VOV4.Jarai - Amăng 2 thun hmâo klin Covid-9, hơdôm bôh anom ia jrao kơnuk kơna ƀơi tơring čar Gialai hmâo pơdah klă laih bruă mă pơgang, wai lăng tơlơi suaih pral plơi pla. Amăng lu blan, hơdôm rơbâo čô mơnuih apăn bruă, mơnuih mă bruă ia jrao mơng tơring čar truh pơ̆ plơi pla, ƀu huĭ kơ tơlơi lar tưp, mă bruă abih pran jua lu blan amăng hơdôm bôh anom ia jrao pơjrao ruă klin, kual pơjrao mơnuih ƀă Covid-19. Khă hnun hai, ră anai, prăk pơhrui glăi mơng mơnuih apăn bruă ia jrao tơring čar Gialai akă pơhlôm mơn tơlơi hơdip mơda. Tơlơi anai ngă lu mơnuih khom hyu ĕp bruă mă tơnap gah rơngiao kơ mông mă bruă ƀơi anom ia jrao, ƀudah glêh glar pioh bơwih brơi kơ tơlơi hơdip mơda hăng mrô prăk ƀiă ƀieo.

Giong mă bruă čơtlăm ƀơi Sang ia jrao Y dược Cổ truyền hăng hơkrŭ glăi drơi jăn tơring čar Gialai, hộ lý Phùng Thị Lan pơwot glăi tañ pơ̆ anih dô̆ apah mă sang arăng kiăng bơwih brơi kơ bruă sang, laih anun nao pơ̆ pơkra ia pler kiăng mă bruă mlăm dong. Ƀơi anai, tơdơi kơ wot mrô pler dưi hmâo sang măi pơkra giong, bruă mơng amai Lan hăng hơdôm mơnuih mă bruă lĕ dưm pler amăng kơsăk hăng dui hơdôm bôh pler prong dưm hăng dlông rơdêh pơgiăng gơnam tam. Mông mă bruă pơphun mơng 7 mông mơmot truh kơ 5 mông mơguah hrơi tơdơi.

Rim hrơi, amai Lan pơpha mông pô pit jing 3 tal, rim tal 2 mông plah nao rai kơplah wah hơdôm mông mă bruă kiăng pơhlôm tơlơi suaih pral. Glêh glar, tơnap tap tui anun, samơ̆ hăng ñu, anai jing bruă mă pơhrui glăi prăk hơđong hloh bơhmu hăng bruă rao mong jam ƀơi anih arăng sĭ gơnam ƀong huă mơ̆ ñu hmâo mă mơng hlâo. Ăt gơnang kơ anun, rim blan, ñu hmâo dong prăk pơhrui glăi 6 klăk prăk rơngiao kơ prăk blan hơđong 5.020.000 prăk mơng sang ia jrao kiăng bơwih brơi kơ 1 čô ană hrăm đại học ƀơi ƀôn prong Hồ Chí Minh hăng tơlơi hơdip 3 amĭ ană ƀơi plơi prong Pleiku:

“Sang ia jrao ră anai prăk blan brơi kơ adơi amai, adơi ayong tơnap laih, hmâo tal 3 blan kah mơng hmâo prăk blan sa wot. Amăng 3 blan anun, pô khom hyu bơwih mă. Nao mă bruă arăng apah gah rơngiao lĕ tơlơi kiăng kơ drơi pô, kâo khom ngă kah mơng dưi hơdip. Prăk blan ƀiă đơi ƀu dưi hơđong tơlơi hơdip, lu mơnuih ăt khom hyu mă bruă arăng apah kah hăng kâo mơn”.

Hộ lý Lan mă bruă ƀơi sang măi pơkra pler amăng mlăm mơmot kiăng ĕp dong prăk rông 3 čô ană

Ƀu djơ̆ kơnong kơ ƀing gum bruă ia jrao ôh mơ̆, wot ƀing ơi ia jrao mă bruă ƀơi Sang ia jrao Y dược Cổ truyền hăng hơkrŭ glăi drơi jăn tơring čar Gialai ăt glăk tơnap mơn hăng prăk blan ƀiă tui anun. Thun anai, khă hmâo laih 13 thun mă bruă ƀơi anai, samơ̆ abih bang prăk pơhrui glăi rim blan mơng rơkơi bơnai ơi ia jrao Nguyễn Quốc Tuấn hăng Huỳnh Thị Như Tài kơnong kơ hmâo năng ai ñu 10 klăk prăk. Hăng mrô prăk pơhrui ƀiă tui anun, ơi ia jrao Tuấn lăi lĕ, kiăng blơi sa blah lŏn, pơdŏng sa bôh sang dô̆ anet hăng sang anô̆ ñu ƀu khin pơmin nao ôh:

“Dua rơkơi bơnai, dua čô ană lĕ 4 čô mơnuih. Yua prăk pơkrem biă mă, khom dô̆ pơmin lăng kah kiăng kơ djop prăk blơi yua amăng sang anô̆. Ñu bơdjơ̆ nao bruă čem rông ană bă kah hăng ƀong huă, hrăm hră, blơi yua mơng ană bă. Bơhmutu ñu kah hăng, ia tơsâu rơmô kơ ană pô mơñum ăt khom ruah mă mơn kiăng kơ djơ̆ hăng prăk pô hmâo. Khă hnun hai, ană hor hrăm pĕ gông, hrăm kač rŭp, pô ƀu dưi hmâo prăk ôh. Anun lĕ tơlơi bơngot dô̆ pơmin”.    

Prăk blan ƀiă laih, bruă mă mơng ơi ia jrao jai hrơi lu. Hơnong ñu, rim hrơi, Anom pơjrao ječ – Sang ia jrao prong tơring čar Gialai tŭ mă mơng 70 truh kơ 80 čô mơnuih ruă, lu ñu khom kiăng gum djru, pơkă lăng tañ. Khă hnun hai, đơ đam anom kơnong kơ hmâo 50 čô mơnuih mă bruă ia jrao. Mrô prăk blan ƀiă, anun anom kơnong kơ hmâo 3 kíp dô̆ găk. Hrơi pơkă kơpal khop, samơ̆ prăk pơhrui glăi rim blan mơng ơi jrao Nguyễn Ngọc Trọng (53 thun) kơnong kơ 7 klăk 800 rơbâo prăk, tơnap biă bơwih brơi kơ ană bă hrăm hră. Anai ăt lĕ bôh than mơ̆ giăm truh 10 čô mơnuih mă bruă hrom amăng anom mơng ơi ia jrao Trọng pơdơi bruă kơnong amăng 3 thun jê̆ hăng anai:

“Hmâo tơlơi ruă tơnap, amuñ lar tưp tơlơi ruă kraih. Pô sang mơnuih ruă djơ̆ anô̆ ñu sem klơi, taih wot mơnuih mă bruă ia jrao dong. Khul mơnuih mă bruă pơjrao ječ pơgang pơgăn klin mơng ƀing gơmơi giăm truh 50 čô mơnuih, samơ̆ kơnong kơ hmâo 6 čô mơnuih dưi čơkă mă, păp ñai biă. Lu adơi ayong arăng pơdơi abih laih, nao pơ̆ sang ia jrao mơnuih ƀôn sang, nao pơ̆ ƀôn prong pơprong hmâo prăk pơhrui glăi lu hloh hơdôm wot prăk blan phun ƀơi anai. Sa dua čô mơnuih tha rơma, ba hyu tơnap lĕ khom dô̆ gơgrong glăi ƀơi rơnoh prăk blan ƀiă”.

Ơi ia jrao Trọng pel ĕp mơnuih duam ruă ƀơi Anom pơjrao ječ

Ră anai, ƀơi Gialai hmâo giăm truh 4.900 čô mơnuih mă bruă gah ia jrao mă bruă măng 27 bôh sang ia jrao kơnuk kơna. Mơng thun 2021 truh ră anai, hmâo 133 čô mơnuih apăn bruă, mơnuih mă bruă ia jrao pơdơi bruă kiăng pơplih nao mă bruă gah sang ia jrao mơnuih ƀôn sang. Amăng mrô anun, hmâo lu mơnuih tŭ ư hơdôm hơdră bơtơhmal, pơ ala glăi prăk pơhrăm bruă. Lom anun mơnuih mă bruă tơbiă mơng sang ia jrao kơnuk kơna ăt akă hmâo gru nam pơdơi mơn lĕ, bruă ruah mơnuih mă bruă ia jrao ăt tơnap tap mơn. Thun 2022, gơnong bruă ia jrao Gialai kơƀah 574 čô mơnuih, samơ̆ kơnong kơ phrâo ruah mă 246 čô mơnuih.

Bôh than phun dưi hmâo Gong bruă ia jrao Gialai lăng lĕ yua kơ mơnuih mă bruă ia jrao amăng sang ia jrao kơnuk kơna prăk blan ƀiă, akă dưi gum djru lăp djơ̆. Biă ñu, tơdơi kơ 2 thun hmâo klin Covid-19, tơlơi gơgrong mă prăk ƀơi hơdôm bôh sang ia jrao kơnuk kơna amăng tơring čar jai tơnap tap hloh, kơƀah hĭ hơdôm pluh klai prăk, pơhrui glăi mơng mơnuih mă bruă biă ñu mơng prăk blan phun. Ơi Phạm Bá Mỹ - Khua Sang ia jrao prong Gialai, anih hmâo mrô mơnuih apăn bruă ia jrao pơdơi bruă mă lu hloh amăng hơdôm thun jê̆ hăng anai lăi lĕ:

“Tơlơi hơdip mơda kơƀah tơnap arăng ĕp bruă pơkon ngă, arăng lui bruă. Tơlơi anun thâo, samơ̆ ƀu thâo anô̆ či ngă dơng tah. Čang rơmang kơnuk kơna tañ pơplih pơkra glăi, bơhmu tu ñu prăk djru kơ bruă ia jrao, đĭ mrô mơnuih mă bruă. Tơlơi hơdip mơnuih mă bruă đĭ kyar thơ, ƀu hmâo hlơi pơdơi bruă ôh, ƀu hmâo hyu mă bruă pơkon ôh; hơkrŭ glăi tơlơi suaih pral, hơkrŭ glăi pran jua bơwih kơ mơnuih duam ruă klă hloh, tuh pơplai kơ mơnuih duam ruă lu hloh”.

Pơhlôm djru ba ƀiă, prăk pơhrui glăi kơ mơnuih apăn bruă ia jrao hrom hăng anun ăt lĕ jơlan djru pơhlôm tơlơi hơđong, kơjăp mơng sang bruă ia jrao kơnuk kơna, djru ngă klă bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral kơ mơnuih ƀôn sang mơng ơi ia jrao./.

            Nguyễn Thảo: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang