VOV4.Jarai-Ĕp mă yua prăk hơjăn jing sa bruă mă kiăng kơtưn hơduah mă prăk laih anun jŭ yap mă yua prăk jao kơ djop sang ia jrao kơnuk kơna ngă, djru pơtrut boh tŭ yua amăng bruă pơkă lăng hăng pơjrao duăm ruă kơ mơnuih ƀôn sang. Samơ̆, ƀuh rơđah ƀơi Gia Lai, bruă ĕp mă prăk amăng sang ia jrao tơnap biă mă, hlăk ngă kơ lu sang ia jrao kơnuk kơna ngă pô tơblut amăng tơlơi kơƀah tơnap tap hloh. Boh tơhnal ba truh lĕ kơƀah mơnuih mă bruă, ngă nai ia jrao laih anun bơbeč djơ̆ kơ bruă pơkă lăng hăng pơjrao sui thun.

Sang ia jrao Y Dược Cổ truyền hăng Phục hồi chức năng tơring čar Gia Lai, sang ia jrao ngă tui hơdră pơjrao hăng hơdră uh laih anun jrao akha kyâo ngă bruă ĕp mă prăk yua mơ̆ng thun 2018 truh ră anai. Samơ̆ dơ̆ng mơ̆ng anun pơ anai, tơlơi kơƀah prăk lu biă, prăk pơhrui glăi aset hloh kơ prăk blơi ia jrao pơjrao mơnuih duăm ruă, thun hlâo yua lu đơi, thun tơdơi aka ƀu pơhrua djop rơnoh prăk dong hnưh hơmâo na nao tui anun. Ơi Nguyễn Thanh Hùng, Khua sang ia jrao brơi thâo, sang ia jrao gơñu ƀu tŭ pơjrao mơnuih duăm kraih, ječ ameč ôh. Prăk pơhrui glăi lĕ, tŭ jum pơjrao brơi giăm 1000 čô mơnuih čih anăn pơjrao tui hluai hră pơhlôm nua gah ia jrao. mah sang ia jrao prong hơmâo 150 boh sưng đih pơjrao, samơ̆ kơnong ha mơkrah mrô anai đôč yua re se.

Ƀing ơi ia jrao ngă hrom pơhlôm pơgang klin ƀơi Gia Lai

Yua kơ anun, lu hrơi, blan ƀing nai ia jrao mơ̆ng sang ia jrao ƀu hơmâo prăk blan ôh hơdôm blan na nao mơtam. Ăt yua kơ ĕp mă prăk, ƀing ơi ia jrao ƀu hơmâo pô tŭ mă prăk apah bơni sit bơyan ngă yang thun phrâo, yua prăk pơdơi čơkă thun phrâo tơđar thun khom hơmâo soh:

“1 thun mă yua abih 12 klai prăk, ră anai, sang ia jrao kiah pơhrui mă 6 klai prăk apah pơjrao duăm ruă, 1 rơwang 3 blan kah sang bruă pơhlôm nia ia jrao mơ̆ng mơ-it nao prăk sa wơ̆t, čan hlâo 80% rơnoh prăk. Bơhmutu 1 klai prăk khom čan hlâo 800 klăk prăk. Čan lui hlâo hiư̆m thâo hơmâo prăk blan kơ ƀing ơi ia jrao, nai ia jrao dơ̆ng. Yua kơ anun, kiăng kơnuk kơna khom pơhrua nao rơnoh prăk blan kơ mơnuih mă bruă. Bơyan ƀong tết ƀu hơmâo sa prăk apah bơni hơgĕt ôh, prăk pơpă mơ̆ng mă pioh apah bơni”.

Ƀơi sang ia jrao prong tơring čar Gia Lai, sang ia jrao dăp hnong mrô 2, prong hloh amăng tơring čar, bruă ĕp mă prăk yua ăt ƀu amuñ lơ. Amăng 2 thun hơmâo klin Covid 19 thun 2020-2021, prăk pơhrui glăi, pơjrao duăm ruă hrŏ truh 60%, ngă kơ sang ia jrao khom rơkâo kơnuk kơna djru pơhrua nao dơ̆ng 44 klai 700 klăk prăk kiăng tla prăk blan kơ mơnuih mă bruă amăng sang ia jrao. Ơi Phạm Bá Mỹ Khua sang ia jrao prong brơi thâo, ƀu djop prăk yua, bruă pơtô hrăm ơi ia jrao hăng blơi gơnam yua pơjrao duăm ruă pioh prăp lui pok pơhai bruă mă phrâo ăt bơbeč yua mơ̆n.

Tui hăng ơi Mỹ lăi pơthâo, ră anai, kiăng ngă djơ̆ tơhan pơkă pơđĭ kyar, anŏ kiăng djru kơ mơnuih apăn bruă, ơi ia jrao, nai ia jrao nao hrăm hơdră pơjrao phrâo, brơi 30 čô mơnuih hrăm. Samơ̆ ƀu hơmâo prăk, ră anai kơnong  dưi brơi nao 11 čô nai ia jrao đôč nao hrăm, hăng prăk gơñu pô. Ƀu hơmâo prăk tuh pơ alin pơtô hrăm bruă kơ mơnuih mă bruă sui thun ƀu dưi ngă tui ôh, anun ƀu thâo pok pơhai ngă tui bruă pơkă phrâo, jai kraih tơnap amăng bruă hơduah ĕp mă prăk pioh ngă bruă; ƀu hơmâo prăk pơhrui glăi sit mơ̆n ƀu thâo hơmâo prăk blơi măi mok, gơnam yua phrâo pơjrao duăm ruă. Anai lĕ sa tơlơi jŭ yap der wer ƀu djơ̆ hơjăn sang ia jrao prong Gia Lai đôč ôh ră anai:

“Tơdah rơbêh prăk ngă rah bruă pơjrao duăm ruă, brơi mơnuih nao hrăm rah hơdră pơjrao phrâo hloh. Nao hrăm kah mơ̆ng thâo hơdră phrâo, pơjrao djơ̆ hnong, thâo mă yua măi mok boh thâo ia rơgơi kiăng mă bruă bơwih brơi kơ mơnuih duăm ruă. Bơ ră anai, sang ia jrao phrâo rơbat sa ƀĕ tơkai đôč, ƀu thâo nao hrăm dơ̆ng tah, ƀu nao hrăm hiư̆m thâo bruă, mơnuih mă bruă tha soh, truh thun pơdơi abih thun bruă tơbiă yơh. Hơmâo sa logic laih hăng boh tơhnal ăt tui anun mơ̆n. Kah hăng ră anai, gir run biă mă kiăng ngă giong bruă jăng jai".

Ơi ia jrao H’Ni mă bruă amăng anom Khoa Ung Bướu, sang ia jrao prong Gia Lai hyu ĕp lăng mơnuih duăm ruă amăng anih ñu pơjrao

Mơ̆ng thun 2018 truh ră anai, 27 boh sang ia jrao ƀơi tơring čar Gia Lai ngă tui tơlơi pơtrun ĕp mă prăk yua. Amăng anun hơmâo 4 boh sang ia jrao gưl tơring čar ĕp mă prăk yua rĭm blan, 21 boh sang ia jrao ngă tui hơdră ĕp prăk yua mă hơjăn sa bơnah. Samơ̆, tui hăng anŏ pơkă mơ̆ng Gơnong bruă ia jrao Gia Lai, ră anai, kiah hơmâo 3 boh anom bruă ngă djơ̆ hăng hơđong ĕp mă prăk yua kơ sang ia jrao pô. Mơ̆ng thun 2019 truh ră anai, rơnoh prăk tơring čar Gia Lai duh glăi anŏ kơƀah prăk blan, prăk apah kơ mơnuih mă bruă amăng đơ đam gơnong bruă ia jrao yua aka ƀu thâo ĕp prăk mă hơjăn, kơnuk kơna duh truh 158 klai.

Ơi Lý Minh Thái-Kơ-iăng Khua Gơnong bruă ia jrao Gia Lai brơi thâo, hơmâo lu phun ñu ngă kơ bruă hơduah ĕp mă prăk yua kơ djop sang ia jrao yua kơnuk kơna ngă pô aka ƀu tŭ yua ôh. Kơ tơlơi aka djơ̆, hơdră git gai wai lăng mơ̆ng lu sang ia jrao dŏ lu aka ƀu lăp. Ƀuh rơđah, ƀơi Gia Lai ră anai 90% rơnoh prăk pơhrui glăi kơ sang ia jrao ĕp mă prăk hơmâo mơ̆ng bruă mă pơkă lăng tơlơi ruă, pơjrao duăm ruă mơ̆ng mơnuih hơmâo hră pơhlôm nua ia jrao. Kơ tơlơi aka ƀu thâo ngă, ră anai, rơnoh prăk pơkă lăng, pơjrao duăm ruă kơnuk kơna pơtrun hơdư̆ tui hnong pơkă, hơmâo rơnoh pơtrun mơ̆ng Ding jum ia jrao. Lơ̆m anun, rơnoh prăk pơkă anai aka ƀu sit nik ôh yau aka ƀu jŭ yap hrom ôh rơnoh prăk pơhrua kơ anŏ rơngiă lu črăn bruă, gơnam yua hăng prăk pơtô hrăm mă bruă. Yua kơ anun, tui hăng ơi Lý Minh Thái, kiăng dưi ngă bruă ĕp mă prăk kơ sang ia jrao kơnuk kơna ngă pô tŭ yua hloh, kiăng hơmâo hơdră hrưn mă, gir run lu hloh, jŭ yap djơ̆ tong ten hnun kah dưi pơsir anŏ gun mơ̆ng tơlơi pơtrun ngă:

“Tơlơi kơƀah gah bơwih bơwang sĭ mơdrô yơh phun ƀu hơmâo anŏ pơhrui glăi, bơbeč djơ̆ mơ̆ng rơnoh sĭ mơdrô, nua ia jrao. Tơlơi aka ngă djơ̆ lĕ bruă git gai wai lăng mơ̆ng khua, mơnuih apăn bruă ngă khua amăng sang bruă. Bơ tuh pơ alin blơi gơnam yua, djru pơtô hrăm khom hơmâo hơdră lăng nao pơ anăp adih sui thun. Ƀu thâo pơsir mă hơjăn ôh. Kiăng pok pơhai hơdră bơwih bơwang sĭ mơdrô lĕ khom hơmâo sang ia jrao klă, hơmâo mơnuih mă bruă thâo kơhnăk. Tơlơi anun kơnang kơ bruă tuh pơalin prăk kăk kơnuk kơna djru”.

Hơduah ĕp mă prăk blan, prăk yua kơ sang ia jrao lĕ kah hăng gai kăl pok brơi lu mơta tơlơi khom pơsir amăng bruă ia jrao ră anai. Samơ̆, ƀuh rơđah anŏ tơdu aka ƀu tŭ yua bruă mă gah ia jrao ƀơi Gia Lai ră anai brơi ƀuh sa tơlơi hlăk hơmâo či truh. Tơdah ƀu pơsir ôh hmao kru amra tơnap yơh pơgăn tơlơi kơƀah mơnuih kơhnâo bruă ia jrao tơbiă đuăi mơ̆ng sang ia jrao, nao ngă bruă pơ rơngiao, bơbeč prong biă mă kơ bruă mă hơđong kjăp amăng sang ia jrao pơjrao tơlơi suaih pral kơ ană plơi pla.

Nguyễn Thảo pô čih- Nay Jek: Pơblang