Hluai tui jơlan hơdră tlâ̆o pơgang hlôm hlâo pok prong, čơđai dưi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo vaccine djru čơđai kơdŏng glăi hăng lu tơlơi ruă huĭ rơhyư̆t amra pơhuĭ truh tơlơi hơdip, djru čơđai suaih pral, huăi duam ruă plai ƀiă prăk mă yua bơwih brơi gah ia jrao, hrơi mông hăng pran jua mơng sang anô̆, biă ñu đah kơmơi huăi bơwih brơi čơđai duam ruă ăt kah hăng tơlơi jô găng ƀudah ƀu thâo mă bruă yua kơ duam ruă amăng rim sang anô̆.

Hơdôm hrơi rơgao, ƀơi tơring čar Dak Lak, jơlan hơdră tlâ̆o pơgang hlôm hlâo pơhư prong dưi pok pơhai na nao hăng hmâo pơhrui glăi lu bôh tơhnal lăp đing nao, lu tơlơi ruă tưp hmâo vaccine pơgang amăng jơlan hơdră hrŏ trun ƀuh rơđah, sa dua mơta tơlơi ruă dưi pơsir hăng dưi pơgăn hlao. Khă hnun hai, yua kơ bơdjơ̆ nao mơng klin Covid-19, lu mơnuih ƀôn sang ră anai glăk hmâo tơlơi pơmin lui raih, ƀu đing nao hơdôm ară jrao tlâ̆o pơgang hlôm kơ čơđai amăng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong ngă tơlơi ruă kah hăng djơ̆ hmơi, bơbrah rơkông đok, pơtuk or... amra hơđuh đĭ glăi. Ƀơi anăp tơlơi anun, Gơnong bruă ia jrao hmâo gir run gum hrom pok pơhai lu jơlan pơđĭ tui tơlơi pơmin mơng mơnuih ƀôn sang amăng bruă ba čơđai muai amăng hnưr thun nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo.

Hăng să kual mrô III mơng tơring glông Buôn Đôn hăng 3.307 bôh sang anô̆ mơnuih ƀôn sang, 13.649 čô mơnuih, amăng anun neh wa djuai ania ƀiă hmâo rơbêh kơ 44,9%, tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang dô̆ bưp lu tơlơi tơnap samơ̆ hơdôm hrơi rơgao, Sang ia jrao să Tân Hòa gir run na nao pok pơhai klă bruă tlâ̆o pơgang pok prong kơ čơđai muai ƀơi să. Tơlơi thâo kơ tơhnal yôm phăn mơng bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo, 7 mông 30 mơnit mơguah lơ 15 rim blan, ƀơi Sang ia jrao să, mơnuih ƀôn sang ba ană nao tlâ̆o pơgang lu biă, dô̆ rơguăt ngă hră dô̆ tơguan truh pô tlâ̆o pơgang kơ ană. Amai Hoàng Thị Kim Thoa (dô̆ ƀơi thôn 1, să Tân Hòa, tơring glông Buôn Đôn, tơring čar Dak Lak), lăi pơthâo:

 “Ană kâo thun anai 5 thun hăng rai tlâ̆o pơgang vaccine ruă bơbrah rơkông đok. Kâo thâo vaccine yôm phăn biă hăng tơlơi suaih pral čơđai muai anun lom sang ia jrao thôn lăi pơthâo, kâo ăt brơi ană kâo tlâ̆o pơgang djơ̆ hrơi pơkă mơn. Khă ară tlâ̆o lok glăi samơ̆ kâo ƀuh ară lok glăi ăt yôm phăn mơn yua kơ amăng hơdôm hrơi tlâ̆o pơgang hlâo mơ̆ pô ƀu tlâ̆o lok glăi tơlơi gơgrong pran mơng ană pô tơdu hĭ, bôh tơhnal pơgang mơng vaccine hrŏ trun lu anun tlâ̆o lok glăi pioh hmâo pran kơdŏng glăi kơ ană ba ƀơi anăp tơlơi duam ruă”.

Kiăng pơhlôm tơlơi suaih pral kơ čơđai muai, hlâo kơ tlâ̆o pơgang, ƀing apăn bruă, mă bruă ƀơi sang ia jrao ngă tui bruă pel ĕp tơlơi suaih pral, pel ĕp ruah mă kơ ƀing čơđai kiăng pơhlôm lom tlâ̆o pơgang. Tơdơi kơ tlâ̆o pơgang, čơđai dưi lăng tui ƀơi Sang ia jrao ƀiă biă mă ñu 30 mơnit, tơdah ƀu hmâo gru nam hling hlang kah mơng dưi glăi pơ̆ sang hăng lăng tui dong ƀơi sang pô. Ngă tui klă tơlơi pơkă pel ĕp brơi kơ čơđai hlâo kơ tlâ̆o hăng lăng tui kơjăp tơdơi kơ tlâ̆o pơgang hlôm hlâo anun lu thun hăng anai ƀơi sang ia jrao ƀu pioh hmâo tơlơi ngă soh glăi, tơlơi truh tơdơi kơ tlâ̆o pơgang hlôm hlâo, mrô čơđai tlâ̆o pơgang djop djuai vaccine ba glăi bôh tơhnal klă. Thun 2022, mrô tlâ̆o pơgang djơ̆ hmơi – Rubella, bơbrah glô Nhật Bản ară tal 3 rơbêh kơ 90%; Mrô ară tlâ̆o pơgang hlôm hlâo djop tum hmâo 74,5%; Mrô tlâ̆o pơgang hlôm hlâo DPT hmâo 58,9% hăng mrô tlâ̆o pơgang UV2+hmâo 85%. Ơi ia jrao Phan Thị Tuyết - Khua Sang ia jrao să Tân Hòa, tơring glông Buôn Đôn, brơi thâo:

 “Hăng tơlơi ră anai lom djop mơta pơwot glăi hơđong ƀu dô̆ bơdjơ̆ nao mơng klin, ƀing amĭ čơđai hmâo ba ană nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo glăi kah hăng hlâo. Hrom hăng anun, Sang ia jrao hmâo kơtưn pơtrut kơtang lăi pơhing kah hăng hmâo hơdôm tơlơi čih lăi pơhing amăng glông pôr pơhing să. Rim blan hlâo kơ hrơi tlâ̆o pơgang hlôm hlâo sa hrơi, sang ia jrao pơphun jơnum bruă ia jrao thôn, plơi, pel ĕp hră čih anăn ƀing čơđai nao tlâ̆o pơgang, jao kơ anom ia jrao thôn, plơi nao pơ̆ rim sang pioh iâu pơthưr ba ană nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo. Rơngiao kơ Sang ia jrao dô̆ hluai tui glông plăng Viettel, lăi pơhing hrơi tlâ̆o pơgang kơ amĭ ama čơđai kiăng pơhlôm brơi čơđai tlâ̆o pơgang djơ̆ hrơi mông”.

Bôh nik brơi ƀuh, amăng hơdôm thun jê̆ hăng anai, jơlan hơdră tlâ̆o pơgang hlôm hlâo pok prong ƀơi să Tân Hòa lăi ha jăn, tơring glông Buôn Đôn lăi hrom hmâo pok pơhai ngă tui ba glăi bôh tơhnal hăng hmâo akô̆ tlô biă. Gơnang kơ jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong, sa dua djuai klin ruă tư̆p ƀơi čơđai dưi pơgang hlôm hlâo ba glăi bôh tơhnal, kah hăng: jô drơi jăn, pơtuk or, ruă kơañăk, čroh kian...; mrô mơnuih ruă djơ̆ tơlơi ruă tưp hrŏ trun tui rim thun, tơlơi suaih pral čơđai muai hăng mơnuih ƀôn sang ƀơi tơring glông jai hrơi jai dưi pơplih rơđah rơđông. Ơi ia jrao Đoàn Quốc Đỉnh - Khua Sang ia jrao prong tơring glông Buôn Đôn, brơi thâo:

 “Yua kơ dô̆ tơnap tap bơbeč mơng klin ruă, sa dua djuai vaccine kơƀah ngă mrô mơnuih tlâ̆o pơgang tum djop kơ čơđai amăng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong akă djơ̆ hăng kơčăo bruă ba tơbiă. Kiăng pơhlôm kơ čơđai tlâ̆o djop hơdôm ară vaccine, amăng thun 2023, Sang ia jrao să hmâo laih kơčăo bruă tlâ̆o brơi kơ čơđai rơđah rơđông, amăng anun đing nao pơphun hơdôm mông tlâ̆o huĕt pioh tlâ̆o hơdôm ară mơ̆ čơđai dô̆ kơƀah lom hmâo vaccine. Gah mơnuih mă bruă, hơdôm tơlơi kiăng bơwih kơ bruă tlâ̆o pơgang Sang ia jrao hmâo prăp lui hlâo, pơhlôm klă kơ hơdôm anih anom tlâ̆o pơgang ƀơi hơdôm bôh Sang ia jrao să”.

Tui tơlơi lăi pơthâo glăi mơng Anom wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar, mơng hrơi pok pơhai jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong, jơlan hơdră hmâo ba glăi laih bôh tơhnal rơđah rơđông amăng pơgang, pơgăn hơdôm tơlơi klin ruă kah hăng jô drơi jăn, djơ̆ hmơi, bơbrah rơkông đok... Jơlan hơdră dưi pok pơhai kơjăp ƀơi abih bang hơdôm bôh să, phường djru hrŏ trun mrô mơnuih ruă hmâo vaccine pơgang hlôm hlâo ăt kah hăng pơkrem prăk mă yua kơ bruă pơjrao; pơsir, pơgăn đut sa dua mơta tơlơi ruă tưp. Kiăng gal brơi kơ mơnuih ƀôn sang dưi tlâ̆o pơgang pơhlôm, tâ̆o klă, Anom wai lăng tơlơi duam ruă tơring čar tŭ mă na nao tơlơi pơhing tlâ̆o pơgang, pơphun hơdôm anih pơtô pơhrăm brơi kơ mơnuih apăn bruă, mơnuih mă bruă ia jrao ngă tui bruă tlâ̆o pơgang pok prong kơ tơlơi pơkă mă yua vaccine amăng pơgang hlôm hlâo hăng pơjrao tơlơi ruă, bôh thâo lăng tui anô̆ ba glăi tơdơi kơ tlâ̆o pơgang, bruă pơphun, wai lăng hăng mă yua vaccine; pơtrut kơtang bruă lăi pơhing, pơtô juăt hơdôm bôh tŭ yua mơng tlâ̆o vaccine hăng hơdôm tơlơi ƀu bưng amra truh kiăng mơnuih ƀôn sang hơđong pran jua, đăo gơnang amăng bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo gơgrong hlâo; črâo ba anom ia jrao hơdôm bôh tơring glông, plơi prong ngă tui djơ̆ tơlơi pơkă kơ bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo, biă ñu bruă pel ĕp ruah mă, lăi pơthâo brơi kơ amĭ čơđai, lăng tui thâo tañ anô̆ ba glăi tơdơi kơ tlâ̆o pơgang... Hrom hăng anun prăp lui djop hơdôm kơtu răk pioh, hip dưm vaccine tui tơlơi pơkă; kơtưn bruă pel ĕp, hyu hơduah tơña amăng hơdôm bruă tlâ̆o pơgang hlôm hlâo; tŭ mă, pơphun lăi pơthâo, pơpha vaccine pơhlôm klă, djop tum hăng ba glăi bôh tơhnal.

Tlâ̆o pơgang djop tum, djơ̆ hrơi pơkă jing bruă mă tŭ yua pioh pơgang hlôm hlâo klin ruă huĭ rơhyư̆t kơ čơđai muai hăng jing bôh tŭ yua mơng čơđai muai, Khul ia jrao rŏng lŏn tơnah hăng Ding jum ia jrao pơtă hơdôm bôh sang anô̆ hmâo čơđai anet truh thun tlâ̆o pơgang hlôm hlâo tui hrơi pơkă mơng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong khom ba čơđai nao tlâ̆o pơgang djop vaccine tlâ̆o pơgang pok prong, ƀu tơguan vaccine apah ôh mơ̆ rơgao hĭ tơhnal gal tlâ̆o pơgang hlôm hlâo djơ̆ hrơi kơ čơđai, ba truh tơhnal amra djơ̆ tơlơi ruă tưp huĭ rơhyư̆t. Hơdôm vaccine leng kơ pơhlôm klă dưm kơnar. Ƀing amĭ ama čơđai čang rơmang čơđai hmâo tơlơi suaih pral klă khom ba čơđai nao tlâ̆o pơgang hlôm hlâo djop tum, djơ̆ hrơi pơkă hơdôm djuai vaccine amăng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang hlôm hlâo pok prong hăng wot hơdôm vaccine akă hmâo amăng jơlan hơdră. Bruă tlâ̆o vaccine lĕ yôm phăn biă, anun lĕ tơlơi dưi, bruă gơgrong mơng rim mơnuih ăt jing bruă gơgrong pioh kơ plơi pla hăng abih bang mơnuih mơnam.

Vaccine hăng tlâ̆o ia jrao pơgang lĕ hơdră pơgang tơlơi duam ruă tŭ yua hloh kiăng kơ plai ƀiă ƀuh hơmâo nam ruă kơtang hăng ngă djai mơnuih yua ƀă klin kman, sit biă ñu hăng ƀing čơđai anet. Kiăng kơ hluh rơđah dong kơ tơlơi yôm mơng bruă tlâ̆o vaccine brơi ƀing čơđai, ƀing mă tơlơi pơhing amăng črăn hơdră hơmâo mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Lê Phúc-Kơ-iăng Khua anom bruă wai pơgang tơlơi duam ruă kiăng kơ rơđah dong kơ bruă anai.

- Ih dưi lăi pơthâo mơn kơ bruă tlâ̆o pơgang pok prong amra pơhlôm brơi hiưm pă ñu amăng bruă pơgang brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing čơđai ?

Ơi ia jrao Phúc: Jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong hơmâo pơphun sui laih, bruă anai pơgôp amăng bruă pơgang brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing čơđai. Ƀing ta ăt ƀuh rơđah bruă tlâ̆o pơgang pơhlôm brơi drơi jăn ƀing čơđai dưi pơgang sa, dua tơlơi ruă. Yua anun, bruă tlâ̆o vaccine brơi ƀing čơđai hăng tlâ̆o pơgang tơlơi duam ruă lăi hrŏm amra pơhlôm klă hloh amăng bruă pơgang tơlơi suaih pral brơi ƀing čơđai. Tơdah ƀing ta ƀu tlâ̆o vaccine pơgang tơlơi ruă djơ̆ hmơi, tơdơi kơ 9 blan pơgang glăi drơi jăn ƀing čơđai amra tơdu trun, lơm ƀă virus djơ̆ hmơi, ƀing čơđai amra duam ruă mơtăm. Mơ̆ tơlơi ruă djơ̆ hmơi lar hyu tañ biă mă, nam ruă mơng djơ̆ hmơi ăt kơtang mơn. Ƀudah hơdôm djuai vaccine pơkŏn hơmâo ruă rơkông đok, pơtuk, kơañăk…ăt tui anun mơn. Tơdah tlâ̆o brơi djơ̆ hrơi blan pơkă, drơi jăn ƀing čơđai amra dưi pơgang glăi tơlơi ruă kă.

- Ră anai amăng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong ƀing čơđai amra hơmâo tlâ̆o brơi hơdôm djuai vaccine hơget, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Phúc: Hăng ƀing čơđai pơ yŭ 12 blan, ƀing čơđai hơmâo tlâ̆o brơi djop tui jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong tui ră anai, amra tlâ̆o 8 ară. Blung hlâo ƀing čơđai nge amra tlâ̆o vaccine ruă bơbrah hơtai B. Kiăo tui dong, truh 1 blan mơng hrơi tơkeng, ƀing čơđai amra tlâ̆o vaccine pơgang ruă kơsŏ. Ƀing čơđai mơng 2 blan, 3 blan hăng 4 blan, amăng rĭm blan amra tlâ̆o brơi ară 5 amăng 1. Ƀing čơđai 5 blan amra tlâ̆o vaccine pơgang djô tơkai rơngan. Lơm 9 blan amra tlâ̆o vaccine sởi. Lơm čơđai 12 blan amra tlâ̆o vaccine pơgang ruă dlô Japan, ară tal 2 tlâ̆o kiăo tui tlôn ară tal 1 sui mơng 7-10 hrơi hăng ară tal 3 amra tlâ̆o tơdơi anun 1 thun. Amăng blan tal 2,3,4 rơngiao kơ tlâ̆o vaccine 5 amăng 1, ƀing čơđai amra mơñum vaccine pơgang djô̆ drơi jăn dong. Tơdah kiăng dưi pơgang brơi abih, amăng 12 blan ƀing čơđai amra tlâ̆o 8 ară hăng mơñum 3 wŏt vaccine djô drơi jăn. Laih dong, hơdôm tal tlâ̆o lok glăi lơm ƀing čơđai mơng 18 truh 24 blan, ƀing čơđai amra tlâ̆o lok glăi ia jrao pơgang ruă rơkông đok, pơtuk, kơañăk hăng ruă djơ̆ hmơi Rubella.

- Ră anai lu amĭ ama čơđai brơi thâo, bruă tlâ̆o lok glăi ƀu kiăng ôh yua anun ƀu ba ană bă nao tlâ̆o, ơi ia jrao pơmĭn hiưm pă kơ tơlơi anai ?

Ơi ia jrao Phúc: Boh tŭ yua mơng vaccine amăng jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong lĕ kiăng tlâ̆o brơi djop hăng ngă tui klă bruă tlâ̆o lok glăi. Bruă tlâ̆o lok glăi yôm biă mă, lơ̆m ƀing ta ƀu nao tlâ̆o glăi, mah amăng drơi jăn ƀing čơđai hơmâo ia pơgang tơlơi ruă kă samơ̆ tơdah ƀu tlâ̆o lok glăi, drơi jăn pơgang glăi jai hrơi tơdu tui. Bruă tlâ̆o lok glăi amra ngă drơi jăn dưi pơgang tơlơi duam ruă, pơjing rai lu dong ia pơgang glăi amăng drơi jăn. Yua anun, bruă tlâ̆o lok glăi vaccine lĕ kiăng biă mă. Ƀing gơmơi pơhŭi hlâo kơ ƀing amĭ ama čơđai rơngiao kơ bruă tlâ̆o brơi djop hơdôm ară ia jrao pơgang, kiăng nao tlâ̆o lok glăi dong.

- Bruă ƀu gưt nao tlâ̆o vaccine brơi ƀing čơđai amra ba truh hơdôm tơlơi hơget, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Phúc: Hơmâo lu tơlơi pơhing ngă kơ amĭ ama ƀing čơđai bơngŏt ƀudah ngă ƀing gơñu ƀu gưt nao tlâ̆o. Sit biă ñu, amăng hơdôm thun laih rơgao, jơlan hơdră tlâ̆o pơgang pok prong ăt ngă pơplih tơlơi pơmĭn mơng amĭ ama čơđai, ngă kiăng ƀing gơñu rang kơđiăng ba ană bă nao tlâ̆o. Samơ̆, amăng hrơi blan laih rơgao, sit biă ñu amăng thun blan klin Covid-19 hơđuh đĭ, hơmâo lu tơlơi pơhing soh glăi lăi nao vaccine Covid-19 yua anun lu mơnuih hmư̆ aka tong ten, hơngah hĭ, ƀu gưt ba ană bă nao tlâ̆o. Ƀing gơmơi pơhŭi hlâo, bruă tlâ̆o vaccine ăt hơdră ba glăi tŭ yua hloh kiăng pơgang brơi ƀing čơđai. Yua anun, ƀing gơmơi khin hơtai, tŏ tui na nao hăng ba ană bă nao tlâ̆o djop, djơ̆ hrơi mông. Tơdah ƀu tlâ̆o vaccine, drơi jăn ƀu dưi pơgang hĭ tơlơi duam ruă. Lơ̆m drơi jăn ƀu dưi pơgang, ƀing čơđai amra ƀu ruă kă hăng amra ƀuh ruă kraih, đa ba truh djai brŭ mơtăm. Đa hơmâo amĭ ama čơđai lu bruă đơi ba ană bă nao tlâ̆o kaih, samơ̆ ăt kiăng ba nao kiăng ƀing nai ia jrao khăm hăng tlâ̆o brơi.

Ơ, bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ!