VOV4.Jarai - Tơdơi kơ pơjrao suaih laih Covid-19, lu mơnuih juăt ñu ƀong huă ƀu ƀă jơman, pơkrăng mơta, kơtrâ̆o amăng drơi jăn, pơmin lu, ƀu anăm suă pran, ruă tơda, đoh rơwang, suă pran tơ̆i bưt, ară añot abih...Anai jing hơdôm tơlơi ruă juăt bưp tơdơi kơ ruă Covid-19. Tơdah ƀu hơmâo ƀuh hăng pơjrao tañ, tơdơi kơ ruă Covid-19 amra sui, ngă sat kơ tơlơi suaih pral.

Sui mơng anai 2 blan, ayong Trần Trường Viên, 42 thun, dŏ ƀơi tơring glông Dak Glong, Dak Nông ƀă klin Covid-19 laih anun hơmâo pơjrao pơ sang. mơng hrơi suaih truh ră anai, ayong Viên pơkrăng mơta ƀu pit ôh, ƀong huă aset mơn, anun jing đoh rơwang mơtăm. Bơngơ̆t kơ tơlơi ruă tơdơi kơ ƀă klin Covid-19, anun sang anŏ ba ayong Viên nao pơ Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư khăm pơjrao. Lăi nao tơlơi ruă mơng ană đah rơkơi ñu, ơi Trần Văn Vĩnh, ama ayong Viên lăi:

“Tơdơi kơ pơjrao Covid-19 lĕ lăng ñu ƀu-ai ƀih, đoh rơwang, trun 10kg. Ba nao khăm lăng lĕ sang ia jrao glăk sem lăng. Samơ̆ biă ñu, nam ruă tơdơi Covid-19 phara mơn, suek aka ƀu thâo hluh anun lĕ pơtuk hrơi mlăm mơtăm, ƀu huă aset đôč, pit aset mơn, anun yơh jing đoh rơwang, ƀu hơmâo pran jua, sang anŏ khŏm ba nao pơ sang ia jrao či khăm hăng pơjrao brơi suaih hlao nam ruă tơdơi Covid-19”.

Pô pơkŏn dong lĕ yă Nguyễn Thị Thọa, 80 thun, ƀơi să Hòa Khánh, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring Dak Lăk hơmâo ană đah kơmơi ñu ba nao pơ Sang ia jrao prong kual Dap kơdư khăm, tơña bla ƀing ơi ia jrao tơdơi kơ suaih Covid-19 ha blan. Amăng hrơi mông pơjrao Covid-19, yă Thọa pơtuk rơnang, huăi ruă kơtang lơi. Samơ̆ tơdơi kơ suaih, yă Thọa ƀu hơmâo pran ôh, juăt hơwing akŏ, nao mơañă lu. Amai Phan Thị Hồng (ană yă Thọa), dŏ pơ să Hòa Khánh, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring Dak Lăk brơi thâo:

“Yua ñu ƀu hơmâo hơđăp, wơ̆t hăng tơlơi ruă mơañă tơbiă ia sik anun jing tơdơi kơ suaih Covid-19 ñu ƀu hơmâo pran kơtang hloh, ƀong huă aset biă, juăt ruă akŏ, nao mơañă lu wơ̆t, anun jing ƀing adơi amai gơmơi ba nao khăm kiăng hơđong pran, yua dah hmư̆ ư tơdơi kơ Covid-19 hŭi biă, anun jing gơmơi hŭi mơn”.

Tui hăng ANom bruă ia jrao rŏng lŏn tơnah, tơdơi kơ ƀă Covid-19 lĕ pô ruă mă glăi pran tơdơi kơ Covid-19 yua hơmâo tơlơi ruă sui, hơmâo nam ruă phara mơn, mơng rơnang truh kơtang. Lu mơnuih ruă tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 juăt ñu ruă jơlan suă pran, nao mơañă lu, ƀudah pơđeh ƀơi klĭ. Tui hăng mrô jŭ yap, hơmâo năng ai mơng 10 truh 20% mrô mơnuih ruă Covid-19 suaih laih juăt ƀuh nam ruă hơmâo lăi, laih anun ruă sui amăng lu blan.

Bơ ƀơi Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư, ră anai, yap lăng ha hrơi sang ia jrao khăm, pơjrao brơi mơng 50 truh 70 čô mơnuih tơdơi kơ ƀă Covid-19, tha čơđai hơmâo soh, amăng anun ƀing hlăk ai hăng ƀing tha rơma lu biă mă.

Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên, Khua anih khăm pơjrao Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo tơlơi ruă tơdơi kơ Covid-19 amuñ hơmâo tơdơi kơ pơjrao suaih Covid-19 kah hăng: ƀu pit đoh, pơmin lu, ruă tơda, hơtai boh pơpư̆ hmar, pơtuk sui, bơañron tơkai tơngan, ruă akŏ, ƀu anăm suă pran, biă ñu ƀu anăm suă pran lơ̆m mă bruă glêh, akŏ dlô ƀu hơđong ôh...Rơngiao kơ anun, ƀing ƀă klin Covid-19 pơjrao sui hrơi, tơdơi kơ pơjrao suaih juăt hơmâo nam ruă kah hăng: kơčun ară, kơƀah pran, rơwang, rơbat hyu tơnap mơn...Abih bang tơlơi ruă anai amra ngă pô ruă ƀu-ai sui, tơnap mơn či hrăm hră, ngă bruă ƀudah hơdip mơda tui hơđăp. Yua hnun, hơdôm tơlơi ruă tơdơi kơ suaih Covid-19 ăt jing sa amăng hơdôm bruă kiăng lăng ba. Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên brơi thâo:

“Hơdôm tơlơi ruă juăt hơmâo arăng nao pơ sang ia jrao anun lĕ ƀu pit, pơkrăng mơta, ruă tơda, hơtai boh pơhưč pơhač, ƀu anăm suă pran, pơtuk sui. Anun lĕ nam ruă phun. Bơ đa hơmâo tơlơi ruă hơđăp lĕ nam ruă ñu phara tui mơn. pơhmutu ngă tơlơi ruă kơtang tui ƀudah hơmâo anŏ pơplih amăng drơi jăn. Khŏm kiăng ơi ia jrao pơjrao brơi lu hloh. Pơhmutu kah hăng ruă hơtai boh, kơđol amăng kơsô̆, pơtuk hơngơ̆t. Ƀudah ƀing mơng hlâo ruă akŏ dlô, ruă arăt dlô juăt bơngơ̆t, ƀu pit lĕ ñu amra kơtang hloh dong. Pơhmutu tơlơi ruă pơtuk hơngơ̆t, tơdah tơdơi Covid-19 mơ̆ ƀu nao khăm pơjrao tañ lĕ amra ngă ruă kơsô̆ kơtang tui dong”.

Mah ƀu djơ̆ pô hlơi ruă Covdi-19 lêng kơ hơmâo nam ruă pơglăi tơdơi kơ suaih, samơ̆ mơng mrô jŭ yap ƀing nao pơjrao pơ Sang ia jrao prong Dap Kơdư, ƀing ruă Covid-19 pơjrao pơ sang ia jrao hơmâo tơlơi ruă tơdơi kơ ƀă Covid-19 lu hloh pơhmu hăng mơnuih pơjrao pơ sang. Pơjrao ƀu kiăng dŏ đih glăi pơ sang ia jrao tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 năng ai 30 truh 35%, bơ pơjrao dŏ đih glăi lĕ 80%. Tơlơi bơngơ̆t hloh, ră anai, lu mơnuih ăt juăt blơi ia jrao mă pô lơ̆m hơmâo tơlơi ruă. Khă hnun, bruă ngă anai amuñ ngă tơlơi ruă kơtang tui ƀudah jing mơñum ia jrao ƀu djơ̆ tơlơi ruă, ia jrao ƀu mut amăng drơi hai hơmâo mơn...

Truh ră anai, aka ƀu hơmâo mrô jŭ yap ƀudah kơsem min djŏp ôh kơ tơlơi ruă tơdơi kơ Covid-19, samơ̆, tơdơi kơ pơjrao suaih Covid-19 mơ̆ hơmâo nam ruă kah hăng ƀu-ai, ƀu anăm suă pran, pơkrăng mơta, pơtuk sui...pô ruă kiăng nao hlao pơ sang ia jrao či khăm, sem lăng tơlơi ruă hăng hơmâo pơjrao brơi tañ. Khut khăt ƀu dưi blơi hăng mă yua ia jrao arăng sĭ ča čot ôh, ƀu dưi blơi mă amăng internet, ƀrô ngă prăk đôč đač, wơ̆t hăng ngă sat kơ tơlơi suaih pral dong. Rơngiao kơ anun, mơnuih ƀon sang ăt kiăng krăp lăng, mưn glăi amăng drơi jăn ta, hmao ƀuh hơdôm nam ruă phara či nao khăm, samơ̆ anăm bơngơ̆t đơi ôh, ƀuh nam ruă hơget lăi yua Covid-19 yơh ngă, giong anun hnô hyu pơ anai pơ adih nao blơi mă ia jrao, rơngiă prăk đôč đač.

Kiăng kơ thâo rơđah dong kơ hơdôm anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 kah hăng bruă pơhlôm hlâo tơlơi suaih pral tơdơi kơ ƀă klin Covid-19, ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên, Khua anom bruă khăm tơlơi ruă kă, Sang ia jrao prong kual Dap kơdư hơmâo mông lăi glăi tơlơi tơña bơdjơ̆ nao kơ tơlơi anai. Rơkâo kơ ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut čơkă hmư̆ hrŏm!

- Ơ ơi ia jrao, anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 juăt ƀuh hơbin, lơ̆m mơnuih ƀă klin pơjrao suaih hĭ hăng amra ngă sui hă ƀŭ ?

Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên: “Tơdơi kơ pơjrao suaih lơ̆m ƀă klin Covid-19, anŏ pơglăi sat amra ƀuh lơ̆m mơnuih ƀă klin pơjrao suaih mơng 2-4 wŏt hrơi tơjuh. Hơdôm anŏ pơglăi sat juăt ƀuh lĕ tư̆ da, tơnap suă jua, pit đih ƀu hơ-et, bơngŏt amăng akŏ dlô hăng gah tơkai tơngan. Đa hơmâo mơnuih trun kĭ. Anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 ƀuh mơng 1-2 blan, đa sui truh pơ 3 blan. Tơdah ƀing mơnuih ruă khŏm đih pơ sang ia jrao, hăng tơdah ruă kơtang mơng 3-6 blan, hăng rơbêh 3 blan lĕ juăt ƀuh biă mă mơn. Hăng ƀing mơnuih ruă rơnang mơng 2-3 wŏt hrơi tơjuh, tơdah ƀing mơnuih ruă pơjrao klă amra suaih tañ mơtăm. Ăt hơmâo lu mơnuih ƀuh anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 rơnang đôč, ƀing hlơi thơi drơi jăn añrăng găng amra huăi ƀuh tơlơi hơget ôh tơdơi kơ ƀă klin Covid-19. Samơ̆ tơdah hlơi thơi ƀuh anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin khŏm nao khăm, sit biă ñu ƀing ta kiăng nao khăm pơhlôm hlâo, ƀu djơ̆ lơ̆m ƀuh ruă kă kah mơng nao khăm pơjrao”.

- Ơ ơi ia jrao, sang ia jrao hơmâo hơdră pơjrao brơi ƀing mơnuih ruă kă tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 hiưm pă ñu ?

Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên: “Hăng ƀing mơnuih mưn anŏ pơglăi sat tơdơi kơ ƀă klin Covid-19, ƀing gơmơi juăt črâo ba djop mơta amăng bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral, bruă mơñum ƀong. Kiăng pơhlôm mơñum ƀong jơman, mơñum lu ia, pơhmutu lĕ ƀing hlơi juăt mơñum ia aset tơdah kiăng hơmâo pran khŏm mơñum hơdôm vitamin bơbuă amăng drơi jăn. Gah bruă ia jrao, sang ia jrao amra pơjrao tui hluai mơnuih ruă. Sang ia jrao ăt pơjrao hrŏm kơplah wah gah Đông y rah, vật lý trị liệu rah kiăng kơ mơnuih ruă tañ suaih. Pơhmutu ƀing mơnuih ƀă klin Covid-19 kơtang, bơdjơ̆ nao ară, tut tơlang kiăng kơ ngă găng tui ară, črâo brơi bruă hrĭp suă jua brơi kơ ƀing mơnuih tư̆ da, tơnap suă jua”.

- Kiăng kơ tañ suaih, ƀing mơnuih ruă tơdơi kơ ƀă klin kiăng bơrơguăt drơi jăn hiưm pă ñu ? Ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Tiên: “Mơnuih ruă tơdơi kơ ƀă klin Covid-19 rơngiao kơ bruă mơñum ƀong lăp djơ̆, tui hluai drơi jăn rĭm čô mơnuih kiăng bơrơguăt drơi jăn brơi lăp djơ̆. Kah hăng ƀing hlăk ai amra apah boh lông, ngui apah bóng bàn, đuăi, bơ ƀing mơnuih tha rơma kiăng kơ rơbat hyu gah rơngiao. Samơ̆ bruă hrĭp suă jua lĕ yôm hloh, hrĭp suă jua na nao kiăng hyuh dưi mut amăng kơsŏ. Anai lĕ bruă klă hloh kiăng kơ plai ƀiă tơnap suă jua.

- Hai, bơni kơ ih hŏ

Siu H’Mai - Siu Đoan: Pơblang