop blan djop hrơi tơkeng rai. Khă hnun hai, lơm pikian, lu tơlơi amra truh wot pô amĭ hăng pô ană. Kiăng đah kơmơi hmâo tơlơi pơmin hlâo ƀudah glăk pikian hmâo dong bôh thâo kơ bơwih brơi ană amăng kian, plai ƀiă hmâo tơlơi tơkeng tañ, grŭp hyu mă tơlơi pơhing phrâo hmâo laih bruă bơkơtuai nao rai dong hăng ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng, Khua anom pơjrao tơlơi ruă čơđai muai, Sang ia jrao prong Thiện Hạnh. Rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ hrŏm!

-Ơ ơi ia jrao! Hơdôm bôh than phun hơpă ba truh tơkeng ană lơm akă djop hrơi blan ƀơi đah kơmơi pikian ?

-Ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng: Tui hăng jŭ yap, hmâo năng ai ñu 40% hơdôm mơnuih tơkeng akă djop hrơi blan lĕ ƀu thâo ƀuh bôh than ôh. Dô̆ glăi, ƀu thâo yap hơdôm ôh bôh than ba truh, sa lĕ hnưr thun ƀă ană. Mrô tơkeng ană akă djop hrơi blan amra bưp lu hloh ƀơi đah kơmơi yŭ kơ 20 thun hăng lu hloh kơ 35 thun; dua lĕ hơdôm đah kơmơi hmâo tơlơi ruă lơm pikian kah hăng tơtăng ară drah, ruă mơñă pơđoh tơbiă ia sik, hơdôm tơlơi ruă bơbrah, kah hăng bơbrah jơlan pơđoh ia mơñă, ruă bơdjơ̆ nao ia rơ-ung ƀudah hơdôm bôh than ngă brơi ruă bơbrah kơtang đĭ; ƀing đah kơmơi hmâo kơčep sang ană tơhư, sang ană pơplih, ngă ană nge ƀu dưi dô̆ sui amăng sang ană; ƀudah hơdôm bôh than bơwih ƀong, mơnuih mơnam, anih anom dô̆ hơdip, khom mă bruă kơdrâ̆o, hơdip amăng anih ayuh hyiăng ƀu klă; juăt hrĭp djơ̆ lu asăp hot, put jrao ăt amra ba truh tơlơi tơkeng ană akă djop hrơi blan; bôh than ba truh dong lĕ ră anai mrô pơjing amăng đing (IVF) lu, tui hăng mrô yap lĕ lơm ngă IVF, mrô ană tơkeng akă djop hrơi blan đĭ lu, yua kơ ngă IVF mrô pikian dua ană nge, 3 ană nge đĭ lu, yua anun mrô tơkeng ană akă djop hrơi blan ăt đĭ lu mơn.

-Tơkeng ană akă djop hrơi blan dưi pơpha kiăng thâo krăn hiưm ñu? Hăng ană nge khom bŏng glăi hăng hơdôm tơlơi gah tơlơi suaih pral?

-Ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng: Tơlơi tơkeng ană nge akă djop hrơi blan pơpha jing lu djuai: tơkeng ană akă djop hrơi blan lu đơi thơ ană nge tơkeng rai tañ yŭ kơ 28 rơwang hrơi tơjuh, amăng bơwih brơi ană nge tơkeng akă djop hrơi blan, arăng dô̆ pơpha jing hơdôm tơlơi amra tañ hloh dong, yŭ kơ 26 rơwang hrơi tơjuh; djuai tañ hloh lĕ mơ̆ng 28 truh kơ yŭ 32 rơwang hrơi rơjuh; djuai tơkeng tañ lĕ mơ̆ng 32-34 rơwang hrơi tơjuh; djuai tơkeng kaih lĕ mơ̆ng 34 truh kơ yŭ 37 rơwang hrơi tơjuh; bơ̆ djop mơ̆ng 37 rơwang hrơi tơjuh hăng lu hloh dưi iâo lĕ tơkeng djop hrơi blan.    

Ƀing ta thâo lĕ hăng ană nge tơkeng akă djop blan, drơi jăn ñu akă truh rơnoh pioh tơkeng rai, abih bang anih anom amăng drơi jăn ană nge leng kơ dô̆ mơda, biă ñu jơlan suă jua. Abih bang ană nge tơkeng akă djop hrơi blan, kơsô̆ leng kơ tơdu, čơđai ƀu thâo suă jua anun tơlơi ruă gah jơlan suă jua tơdơi kơ tơkeng juăt bưp. Dua dong lĕ anô̆ pơđao drơi jăn, ană nge juăt hlưh pơđao tañ hăng anai jing sa amăng hơdôm bôh than ba truh ană nge djai. Rơngiao kơ anun dô̆ hơdôm tơlơi pơkon kah hăng glông jơlan ară drah, tơlơi ngă bơbuă drơi jăn, pran bŏng glăi tơlơi duam ruă. Yua anun, ƀing adơi amai amra hmâo tơlơi tơkeng ană tañ akă djop hrơi blan khom nao pơ̆ sang ia jrao hmâo djop tơhnal bơwih brơi kơ gơnam ngă bơbuă kơ ană nge dong mơ̆ng tơdơi kơ tơkeng rai mơtăm hă yôm phăn biă. Hăng ƀing ană nge tơkeng akă djop hrơi blan, bruă gum hrŏm kơplah wah anom pơjrao tơlơi ruă đah kơmơi, ană nge čơđai muai amăng bruă čơkă ană nge mơ̆ng hơdôm mông blung a dưi đing nao hlâo. Yua anun, ƀơi Sang ia jrao prong Thiện Hạnh, ƀing gơmơi hmâo sa grŭp mơnuih mă bruă ia jrao dưi pơtô pơhrăm hmâo akô̆ tlôn gah bruă hơkrŭ glăi drơi jăn ƀơi anih tơkeng, anih breh mă ană nge hăng ană nge tơkeng akă djop hrơi blan. Khom kiăng pơgang brơi jơlan suă jua mơ̆ng mông blung a, khom ngă pơđao kiăng bĕ hlưh pơđao drơi jăn, djru suă jua kiăng bĕ djep hĭ kơsô̆. Yua anun, bruă tŭ mă hăng mơnuih tơkeng ană akă djop blan phara biă hăng čơđai tơkeng djop blan. Yua kơ amăng rơwang 60 mơnit blung a lơm tơkeng ană nge mơ̆ pô pơgang ƀu klă thơ mrô ană ngă djai lu, rơbêh kơ 50% hăng čơđai jai tơkeng ƀiă blan jai ba truh wĕt lu.

-Hơdôm gru nam amra tơkeng ană akă djop blan anun hiưm ñu? Pô pikian tâ̆o hloh ngă hơget lơm bưp tơlơi anai ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng: Ƀing đah kơmơi pikian lơm akă djop 37 rơwang hrơi tơjuh mơ̆ bưp hơdôm gru nam ƀơi yŭ anai: sa lĕ, amuñ thâo krăn hloh lĕ ruă hlung, lu mơnuih ruă hlung ƀu rơđah bôh than, kơnong kơ ƀuh tơtăng ƀơi kiăn tơneh; dua lĕ ruă kơ-iăng, ruă akô̆, hyuing akô̆, tơtăng ară drah, ƀlĕ pơtah lu, hơdôm gru nam amra kơañăk; 3 lĕ ƀlĕ ia hñir hling hlang, ƀlĕ ia mraih khŭ, ia hñir mriah ƀudah ia rơ-ung; ƀudah hlâo kơ anun ƀuh ruă hlung tơtăng, ană nge juă ƀu kah hăng tơđar, ană nge juă lu hloh ƀudah ƀiă juă hloh... anun lĕ hơdôm gru nam lăi pơthâo mơ̆ng sa tơlơi tơkeng tañ amra truh. Lơm ƀing pikian bưp sa amăng hơdôm gru nam ơi ia jrao phrâo lăi anun lĕ khom nao pơ̆ sang ia jrao mơtăm hmâo djop tơlơi thâo kơ amĭ ană ăt kah hăng anih pơjrao tơlơi ruă ƀơi anih pô dô̆ ƀudah giăm hloh pioh pel ĕp lăng mơtăm, anăm pơhrư̆i ôh. Yua kơ amăng mông pơhrư̆i anun amra ba truh tơlơi sat kơ amĭ hăng ană nge.

-Kiăng pơhlôm hlâo huĭ tơkeng akă djop blan, pô pikian kiăng ngă hơhet hlâo hăng amăng hơdôm hrơi pikian ?

-Ơi ia jrao Trần Thị Mỹ Giêng: Kiăng pơhlôm hlâo huĭ tơkeng akă djop blan thơ ta khom thâo hơdôm bôh than amra ba truh tơkeng akă djop blan. Sa lĕ hnưr thun pikian, hnưr thun klă hloh dưi pơtă lĕ mơ̆ng 20-35 thun, thun jai lu tơlơi pơplih jai lu. Dua lĕ, khom hmâo hơdră ngă bơbuă brơi jăn, pơdơi pơdă lăp djơ̆, bĕ mă bruă kơdrâ̆o hăng dô̆ sui ƀơi anih ayuh hyiăng ƀu klă; 3 lĕ khom pel ĕp lăng rim tal pơkă pioh hmâo thâo, pơkă lăng tañ huĭ hmâo tơlơi truh, pel ĕp glăi djơ̆ hrơi pơkă mơ̆ng ơi ia jrao.

-Rơkâo bơni kơ ih lu biă ơi ia jrao kơ tơlơi pơhing tŭ yua mơ̆ng ha anai!