VOV4.Jarai - Jê̆ hăng anai, ƀơi kual Dăp Kơdư hmâo lu mơnuih ruă măt kraih yua kơ ƀong djơ̆ djuai bơmao, djuai arong hlăt klan môt hyu mă amăng dlai tlô, đang hmua. Ƀu djơ̆ kơnong kơ hơdôm gơnam juăt ƀong kah hăng răng ra, bơmao hyu buč mă amăng đang hmua, ngă ruă măt ôh mơ̆, sa dua mơta djuai dưi lăng lĕ djuai jrao yôm, kah hăng yuan ñu iâu “đông trùng hạ thảo” mă mơng dlai tlô, ăt amra hmâo tơlơi ruă măt mơn. Lơm anun ƀing kơsem min bôh thâo phrâo ƀơi kual hăng hơdôm ƀirô wai lăng akă hmâo tơlơi pơhing rơđah ôh kơ anô̆ tŭ yua hăng anô̆ sat răm mơng djop djuai gơnam mă mơng dlai tlô tui anun, amra ngă ruă măt jai lu yua kơ ñu dưi hmâo arăng lăi pơthâo ba hyu sĭ gêh gal amăng plăng facebook.

Tơdơi giăm hmâo 2 blan hmâo blơi sĭ pơhrop, gơnam “đông trùng hạ thảo” mă mơng dlai tlô Nam Ka, tơring glông Lak, tơring čar Daklak kah hăng ƀu ƀuh dong tah ƀơi anih anom sĭ mơdrô. Djuai bơmao anai gah rơngiao ñu kah hăng rơnăng djuai Cordyseps Sinesis mơng dêh čar Khač, anun akô̆ bơyan blan 5, dưi sĭ truh kơ 20 klăk prăk sa kg. Tơdơi kơ anun, hăng mrô djuai bơmao anai lu, nua ñu hrŏ trun na nao truh kơ 15 klăk prăk laih anun 10 klăk prăk, laih anun dong 7 klăk prăk. Ră anai lĕ, nua ñu kơnong kơ dô̆ 4 klăk prăk sa kg mơ̆, ƀu hmâo hlơi khin blơi ôh. Amai Ngô Thị Thủy ƀơi să Quảng Hoà, tơring glông Dăk Glong brơi thâo, hăng sa cô mơnuih juăt hyu blơi, sĭ hyu đông trùng hạ thảo dlai Nam Ka, đa lĕ pơđăm mă hăng ia hni kiăng mă yua kơ sang anô̆, samơ̆ ră anai ñu khom pơdơi abih bang. Bôh than lĕ amai Thủy thâo krăn sa dua čô mơnuih ruă măt lơm mă yua djuai gơnam anai:

“Amĭ ama pơ̆ Gialai rai ngui lĕ han tâo brơi amĭ amai ƀơbiă kiăng ba glăi yua. Glăi truh pơ̆ sang lĕ ama kâo tuh trun amăng mong hăng kơhul hĭ ñu brơi kơ amĭ kâo ƀong hăng amĭ kâo ruă măt. Ama kâo lăi yua kơ amĭ kâo hmâo tui anun laih, yua kơ drah tơtăng ƀu djơ̆ yua kơ ƀong djuai bơmao anai ôh, anun kơhul dong hơdôm ară akha jrao anai kơ ama kâo ƀong, ñu ăt ruă măt tui mơn”.

“Đông trùng hạ thảo” djuai hyu mă, blơi sĭ ƀơi kual Mdrak – Daklak

Tơdah “đông trùng hạ thảo” mơng kual Nam Ka, giăm hăng Daknông hmâo pơdơi sĭ blơi yua kơ huĭ kơ ruă măt lĕ, ƀơi să Čư̆ San, tơring glông Mdrak, tơring čar Daklak, giăm hăng tơring čar Khánh Hòa, gơnam anai ăt dưi blơi sĭ na nao. Amai Nguyễn Thị Hạnh, sa čô mơnuih juăt sĭ mơdrô ƀơi să Čư̆ San brơi thâo, đông trùng hạ thảo kual anai pha ra hăng kual Nam Ka – Dak Glong wot gru rŭp hăng ia ñu. Lu neh wa djuai ania Mông dô̆ hơdip mơdip mơda sui thun ƀơi anai pơsit, djuai mơnong pioh bơmao găm djăp ƀơi Čư̆ San lĕ djuai huăi măt ôh, neh wa hmâo ƀong lu thun hăng anai laih, anun lu mơnuih đăo gơnang. Drơi pô amai Hạnh ăt pơđăm tơpai mơn, hmâo yua ngă gơnam brơi kơ mơnuih amăng sang anô̆ hăng ƀing gŏp ñu yua lông lăng kơ čơđai muai lơm duam ruă – pơ-iă drơi:

“Ayong kâo pơ̆ plơi pla gơmơi ƀong lông lăng laih, yua dua tlâo drơi hơtuk mă ia mơñum. Ñu lăi hrơi hlâo glêh, ƀong huă giong lĕ ƀuh plai ƀiă glêh, plai ƀiă ruă akô̆, đih pit mơ-ak hloh. Čơđai amăng sang anô̆ duam pơ-iă drơi, brơi mơñum lông lăng ăt plai ƀiă pơ-iă drơi mơn".

“Đông trùng hạ thảo” djuai hyu mă, blơi sĭ ƀơi kual kơplah wah Daklak hăng Daknông

Tui hăng Kơ-iăng nai tha pring, Nai prin tha Nguyễn Phương Đại Nguyên, mă bruă ƀơi Sang hră đại học Tây Nguyên, kual Dăp Kơdư lĕ sa anih anom hmâo lu bơmao, hăng lu djuai yôm. Amăng anun hmâo 70 djuai gah djuai linh chi, 30 djuai bơmao găm djăp arong aroač mơ̆ mơnuih ƀôn sang juăt iâu lĕ đông trùng hạ thảo. wot 70 djuai anai dưi hmâo Sang hră đại học Tây Nguyên kơsem min, dưi klah čun lĕ yua ñu huăi măt ôh. Samơ̆ hăng djop djuai găm djăp arong aroač, truh ră anai ăt akă hmâo bôh tơhnal mơn mơng bruă kơsem min anun. Kơ-iăng nai tha prin, Nai prin tha Nguyễn Phương Đại Nguyên bơngot biă lơm djop djuai bơmao anai hmâo arăng sĭ hăng mă yua hyu djop anih:

“Hăng sa čô mơnuih kơsem min bơmao kâo pơtă kiăng dưi mă yua djop djuai bơmao anai, khom hmâo bôh tơhnal mơng bruă kơsem min djơ̆. Bơ̆ mă yua tơlơi găn rơgao mơng arăng pơtô lăi brơi thơ hmâo laih lu mơnuih ruă măt. Hmâo mơnuih đa ba truh kơ djai, hmâo mơnuih đa ruă tơdu bôh ƀleh. Kah hăng kâo anai lăng ƀuh laih sa dua čô mơnuih hmâo tơlơi ruă măt. Khă hnun hai, kiăng pel ĕp nua djuai akha jrao anai, tui bôh thâo mơng kâo, truh ră anai akă hmâo mơnuih kơsem min hơpă lăi pơthâo tŏng, rơngiao kơ djuai Sinesis hăng Militaris. Yua anun, bruă ñu hmâo jrao amăng anun, klă kơ tơlơi suaih pral ană mơnuih hă ƀu klă ƀing ta khom kơđiăng”.

Hăng kual lŏn hmâo lu mơta dlai tlô hăng kual ayuh hyiăng pha ra, Dăp Kơdư hmâo lu mơta arong hlăt phun jrao, hơdôm thun jê̆ hăng anai, thâo krăn hơdôm djuai phrâo. Kơnong kơ bơmao, rơngiao kơ hơdôm djuai linh chi dưi hyu mă, blơi sĭ mă yua mơng rơbêh kơ 10 thun hăng anai, phrâo anai mơnuih ƀôn sang hmâo pơjing anăn gơnam sĭ “sâm ô linh” – sa djuai bơmao jŭ čăt amăng lăm lŏn mơng hơdôm anih hmâo bôč, hruh hơdom, hăng djop djuai “đông trùng hạ thảo”, găm djăp ƀơi bôh răng ra, arong ase, arong ping hăng arong ase bơnga Prăng (ting), lơm akă thâo kơjăp kơ djuai anun hăng anô̆ măt ñu, ngă kơtang đĭ tơlơi ruă măt kơ mơnuih mă yua ñu. Hrom hăng tơlơi kơtưn lăi pơhing, pơtă pơtăn kơđiăng, Dăp Kơdư glăk kiăng hơdôm bôh tơhnal kơsem min rơđah, pioh thâo anô̆ yôm mơng djuai jrao akha phun jrao amăng hơdôm blah dlai tlô hăng pơgăn ba glăi bôh tŭ yua hơdôm tơlơi amra ngă sat kơ tơlơi suaih pral ană mơnuih./.

Đình Tuấn: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang