VOV4.Jarai-Hrơi blan phrâo anai, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư hơmâo tŭ jum hăng pơjrao brơi kơ lu čơđai duăm đung drah. Amăng anun hơmâo lu čơđai duăm kraih laih, bơbeč lu anih amăng lăm drơi jăn. Anai lĕ tơlơi lăp bơngơ̆t, yua dah phrâo yak nao amăng akŏ bơyan hơjan samơ̆ mrô mơnuih ƀă duăm đung drah hmar biă mă ƀơi Dak Lak lăi pha, amăng dêh čar ta hnun mơ̆n.

Sui mơ̆ng anai hơdôm thun rơgao, amôn Nguyễn Thị Thanh Nga 13 thun dŏ pơ Krông Năng, tơring čar Dak Lak hơmâo ƀă klin duăm đung drah laih. Pơmin duăm amra suaih tañ đôč rơgao hơdôm hrơi năng ai ñu kah hăng hlâo adih, sang anŏ blơi mă ia jrao glăi pơjrao pơ sang anŏ samơ̆ tơdơi kơ 3 hrơi, ñu duăm ƀu lưh ôh jai kraih tui dơ̆ng, amĭ ama ba nao pơ sang ia jrao prong kual Dap Kơdư pơkă lăng hăng mut đih pơ sang ia jrao tơdơi kơ anun mơtam. Amôn Nga ră ruai:

“Anai lĕ tal dua kâo duăm đung drah, tal blung ñu ngă ruă akŏ, hlor pơ-iă amăng drơi jăn, hao ƀlĕ pơtah, hluai rơgah tơkai tơngan, giong anun amĭ ama blơi ia jrao brơi mơñum, 3 hrơi tơdơi ƀu lưh ôh anun ba nao pơ sang ia jrao prong plơi prong Ƀuôn Hô, ƀing ơi ia jrao mă drah ba pơčrang lĕ thâo krăn kâo duăm đung drah. Giong anun, ơi ia jrao brơi glăi pơ sang, sa hrơi tơdơi kơ anun dơ̆ng kâo ƀlĕ drah mơdung sang anŏ hlong ba rai pơ sang ia jrao ječ ameč mơtam. Kâo ƀuh tơlơi duăm anai hŭi biă mă, djop mơnuih anăm ngă amưng ôh, klă ƀiă krăo lăng tong ten tơlơi mưn amăng drơi jăn ta lu hloh”.

Yă Trương Thị Quyền dŏ pơ să Ea Ngai, tơring glông Krông Ƀŭk, tơring čar Dak Lak ăt bơngơ̆t biă mă lơ̆m ƀuh ană ñu ƀă duăm đung drah kraih biă mă. Hlâo kơ anun, lơ̆m ƀuh ană đah rơkơi ñu 12 thun duăm pơ-iă amăng drơi jăn, ruă akŏ, bơrơbah, ñu blơi mă ia jrao brơi mơñum, pơjrao pơ sang ñu pô samơ̆ tơlơi ruă jaih kraih kơtang. Anun ñu hăt ba nao ană pơ sang ia jrao kual pioh pơjrao. Bưng mơ̆n, ñu ba nao ană hmao kru anun hơđong. Yă Quyền lăi:

“Ană kâo duăm đung drah 3 hrơi dŏ pơ sang, pơjrao mă pơ sang phrâo ba nao pơ sang ia jrao 2 hrơi, truh ră anai hrơi tal 5 laih. Kâo bơngơ̆t mơ̆n, mơguah ƀuh ñu ƀlĕ drah phun tơgơi anun hŭi biă mă. Ƀuh tơlơi ruă anai hŭi đơi. Ƀing amĭ ama čơđai kơđiăng hloh kơ ană bă, lơ̆m ƀuh ană duăm thơ khom ba nao pơ sang ia jrao mơtam anăm lui pơ sang sui ôh”.

Mơ̆ng akŏ thun truh ră anai, đơ đam dêh čar ta hơmâo čih pioh 77 rơbâo čô mơnuih ƀă duăm đung drah, amăng anun 30 čô mơnuih djai. Kơnong ƀơi Dak Lak hơmâo čih pioh rơbêh 700 čô mơnuih duăm đung drah, lu hloh 3,4 wơ̆t pơkă hăng tal anai thun hlâo. Abih bang djop tơring glông, plơi prong, plơi prong phun amăng tơring čar lêng kơ hơmâo mơnuih duăm đung drah soh, hơmâo 20 anih jing ƀut hơmâo mơnuih ƀă lu duăm đung drah kah hăng hơdôm tơring glông Ea Sup, Lak, Ƀuôn Đôn, Krông Pač, Ea Hleo hăng Čư̆ Mgar.

Ră anai, tơlơi duam pơđung drah glăk ngă kơtang ƀơi lu anih anom, amăng anun, mrô čơđai duam pơđung drah hăng ba nao pơ̆ sang ia jrao pơjrao jai hrơi lu tui. Kiăng djru ƀing amĭ ama čơđai thâo hluh dong kơ duam pơđung drah ƀơi ƀing čơđai muai hăng hmâo hơdôm bruă pơgang pơhlôm hlâo ba glăi bôh tơhnal, nai prig tha, ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh, Khua Anom pơjrao tơlơi duam ruă čơđai muai Sang ia jrao prong Dăp Kơdư lăi pơblang kơ sa dua tơlơi tơña tui anai:     

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo tơlơi ruă duam pơđung drah huĭ rơhyư̆t hiưm hơpă hăng čơđai muai?        

Ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh: “Duam pơđung drah lĕ tơlơi ruă kơ keč tưp hăng hmâo lu túyp pha ra. Ră anai glăk hmâo 4 túyp duam pơđung drah dưi tŭ yap. Tui hluai kơ hơdôm hrơi hmâo duam pơđung drah, tal 1, tal 2, tui hluai kơ drơi jăn mơnuih, tui hluai kơ túyp duam pơđung drah mơ̆ pơdah gah rơngiao pha ra mơng duam pơđung drah rơnoh tơdu kơtang pha ra, amăng anun duam pơđung drah lăi pơhuĭ hlâo, duam pơđung drah kraih, duam pơđung drah hmâo kơañăk hăng duam pơđung drah kơañăk kraih lĕ hơdôm mơnuih ruă khom ba nao pơ̆ sang ia jrao pơjrao tañ. Hăng lu rơnoh pha ra tui anun leng kơ huĭ rơhyư̆t truh tơlơi hơdip čơđai muai. Amăng anun lăi pơtă hlâo lĕ hơdôm tơlơi pơplih tañ mơng tơlơi duam pơđung drah khom thâo tañ kiăng pơjrao hmao tlôn. Tơdah duam pơđung drah pơhuĭ hlâo mơ̆ ƀu thâo tañ amra ngă kơtang hloh, huĭ rơhyư̆t hloh truh tơlơi hơdip čơđai muai”.

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo hơdră bơwih brơi čơđai muai duam pơđung drah ƀơi sang dô̆?           

Ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh: “Duam pơđung drah lĕ sa tơlơi ruă yua kơ kơman ngă, lu ñu amra suaih mă pô, kơnong kơ hmâo sa dua čô mơnuih pơplih jing kơtang, biă ñu lĕ hluai tui drơi jăn pô ruă. Tui anun, hơdră bơwih brơi hrom, rơngiao kơ tơlơi pơtă pơtăn mơng ha jăn mơng ƀing ơi ia jrao lom pel ĕp tơlơi ruă ƀơi anun ăt lĕ ngă hlưh pơ-iă kơ čơđai muai, oă drơi jăn ngă rơ-ơ̆, brơi čơđai mơñum lu ia, vitamin hăng hmâo hơdră ƀong huă djơ̆ djop kiăng čơđai hmâo pran kơdŏng glăi tơlơi ruă. Hăng lăi rơđah sa wot dong lĕ, khom lăng tui kơjăp hơdôm čơđai hmâo duam pơđung drah, biă ñu lĕ mơng hrơi tal 3 kiăng thâo hơdôm gru nam lăi pơhuĭ hlâo kiăng ba čơđai nao pơ̆ sang ia jrao hmao tlôn, bĕ hơdôm tơlơi truh lăp ƀu hmâo”.     

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo hơdră pơgang pơgăn duam pơđung drah kơ čơđai ba glăi bôh tŭ yua?        

Ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh: “Duam pơđung drah lĕ tơlơi ruă yua kơ keč tưp hyu. Yua anun, kiăng pơhlôm hlâo huĭ hmâo duam pơđung drah ƀing ta khom ngă tui tơlơi pơkă “Ƀu pioh keč kĕ lĕ ƀu hmâo duam pơđung drah ôh”. Tui anun, kiăng pơgang hlôm hlâo duam pơđung drah ƀing ta khom pơphun mơng bruă ƀu pioh hmâo keč, tơdah hmâo keč lĕ ƀu pioh keč kĕ, hăng tal 3 lĕ pơtô brơi čơđai thâo hơdră pơgang pơgăn, pơtô brơi čơđai pơgang mă pô huăi hmâo keč kĕ. Lơm ană bă pô hmâo hơdôm gru nam đing đăo duam pơđung drah kah hăng duam pơ-iă drơi na nao, ruă hrom hrah ƀơi puk mơta, glêh rơgah lĕ nao pơ̆ sang ia jrao giăm hloh kiăng dưi pơkă lăng hmâo duam pơđung drah mơn”.       

Rơkâo bơni kơ ih ơi ia jrao!

Nay Jek-Siu H’Prăk: Pơblang