VOV4.Jarai - Todơi kơ klin Covid-19 tơdu ƀiă, hơmâo lu mơnuih ƀu hŭi dong tah, ƀu nao tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 arăt pơhrua tui ôh. Khă hnun, anom bruă ia rjao pơhŭi hlâo, bruă anai amra jing tơlơi hŭi rơhyưt biă, amuñ ngă klin hơđuh glăi dong yua dah djuai klin pơplih mơng virus SARS-CoV-2 ăt dŏ hơmâo na nao đôč. Ƀơi anăp tơlơi anun, anom bruă ia jrao Ea Súp hơmâo ngă lu bruă anăp nao abih bang lêng kơ tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 ƀơi tơring čar, djru pơgang ba boh than dưi ngă, pơhlôm tơlơi suaih pral, tơlơi hơdip mơnuih ƀon sang.

Yă Đàm Thị Dẹm (60 thun) jing mơnuih djru bruă ia jrao thôn 2, să Čư̆ K’Bang, tơring glông Ea Súp. Rơbêh 2 blan anai, ñu juăt nao pơ sang anŏ amăng plơi pla pơtô brơi, iâu pơthưr ană plơi nao tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19. Tơdah nao pơ sang ƀu bưp lĕ ñu iâu telephôn ƀudah ñăn tin nao. Amăng hơdôm hrơi tlâ̆o pơgang, ñu pơdơi abih bruă amăng sang či nao pơ Sang ia jrao să gak, wai lăng bruă nao rai tlâ̆o ia jrao mơng ană plơi laih anun iâu telephôn pơtă kơ ƀing aka ƀu tlâ̆o. Yă Dẹm brơi thâo ƀu djơ̆ ta iâu lĕ arăng nao ôh, hơmâo pô đa ta iâu 3, 4 wơ̆t kah gơñu mơng nao. Bruă anai glêh glar biă mă, tui hăng hrơi blan glăk pơgang klin hlâo adih mơn, samơ̆ yă Dẹm hăng ƀing gŏp ia jrao ñu lêng gir abih pran jua ngă giong bruă hơmâo jao. Yă Đàm Thị Dẹm lăi:“Lơ̆m hơmâo hră pơtrun tlâ̆o pơhrua vaccine Covid-19, kâo hrŏm hăng khua plơi, khul grup nao pơ rim boh sang anŏ pơtô pơblang kiăng ană plơi thâo anŏ klă mơng vaccine, jak iâu ană plơi tlâ̆o ia jrao. Arăt 1 hăng 2 arăng nao tlâ̆o lu biă, arăt 3 arăng ăt nao mơn, samơ̆ truh arăt 4 anai tơnap yơh. Mah tơnap samơ̆ kâo khŏm gir yơh, hơdôm khul grup anom bruă ăt gir mơn, gum hyu pơtô pơblang brơi”.

Ƀơi anăp bruă mơnuih ƀon sang ƀu hŭi dong tah, ƀu gưt nao tlâ̆o pơgang, gong gai să Čư̆ K’Bang ăt gum ngă bruă mơn, jao bruă kơ hơdôm grup, biă ñu khua plơi djuai ƀiă hrŏm hăng anom bruă ia jrao “nao tơl sang phang tơl adring, jŭ lăng rim čô mơnuih”, gir ƀu dưi pioh rơbêh vaccine ôh. Tui hăng y sĩ Hoàng Văn Bảy, Kơ-iăng khua gơgrong bruă ia jrao să Čư̆ K’Bang, hơdôm boh plơi 14, 15, 16 hăng ƀut plơi 8,9,10 hơmâo mrô mơnuih rơbêh ha mơkrah mrô mơnuih amăng să, lu biă mă lĕ djuai ania Mông, Dao, laih anun abih bang lêng kơ đăo soh. Mơnuih ƀon sang pơ anai hui đôč dŏ pơ sang, gơñu juăt dŏ pơ hmua, pơ glai, sui sui kah mơng glăi pơ plơi, ƀudah hrơi tơjuh kah mơng glăi jơnum pơ plơi. Ƀơi anăp tơlơi anun, gong gai să hơmâo ngă bruă hăng khua đăo amăng plơi gơnang kơ ƀing gơñu yơh pơtô pơblang, jak iâu ană plơi nao tlâ̆o. Tơdơi kơ hơmâo khua đăo djru brơi, Sang ia jrao hơmâo pơdong anih tlâ̆o pơgang đam plơi mơtăm yơh, tlâ̆o amăng hrơi tơjuh, hrơi ană plơi nao jơnum. Yua hnun mơn, mrô mơnuih hơmâo tlâ̆o pơgang lu tui laih. Amăng tal tlâ̆o 25 pơphun blan 7 laih rơgao, să Čư̆ K’Bang hơmâo ngă giong 100% arăt jrao hơmâo jao.

Tơring kual Ea Súp jing sa amăng hơdôm boh tơring hơmâo mrô mơnuih tlâ̆o jrao pơgang aset hloh amăng tơring glông. Tui hăng Khua sang ia jrao tơring kual, phun ñu lĕ yua mơnuih ƀon sang ƀu hŭi kơ klin dong tah, gơñu lăi ƀă klin Covid-19 baih, drơi jăn amra hlong dưi pơgang mă, rơngiao kơ anun, hơdôm tơlơi pơhing ča čot amăng plang internet lăi bruă tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 amra ngă akŏ dlô ƀu hơdor đơi dong tah, anun jing ană plơi alah nao tlâ̆o glăi dong. Ƀơi anăp tơlơi anun, Sang ia jrao să hơmâo lăi pơthâo brơi hăng gong gai iâu pơthưr abih bang khul grup, khua plơi, pơphun jơnum pơtô lăi, jak iâu mơnuih ƀon sang. Laih dong, Sang ia jrao să hơmâo pơplih hrơi tlâ̆o, pơphun tlâ̆o tom hrơi mơmot, hrơi năm, hrơi tơjuh hai ƀudah hyu tlâ̆o pơ anai pơ adih, gir kiăng abih bang mơnuih lêng hơmâo tlâ̆o djŏp vaccine.

Dua rơkơi bơnai amai Phạm Thị Kim Cúc ƀơi tơring kual Ea Súp phrâo tlâ̆o arăt 4. Amai Cúc brơi thâo, mah hmư̆ arăng lăi lu laih kơ bruă tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 hơmâo tơlơi ruă anai ruă adih, samơ̆ pô ñu hăng sang anŏ lêng hmư̆ tui tơlơi lăng ba mơng Ping gah, Kơnuk kơna. Amai Phạm Thị Kim Cúc lăi:

“Kâo pơmin ta kiăng nao tlâ̆o, tui anun kah mơng pơhlôm tơlơi suaih pral tơdơi anai. Kâo ƀu bơngơ̆t ôh yua dah kâo đăo gơnang kơ Ping gah hăng Kơnuk kơna ta. Anom bruă ia jrao arăng pơkra rai vaccine lĕ yua klă yơh arăng mơng brơi ta tlâ̆o, anun jing kâo ƀu hŭi hơget ôh”.

Tui hăng ơi ia jrao Nguyễn Viết Hữu, Khua sang ia jrao tơring glông Ea Súp, hrơi blan klin Covid-19 hơđuh kơtang, mrô tlâ̆o vaccine arăt 1, arăt 2 mơng tơring glông lêng hơmâo rơbêh 90% samơ̆ mơng blan 5 truh ră anai, mrô mơnuih tlâ̆o arăt 3, arăt 4 aset tui laih, amuñ ngă rơbêh vaccine biă. Ƀơi anăp tơlơi anun, Sang ia jrao prong tơring glông hơmâo lăi pơthâo glăi kơ Anom git gai pơgang klin mơng tơring glông ngă lu hơdră đah mơng pơtrut tañ bruă tlâ̆o vaccine brơi abih bang. Ơi ia jrao Nguyễn Viết Hữu brơi thâo:

“Anom bruă ia jrao hơmâo lăi pơthâo glăi hăng Anom git gai pơgang klin kheng tơring glông hyu pel ĕp, git gai ƀơi anăp Anom bruă pơgang klin kheng hơdôm boh să, tơring kual. Anom bruă ăt hơmâo nao pơ hơdôm boh plơi pla tơnap tlâ̆o pơgang kah hăng să Čư̆ K’Bang, tơring kual Ea Súp či ngă bruă, blung a lĕ pơblang kiăng Anom git gai să, phường thâo hluh. Tal dua lĕ pơblang brơi tơlơi ană plơi aka ƀu thâo hluh, ăt kah hăng hơngah hĭ hơdôm tơlơi pơhing ča čot kơ tơlơi ngă sat mơng vaccine. Tơdơi kơ anun, kiăng anom bruă git gai pơgang klin ngă bruă kơtang hloh, hơdôm khul grup wai lăng plơi pla ăt khŏm ngă klă mơn, laih anun boh than ba glăi lĕ bruă tlâ̆o pơgang dưi ngă klă biă”.

Yap truh lơ 15/8/2022, tơring glông Ea Súp hơmâo mrô tlâ̆o vaccine pơgang Covid-19 kơ mơnuih mơng 18 thun arăt 3 lĕ 87,3%, lu hloh mrô pơkă tong krah amăng tơring čar lĕ 84%, dưi ngă djơ̆ mrô pơkă mơng Kơnuk kơna jao. Tơring glông glăk gir tlâ̆o giong arăt 4.

Pơsit rơđah bruă tlâ̆o vaccine ră anai jing sa amăng hơdôm hơdră dưi hloh amăng bruă pơhlôm, pơgang klun Covid-19, yua hnun amăng hrơi blan pơ anăp, anom bruă ia jrao tơring glông Ea Súp amra pơtrut hyu pơtô pơblang, pơđĭ tui tơlơi thâo hluh mơng ană plơi kơ tơlơi klă, tơlơi yôm mơng vaccine. Laih dong, gir lăi pơthâo hăng gong gai, anom bruă git gai pơgang klin tơring glông git gai re se mơtăm hơdôm boh tơring kơ bruă tlâ̆o vaccine, kiăng hơmâo tơlơi gơgrong bruă kơtang hloh mơng ƀing khua, pơhlôm brơi mơnuih ƀon sang hơmâo tlâ̆o pơgang vaccine djŏp arăt, djơ̆ hrơi pơkă.

Amăng hrơi blan laih rơgao, hrŏm hăng đơ đam dêh čar, tơring čar Dak Lak hơmâo lu hơdră bruă, tơlơi gir run amăng bruă tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19, kiăng tlâ̆o vaccine brơi abih bang mơnuih, mơng anun pơhlôm pơgang klin kheng amăng mơnuih mơnam ƀơi anăp kơ tơlơi tơnap tap ƀu hmao thâo mơng klin Covid-19. Mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Hoàng Hải Phúc, Kơ-iăng khua anom bruă wai pơgang tơlơi duam ruă amra rơđah dong kơ bruă anai:

- Ơ ơi ia jrao! Bruă tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19 amăng tơring čar ră anai hiưm pă ñu ?

- Ơi ia jrao: Hlâo anun tơring čar Dak Lak hơmâo mrô mơnuih tlâ̆o vaccine Covid-19 ară tal 3, tal 4 aset đôč, dong amăng hơdôm boh tơring čar hơmâo mrô mơnuih tlâ̆o vaccine aset hloh amăng đơ đam dêh čar samơ̆ tui tơlơi git gai khut khăt mơng Ping gah tơring čar, Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar, gơnong bruă ia jrao hăng tơlơi gum hrŏm mơng djop anih anom, sit biă ñu tơlơi gir run mơng ƀing apăn bruă gah gơnong bruă ia jrao, truh ră anai, mrô mơnuih tlâ̆o vaccine glăk ƀơƀrư̆ lu tui. Yap truh lơ 15/8, mrô mơnuih tlâ̆o ară tal 3 lĕ 83,8%, ară tal 4 lĕ 54,7%, ară tal 3 brơi kơ ƀing čơđai mơng 12-17 thun truh pơ 60,1%. Kơnong ƀing čơđai mơng 5-11 thun mrô čơđai tlâ̆o ară tal 2 lĕ 32%.

- Ih dưi lăi pơthâo mơn hơdôm tơlơi tơnap tap bơbjơ̆ nao bruă tlâ̆o vaccine pơgang klin Covid-19 brơi abih bang mơnuih amăng tơring čar ră anai, ơ ơi ia jrao ?

- Ơi ia jrao Phúc: Tơlơi ngă tơnap tap hloh lĕ mơnuih ƀon sang aka ƀu mut hrŏm, ƀu gưt ngă tui bruă anai. Yua mrô mơnuih ƀă klin Covid-19 lơ̆m hơđuh đĭ tal 4 lu, yua anun mơnuih ƀon sang pơmĭn lơ̆m ƀă klin laih drơi jăn amra dưi pơgang hĭ klin, hrŏm hăng anun, lu mơnuih hŭi tơdơi kơ tlâ̆o vaccine, drơi jăn amra pơglăi nam ruă kơtang yua anun ƀu gưt nao tlâ̆o. Đa sang anŏ, ƀing gơmơi nao pơsur tơl sang 3,4 wŏt samơ̆ ăt ƀu gưt nao tlâ̆o ia jrao. Dua dong lĕ tơlơi bơngŏt mơng ƀing nai ia jrao, yua hyu tlâ̆o tơl anih ngă kơ ƀing gơñu hŭi hơmâo tơlơi pơglăi sat tơdơi kơ tlâ̆o ia jrao. Tlâo dong lĕ hrơi mông djă pioh vaccine lĕ 30 hrơi, tơdơi kơ 30 hrơi tơdah aka ƀu mă yua, mrô vaccine anai amra pơrai hĭ, lơ̆m anun, mrô mơnuih pơjrao suaih lơ̆m ƀă klin Covid-19 lu, lơ̆m aka ƀu truh hrơi tlâ̆o lok glăi dong. Laih dong, ƀing čơđai mơng 12-17 thun lơ̆m tlâ̆o ia jrao kiăng hơmâo tơlơi tŭ ư mơng amĭ ama samơ̆ lu amĭ ama ƀu brơi ană bă nao tlâ̆o ia jrao hăng hơmâo lu tơlơi pơgal glăi kiăng kơ huăi nao tlâ̆o vaccine. Sa tơlơi dong ngă kơ bruă tlâ̆o vaccine bưp tơnap tap anun lĕ Dak Lak lĕ tơring čar prong rơhaih, mơnuih djuai ania ƀiă lu, ƀing gơñu juăt nao ngă đang hmua pơ ataih, đa sang anŏ dŏ đih glăi pơ hmua hơdôm blan mơtăm, tơlơi anai ngă tơnap tap amăng bruă pơtô pơblang, pơsur kah hăng bruă hyu tlâ̆o tơl anih”.

- Pơ anăp anai, gơnong bruă ia jrao amra đing nao hơdôm bruă hơget kiăng pơhlôm tlâ̆o vaccine tañ hloh, anăp nao tlâ̆o vaccine brơi abih bang mơnuih, ơ ơi ia jrao ?

- Ơi ia jrao Phúc: Blung hlâo, ƀing gơmơi tŏ tui pơphô bruă, rơkâo tơlơi gum hrŏm mơng gong gai ƀon lan, djop gơnong bruă, anom bruă, khul grup, mơ̆ ƀu jao bruă anai brơi kơnong gơnong bruă ia jrao ôh. Gơnong bruă ia jrao kơnong đing nao bruă ƀing gơñu đôč, bơ bruă hyu pơtô pơblang, pơtrut pơsur mơnuih ƀon sang nao tlâ̆o ia jrao kiăng hơmâo tơlơi gum hrŏm mơng gong gai hăng hơdôm gơnong bruă, anom bruă, khul grup. Dua dong lĕ tơlơi gum hrŏm mơng gơnong bruă pơtô pơjuăt kiăng pơtô pơblang brơi ƀing amĭ ama ƀing čơđai, bruă tlâ̆o vaccine lĕ tơlơi dưi, bruă khŏm ngă tui mơng rĭm čô mơnuih, rĭm boh sang anŏ hăng ƀing čơđai kiăng kơ dưi pơgang hĭ klin amăng abih bang. Yua djuai klin BA.4, BA.5, amra lar hyu amăng tơring čar Dak Lak hơbĭn ăt aka ƀu thâo lơi. Yua anun, tơdah ƀing ta ƀu pơgang klin amăng mơnuih mơnam, amra ngă klin Covid-19 hơđuh glăi mơtăm yơh. Hơnong pơkă ba tơbiă truh lơ 30/8, amra ngă pơgiong tui hơnong pơkă mơ̆ Kơnuk kơna, Ding jum ia jrao jao trun anun lĕ tlâ̆o ia jrao brơi ƀing mơnuih mơng 18 thun pơ glông lĕ 80%, ƀing čơđai mơng 12-17 thun rơbêh 70%, tlâ̆o pơgiong ară tal 2 brơi ƀing čơđai mơng 5-11 thun, pơhlôm rơnuk rơnua amăng hrơi mut sang hră, huăi ngă klin Covid-19 lar hyu amăng sang hră…

Siu H’Mai - Siu Đoan: Pơblang