VOV4.Jarai - Ƀơi tơring čar Gia Lai ră anai glăk hơmâo klin duam đung drah ƀơi hơdôm boh tơring glông, plơi prong hăng mrô mơnuih duam đĭ giăm 60% pơhmu hăng thun hlâo.

Glăk dŏ wai ană ñu duam pơ Anom bruă ia jrao plơi prong Pleiku, amai Nguyễn Thị Bích Tuyền, dŏ ƀơi ƀut plơi 3, phường Trà Bá brơi thâo:“Ană anet kâo duam kơtang dua hrơi pơ sang, pơ-iă drơi ƀu rơ-ơ̆ ôh, anun kâo ba nao pơ sang ia jrao mă drah pơčrang lăng, ƀing ơi ia jrao lĕ ñu duam đung drah laih anun kâo dŏ pơ anai truh hrơi anai krĕp ha wơ̆t hrơi tơjuh laih. Sang anŏ gơmơi dŏ amăng plơi pla lu mơnuih samơ̆ amăng bưng pơđoh ia, ia yua, ia hơjan rô trun amăng bưng duñ glăi, ƀu thâo rô đuăi ôh, kâo pơmin yua hnun yơh hơmâo lu keč čeh mơboh”.

Bơ ƀơi Anih djru pơjrao mơnuih ruă kơtang hăng pơgăn mơnŏng ngă măt - Sang ia jrao Čơđai Gia Lai, amai Lê Thị Duyên, dŏ ƀơi tơring kual Ia Kha, tơring glông Ia Grai brơi thâo, lơ̆m ƀuh anăn đah kơmơi ñu 12 thun mưn ruă akŏ, huing akŏ, duam kơtang, ñu ba nao hlao pơ Sang ia jrao tơring Ia Grai mơtăm či krăp lăng yua duam đung drah. Tơdơi kơ 2 hrơi lĕ ană ñu ruă kơtang, laih anun hơmâo ba nao pơ sang ia jrao prong hlao mơtăm:“Tlam hrơi năm ană kâo ñu hwing akŏ, pơkă drơi ñu pơ-iă kơtang đơi, anun jing hrơi tơjuh kâo ba nao pơ sang ia jrao tơring glông Ia Grai. Ƀơi anun arăng brơi mơñum ia jrao ngă rơ-ơ̆ hăng pơmut ia amăng drơi. Truh mơmot, ñu pơtah lu, ruă hlung dong, jing ƀing ơi ia jrao brơi mơñum ia jrao mơn. Truh mơguah anai, ơi ia jrao ba pơčrang drah, siêu âm lĕ iâu rơdêh nao pơ anai hlao”.

Amai Lê Thị Duyên, dŏ ƀơi tơring glông Ia Grai, glăk dŏ wai ană ñu duam đung drah kraih.

Ơi ia jrao Trần Thế Phương - ơi ia jrao Chuyên khoa I, Anih pơjrao mơnuih ruă kơtang hăng pơgăn mơnŏng ngă măt, Sang ia jrao Čơđai Gia Lai brơi thâo, mơng akŏ blan 5 truh ră anai, sang ia jrao hơmâo čơkă pơjrao brơi 46 čô mơnuih laih duam đung drah. Pô ruă Nguyễn Hải Anh ruă kơtang lĕ yua sang anŏ kaih thâo.

“Pô anet anai nao pơ sang ia jrao lơ̆m duam 5 hrơi laih duam đung drah, drơi jăn  ñu duam uh, ƀlĕ pơtah, pơtah ƀlĕ ia jŭ, eh jŭ mơn, ƀuh drah amăng kian pruăi. Hrơi tal 5 duam lĕ pô anet anai glêh, rơbah tơkai tơngan, ruă weñ hlung, ruă ƀơi hơtai lu biă. Ră anai ƀing ơi ia jrao thâo krăn, pơjrao brơi tañ laih, pơmut nao ia hiam amăng drơi, pơhrua glăi ia ñu pơtah hĭ. Ră anai ñu glăk hơmâo pơjrao tui tơlơi pơkă mơng Ding jum ia jrao laih”.

Ơi ia jrao ƀơi Sang ia jrao Čơđai Gia Lai glăk khăm pơjrao brơi čơđai duam đung drah

Ră anai duam đung drah ƀơi Gia Lai glăk kơđuh đĭ ƀơi hơdôm boh tơring glông, plơi prong hăng 112 anih hơmâo klin, 306 čô mơnuih ruă, đĭ giăm 60% pơhmu hăng tơđar thun hlâo, amăng anun hơmâo sa čô mơnuih djai. Tui hăng tơlơi pơtŏng glăi mơng anom bruă ia jrao, mơnuih ruă lu tui mơng blan 5 truh ră anai. Mông anai hơmâo hơjan rah, pơ-iă rah anun jing amuñ hơmâo keč Dengue čeh čar. Tui hăng tơlơi čeh čar anai, năng ai thun 2022 amuñ hơđuh klin duam đungd rah ƀơi Gia Lai kơtang biă. Ơi Đinh Hà Nam, Kơ-iăng khua gơnong bruă ia jrao Gia Lai pơtă pơtăn:“Hăng duam đung drah lĕ hơmâo abih tih ñu 4 type, ră anai ƀơi tơring čar Gia Lai glăk hơmâo 3 type. Tơnap hloh lĕ mơnuih ruă type anai ăt ruă type pơkŏn dong mơn, amuñ ruă kơtang laih anun djai. Mơnuih ƀon sang gir ngă tui tơlơi pơtô ba mơng sang ia jrao, biă ñu lĕ bruă kih rơmet, hơdjă anih dŏ, biă ñu ƀu dưi brơi ia đom glăi. Ƀu hơmâo hơdrip, ană keč lĕ ƀu hơmâo ôh duam đung drah, ƀu hơmâo ia đom glăi lĕ ƀu hơmâo ôh hơdrip, keč, mơnuih ƀon sang khŏm hyu lăng jum dar sang anŏ, anih hơdip, ƀu brơi hơmâo ia đom glăi, tui anun jing bruă pơgang klin duam đung drah dưi ngă sa yak klă yơh”.

Tui hăng ƀing apăn bruă ia jrao, duam đung drah jing tơlơi ruă yua virus Dengue ngă. Tơlơi ruă yua keč brung kĕ pô anai pơƀă nao pô adih. Ră anai aka ƀu hơmâo ia jrao pơjrao suaih mơtăm ôh, laih anun aka ƀu hơmâo vaccine pơgang mơn. Yua hnun, mơnuih ƀon sang anăm brơi hơmâo keč, hơdrip, pơdjai keč, ană keč hăng hơdră tui anai: klup hĭ anih kơthung, kơƀung kơƀai pioh ia hŭi keč nao čeh mơboh; phai akan amăng kơthung, kơƀung pioh...đah mơng pơdjai keč, hơdrip; rao re se mơtăm gơnam pioh ia anet prong kah hăng kơƀung, kơƀai, kơthung phi...; hyu duñ pơƀut, čuh hĭ gơnam ƀu yua amăng hăng jum dar sang, kih rơmet sang anŏ, lan sang, pơkup, pơđang abih bang gơnam pioh ia ta ƀu yua; pruai nao hra ƀudah ia jâo amăng mŏng đal tơkai hip, tơkai tu pioh mŏng pla, plih na nao ia amăng blŏ bơnga; buh sum ao glông hơpal, glông tơkai, pit amăng miker wơ̆t hăng đih pit tơhrơi; mă get pruih keč, ñang puh keč, kem pik puh keč, mă gai apui pah keč; brơi mơnuih duam đung drah đih amăng miker, hŭi keč kĕ ƀă hyu kơ pô pơkŏn; ngă hrŏm hăng gong gai plơi pla, anom bruă ia jrao amăng hơdôm tal pruih jrao pơdjai keč.

Ră anai, bruă pơjrao duam đung drah juăt ñu bruă krăp lăng, djru brơi kiăng drơi jăn ta kơjăp pran ƀiă. Lơ̆m duam đung drah, tơlơi ruă mơng rơnang amra jing kraih tañ biă, yua hnun, lơ̆m duam kơtang mơng 39 truh 40 đô̆ C, sui mơng 2 hrơi, duam ƀu tơdu, ruă pŏng ƀơi thơi, ruă alăk mơta, pơđeh amăng drơi jăn...kiăng ba nao hlao pơ sang ia jrao mơtăm đah mơng hơmâo ơi ia jrao khăm brơi, krăp lăng, pơjrao brơi djơ̆ lăp, hŭi ruă kơtang tui. Biă ñu, khut khăt ƀu dưi pơmut ia mă pô ôh, ngă hŭi rơhyưt, tơdah ƀu pơjrao djơ̆, biă ñu hăng mơnuih ruă kơtang.

Hoàng Qui: Čih - Siu H’Mai: Pơblang