Čơđai ngăi ngor kơtang đơi kah hăng ñu ngui ngor, tơpư̆ hlư̆ hyu ieo hnuă, ƀu dŏ ha dơnong ôh. Čơđai anun, ñu dŏ ber sa dơnong hă tơnap tap đơi. Tơlơi mưn ƀuh lĕ kah hăng: Tơpư̆ ñĕk ñĕk, lăng hyu ieo hnuă, tơgŭ đuăi hyu yŭ, ngŏ ƀu hơđong ôh; juăt ñu hrăm hră ăt ƀu hơđong pran jua lơi, dŏ ber ƀiă, tơgŭ hĭ, đuăi hyu nge ngo pơ anih pơkŏn; sit tơbiă hyu đuăi mơtam ƀu rơbat rơnang ôh, đĭ kyâo, păl gai, hơdui hrĕ, ñu tơpư̆ hyu kraih đơi, nao pơ anih hŭi rơhyưt hai ñu ƀu thâo krăn lơi; čơđai anai ñu pŭk pơhiăp lu, sit arăng tơña lăi glăi mơtam pah bah, ƀu tơguan đut boh pơhiăp arăng tơña ôh; sit blơi gơnam ñu ƀu anăm dŏ tơguan dăp glông ôh; ƀudah juăt pah bah hiăp arăng, tơplah hĭ bruă arăng hlăk dŏ ngă.

Mô̆ K.H sang anŏ dŏ pơ tơring glông Krông Bông, tơring čar Dak Lak mah 5 thun laih samơ̆ pơhiăp tom ñu tơnap biă mă. Sit pơtô ba, pơčrâo brơi ñu ngă hơgĕt thâo, ñu ƀu pơđing nao ôh laih anun ƀu anăm añ, sơ̆n pran jua hmư̆ abih tơlơi pơtô ba mơ̆ng ta. Ƀơi anŏ hlăk dŏ hrăm hră, ñu tơgŭ đuăi, tơbiă pơrơngiao adih ƀu rơkâo kơ nai pơtô ôh. Amai Nguyễn Ngọc Tường Vy, amĭ mô̆ K.H lăi:

“Ƀuh ñu ngor đơi, ngăi hloh kơ čơđai pơkŏn pơmin ñu hmar hloh kơ ană bă arăng mơtam yơh, ƀu thâo ôh ñu hơmâo tơlơi ruă amăng drơi jăn. Tơdơi anai, truh 5 thun kah hyu ĕp lăng kơsem min, pơđok tơlơi pơhing amăng internet thâo krăn hơmâo tơlơi ruă tơpư̆ hlư̆ pŭk kraih đơi laih anun ba nao pơ Sài Gòn adih pơkă lăng, ơi ia jrao lăi ñu tơpư̆ pŭk kraih đơi hăng ƀu kơđiăng kơ drơi jăn pô, ñu ƀu thâo dŏ ha dơnong ôh, hao hil, rơ̆t na nao, pơjrao pơ anai abih 6 blan, giong glăi pơ sang ia jrao prong kual Dap Kơdư”.

Pô pơkŏn lĕ amôn A.T 3 thun dŏ pơ tơring glông Dak Mil, tơring čar Dak Nông. Sang anŏ gơñu brơi thâo, dơ̆ng mơ̆ng phrâo tơkeng truh 2 thun, ƀuh đĭ rơmong prong hiam kah hăng tơđar đôč. Samơ̆ tơl 3 thun nao hrăm pơ sang hră gưl muai, jing mơnuih tơpư̆ hlư̆ pŭk yơh ƀu dŏ ha dơnong ôh, ƀu hmư̆ hiăp nai pơtô, ƀu ngă tui gưt hiăp amĭ ama, hơmâo lu tơlơi ñu ngă phara mă hơjăn hăng hŭi rơhyưt biă mă. Ơi Nguyễn Văn Tâm, ơi gah ama amôn A.T brơi thâo:

“Nai ñu lăi brơi ba nao pơ sang ia jrao pơkă lăng, hŭi ñu hơmâo tơlơi ruă ngă anit drơi mơ̆n hă. Ta mơnuih ngă hmua dŏ amăng plơi pla aka ƀu thâo hơgĕt gĕt ôh, kơnong ƀuh tơčô ta ñu kơplong kơdưt, suang na nao, hrup hăng suaih pral găng añrăng anun pran jua mơak đôč. Dŏ pơ sang, yă ñu lăi hơgĕt, pơđar ñu ngă ăt hmư̆ mơ̆n samơ̆ ƀu kơđiăng nao ôh. Iâu ñu mă anŏ anai, anŏ adih nge ngo ƀu pơđing nao ôh, 5 thun laih samơ̆ kơnong thâo pơhiăp lăi glăi ư a soh đôč".

Kơnong jŭ yap mă 10 blan thun 2023, anom pơjrao lu tơlơi ruă ƀơi čơđai muai, sang ia jrao prong kual Dap Kơdư hơmâo pơkă lăng hăng pơjrao brơi rơbêh 80 čô čơđai hơmâo tơlơi ruă anit glăi drơi jăn, amăng anun, hơmâo tom tơlơi ruă ngă tơpư̆ hlư̆ pŭk kơtang ƀu kơđiăng drơi pô 15%. Lu čơđai arăng ba nao pơkă lăng, ƀing gơñu mưn ƀuh tơpư̆ hlư̆ pŭk mơai ƀu hmư̆ hiăp amĭ ama ơi yă ôh, ƀu hŭi kơ nai pơtô, ngă khin hơtai, ƀu gưt dŏ ha dơnong hơđong sa anih ôh, kiăng ngă tui gơñu pô đôč. Mah aka ƀu thâo phun tơdŭ ñu mơ̆ng pơpă hơmâo tơlơi ruă ngă djơh hăng anun, lu mơnuih rơgơi kơhnâo lăi lĕ, tơlơi ruă anai ñu bơbeč mơ̆ng drah kơtăk čơđeh asar djuai mơnuih, kơnung djuai phung wang sang anŏ hăng anih dŏ jum dar ba truh laih anun ngă bơbeč tơlơi brŭ prong rơmong prin kơ čơđai. Rơngiao kơ anun, pô amĭ ñu yua djup hot, mơñum tơpai, ƀiêr, hơmâo tơlơi rung răng pran jua ƀudah mă yua hot jrao gơñ pơkŏn lơ̆m hlăk pi kian kơ ană ñu anun; čơđai tơkeng kơƀah blan, djhul kĭ, čơđai pơpoh djơ̆ boh akŏ....ăt sa tơlơi ba truh kơ anŏ ngă čơđai bral hơngal, tơpư̆ hlư̆ pŭk đơi. Ơi ia jrao Phan Thị Hồng Hạnh, mơnuih pơjrao ten hloh čơđai muai ƀơi sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

“Ră anai, tơlơi ruă ngă kơ čơđai bral tơpư̆ hlư̆ pŭk ƀu kơđiăng kơ drơi jăn hơmâo lu biă mă, sang anŏ khom đing nao kơ tơlơi suaih pral ană bă ta, ba ană bă nao pơkă lăng sit ƀuh ñu phara đơi, tơpư̆ hlư̆ pŭk kơtang, ƀu kơđiăng kơ drơi jăn pioh pơjrao hmao kru hnun kah dưi jĕ giăm hăng phung gơñu sa hnơr. Tơpư̆ hlư̆ pŭk đơi ƀu kơđiăng, pơpha jing 2 črăn thun, hnơr gah yŭ 6 thun pơjrao hăng hơdră pơtô hrăm, ƀư̆ tui pran jua hơdră bơtơpư̆ drơi jăn, tơlơi dŏ dong ƀong huă, hnơr rơbêh 6 thun arăng pơjrao hăng ia jrao laih anun pơtô pơhrăm rah. Pơtô pơhrăm lĕ lu hơdră ngă, bơhmutu pơtô brơi bơtơpư̆ tơkai tơngan, brơi čơđai ngui hrŏm mơak kiăng pơklaih hĭ anŏ ngă kơtang, pơhưč pran jua ñu hor tơpư̆ hlư̆ kơtang đơi, đuăi hyu ieo hnuă, đĭ kyâo, trun yun....laih anun pơmut ñu mut hrăm amăng anih hrăm pơtum lu čơđai kiăng djru pơtô lăi brơi hơđong pran jua”.

Tơdah čơđai tơpư̆ hlư̆ pŭk đơi ƀu kơđiăng amăng sa rơwư̆ sui mơ̆ ƀu thâo ƀuh hăng pơjrao hĭ, sit mơ̆n amra tơnap amăng tơlơi pơhiăp, jua đok pơhiăp, khăng jơlah, anŏ thâo hluh hăng kiăng pơhiăp tui tơđar gleh hloh. Ñu amra hŭi anŏ bơngač, jua mơñi, jua kơtang, amuñ ngă pit pơdưh ƀu h’ĕt tơngia, ƀu thâo pit, tơnap pit, tơmlư, tong ƀôč hơdui hyu amăng mlam. Čơđai hŭi, ƀu khin jĕ giăm arăng, mơnuih jum dar, gơyut gơyâo ieo gah, nai pơtô hrăm hră. Čơđai anun ƀu djơ̆ lăi pơtŏ ôh pơkă hăng gơyut ha hnơr hăng ñu samơ̆ tơnap yua kơ ñu ƀu pơđing hmư̆ tơlơi arăng pơtô ôh, hmư̆ kơnong nge ngô, ƀu hmao thâo hluh tơlơi pơtô ƀudah hơdôm tơlơi pơtrun brơi pơblang tơlơi hrăm pơ sang, hrăm ngă ƀu hor ôh.

Ƀing ơi ia jrao mơnuih rơgơi kơhnâo pơtô lăi, sit đing đăo čơđai tơpư̆ pŭk đơi ƀu kơđiăng ôh lĕ, ƀing amĭ ama čơđai khom ba nao pơkă lăng, kiăng thâo hăng pơjrao hmao kru. Pơkă lăng tơlơi ñu kiăng, pran jua, tơlơi pơmin, pơčrăng tơlơi ruă amăng lăm, kiăng thâo tong ten yua hơgĕt hnun kah thâo hơdră pơjrao. Tui hluai tơlơi hơmâo, čơđai anun pơƀuh hiư̆m pă, arăng hơmâo ia jrao hăng hơdră pơjrao djơ̆. Pơjrao pơsur arăt dlô, pran jua ñu hơđong, h’ĭn huăi bral hơngal ƀudah huăi tơpư̆ pŭk nao rai. Ia jrao pơjrao gơñu kiăng  hơđong pran jua, tŭ yua sa rơwư̆ đôč.

Hrŏm hăng anun, khom thâo hluh, kơđiăng tong ten mơ̆ng sang anŏ hăng mơnuih tơpuôl sa amăng hơdôm hơdră pơjrao amăng pran jua, tơlơi pơmin klă hloh, gơgrong ba pơjrao kiăng hơđong kơ čơđai anit glăi drơi pô, čơđai tơpư̆ pŭk đơi ƀu kơđiăng. Amĭ ama pioh mông lu ƀiă ngui hrŏm ană, pơhiăp djong, pơtô lăi tui ƀơƀrư̆, brơi ñu thâo lu mơta gơnam yua djă ngui, brơi ĕp tivi...bơni kơ ñu, pơtrut pơsur pran jua, apah bơni sit dưi ngă sa bruă hiam, djru kơ ñu pơhưč pran jua. Ngă gêh găl kơ ană ngui hrŏm hăng ƀing gơyut sa hnơr, dăp hơdră brơi dŏ dong ƀong huă, ngui ngor, pit đih djơ̆ mông. Ba hyu ngui bưp lu mơnuih, gơyut gơyâo sa hnơr, brơi ñu pơkra ming dăp gơnam djă ngui sơ̆n pran jua, thâo pơhiăp beč bal hmar ƀiă.

Čơđai tơpư̆ hlư̆ lu ƀiă đing hyu lĕ sa tơlơi ngă prung brô̆ đĭ gah ară drah akô̆ glô hmâo lu ƀơi čơđai. Hơdôm tơlơi pơdah blung a hmâo lơm dô̆ čơđai muai hăng lui truh kơ prong đĭ. Juăt ñu hơdôm anô̆ pơdah gah rơngiao mơ̆ng tơlơi pư̆ hlư̆ lu ƀiă đing hyu juăt hmâo tañ biă hăng ƀơƀrư̆ rơđah lơm čơđai pơphun nao hrăm hră. Tơlơi ruă anai  juăt ba truh lu tơlơi tơnap amăng bruă mă, hrăm hră, tơlơi hơdip rim hrơi hăng bruă pơjing tơlơi rô nao rai mơnuih mơnam mơ̆ng pô ruă. Kiăng thâo dong kơ tơlơi anai, ƀing gơmơi hmâo laih tơlơi ră ruai hăng ơi ia jrao Phan Thị Hồng Hạnh – Juăt pơjrao tơlơi ruă anai, ƀơi anom pơjrao čơđai muai Sang ia jrao prong Dap Kơdư. Rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ hrŏm.

          -Gru nam thâo čơđai pư̆ hlư̆ lu ƀiă đing hyu anun hơget ñu ơi ia jrao?

          Ơi ia jrao Phan Thị Hồng Hạnh lăi glăi: Sang anô̆ juăt ba ană nao hơduah ĕp lăng lơm ƀuh ñu pư̆ hlư̆ ƀu thâo pơdơi (ngui ngor ƀu pơdơi), juăt phă gơnam tam, ƀu gưt dô̆ hơđong hơbit, čơđai nao hrăm hră lĕ nai brok kap, lăi nao lu. Bơhmutu ñu kah hăng čơđai ƀu đing nao ôh bruă ñu dô̆ ber hrăm hră, rŏng tơbiă mă ha jăn gah rơngiao, juăt wor bit bruă nai jao, ƀu đing truh tơlơi hrăm mơ̆ng pô. Ƀudah juăt pah bah amĭ ama dô̆ pơhiăp, taih gơyut, yua gơnam ngui pioh glom lĕ, amĭ ama anăm tlaih lui raih ôh tơlơi anai.

          -Amĭ ama khom ngă hơget pioh plai ƀiă čơđai pư̆ hlư̆ ƀiă đing hyu ƀơi čơđai muai?

          Ơi ia jrao Phan Thị Hồng Hạnh lăi glăi: Amĭ ama khom hmâo na nao hrơi mông pơkă rơđah kơ rim rơwang hrơi tơjuh mă bruă. Lơm nao hrăm lĕ, bruă dưm dăp anih dô̆ ƀing čơđai khom tui akô̆ tlôn, kah hăng dô̆ ber giăm nai pơtô, dô̆ giăm gơyut ngă gru hlâo, bĕ tơlơi ngă plah hĭ kah hăng dô̆ giăm bah amăng phơhă, bah amăng mut tơbiă; rim dah leng kơ pơkĕ hrŏm apah bơni kơ čơđai lơm čơđai ngă giong sa bruă mă khă bruă anet hai; pơtrut pơsur čơđai hăng tơlơi bơni, apah pri anet, pơplih jing gơnam bơni prong hloh, lơm anun čơđai amra ƀơƀrư̆ juăt tui hăng pla ƀiă tơlơi pư̆ hlư̆ mơ̆ng čơđai.

          -Bruă mă tañ kiăng pơgăn tơlơi pư̆ hlư̆ lu ƀiă đing hyu anun hiưm ñu?

          Ơi ia jrao Phan Thị Hồng Hạnh lăi glăi: Pơgăn tañ ba glăi bôh tŭ yua kơ čơđai hăng sang anô̆. Anun lĕ djru brơi čơđai pơplih bruă ngă mơ̆ng pô klă hloh, mơ̆ng anun plai ƀiă đut hlah bruă hrăm hră, dŏ dŏng ƀong huă nao rai, ngă gun arăng. Sa dua čô amĭ ama đa ƀu đing nao truh hăng lăi lĕ, ană pô ngăi đô̆č, ƀu djơ̆ hmâo tơlơi ruă pư̆ hlư̆ lu ôh, ñu amra bơdjơ̆ nao truh tơlơi hơdip mơda čơđai muai tơdơi anai, yua kơ čơđai anun ƀu hmâo pơgăn tañ, ƀu dưi mă yua hơdôm mơta ia jrao lăp djơ̆ thơ, bruă ngă pư̆ hlư̆ lu anun jai hrơi jai kơtang tui hloh dong. Truh thun nao hrăm hră čơđai ƀu hmao kiao tui gơyut, lơm anai sang anô̆ mơ̆ng bral hơngal ba ană nao hơduah ĕp hăng pơjrao thơ, bruă pơjrao ñu jai jing tơnap hloh.

          Rơkâo bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ!