Sang dô̆ mơng sang anô̆ adơi Ma Thị Dũng, djuai ania Mông, tơkeng thun 2005, dŏng dơlăm ƀơi rơnuč thôn 4, să Dak Som, tơring glông Dak Glong. Ƀơi apur anet, Dũng ƀơi rŏng ƀă ană anet akă truh 1 blan, sa tơngan pi ană prong rơbêh kơ 1 thun, 1 tơngan glăk tŏ apui tơnă asơi. Ñu brơi thâo, yua kơ glăk amăng hơdôm hrơi đih apui anun ñu ƀu hmâo nao pơ̆ hmua, dô̆ pơ̆ sang bơwih asơi añăm kơ sang anô̆. Tơdơi kơ ană tal 2 djop sa blan, wot 3 amĭ ană amra nao pơ̆ hmua. Dua čô ană amra pioh ƀơi rơnưh, bơ̆ dua rơkơi bơnai lĕ čoh hmua, pĕ kơ phê. Ma Thị Dũng ruai kơ tơlơi hơdip mơng pô:

 “Kâo mơng Cao Bằng rai pơ̆ anai mă bruă kơ amai kâo laih anun bưp rơkơi kâo, dua gơmơi pơkhăp nao rai laih anun sang anô̆ brơi pơdô̆ đôč. Pơdô̆ giong lĕ hmâo pikian laih anun tơkeng ană đôč. Ră anai ƀuh ăt tơnap mơn, tơlơi hơdip mơda tơnap tap, samơ̆ hnĭ mơng ngă dong”.

Dô̆ rơkơi mơng 15 thun, Ra Chel, djuai ania Mạ, pơ̆ ƀôn Bơdơng, să Dak Som tañ jing hĭ amĭ. Ñu lui sang hră thun hrăm anih 7 pioh hyu mă bruă arăng apah, laih anun ngă juăt gơyut amăng plăng facebook. Hơdôm hrơi ră ruai nao rai, dua gơñu čung glăi lăi pơthâo hăng sang anô̆ hăng khom dưi pơdô̆ kah tŭ. Khă hmâo jing rơkơi rơbai laih, samơ̆ Ra Chel ăt jing sa čô čơđai ƀu thâo bơngot, ƀu thâo pơmin ôh, tơlơi hơdip mơda hluai tui abih bang kơ amĭ ama:

 “Tơlơi hơdip mơda lĕ asơi añăm băn ao amĭ bơwih brơi, ană lĕ băn khăn ia tơsâu amĭ bơwih brơi, đa djơ̆ anô̆ gơmơi hmâo lĕ gơmơi bơwih blơi mă, bơ̆ ƀu hmâo lĕ rơkâo amĭ, amĭ brơi. Kâo ăt hrăm tui mơn kơ bôh thâo ngă bơnai, ngă amĭ, samơ̆ ăt thâo ƀơƀiă đôč, dô̆ glăi ăt yă ñu mơn rông ba”.

Amai Ma Bảo, amĭ RaChel ră ruai, hrơi ană ñu ba glăi pô khăp ñu glăi rơkâo khom dưi dô̆, ñu rơngôt biă, pơtô lăi lăng ƀu dưi dong tah. Kom kơtang đơi lĕ huĭ ngă glăi drơi pô ñu, anun ñu khom tŭ ư brơi dua čô ană hơdip hrom:

 “Pô amĭ kah hăng kâo lĕ hia hai ăt lu laih mơn. Ăt ruă pran jua mơn, ô adai yua hơget ană kâo dô̆ anet mơ̆ kâo tŭ ư brơi kơ ñu dô̆ rơkơi, brơi ñu pơdô̆ tañ tui anai. Đa lĕ kâo rông ba dua gơñu dong, kâo rông tơčô kâo ăt hia lu mơn. Pô ngă amĭ kah hăng kâo brơi ană dô̆ rơkơi mơng muai tơnap tap biă”.

Ƀơi să ƀun rin Dak Som, tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai ăt hmâo mơn ƀơi lu anih khă gong gai plơi pla hmâo pok pơhai lu bruă pơgăn. Ơi Trần Văn Đáp, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Dak Som brơi thâo: Anih anom nao rai tơnap kual asuek, ataih, tơlơi pơmin ƀu dơlăm hăng kơƀah bôh thâo bơwih brơi tơlơi suaih pral tơkeng ană lĕ hơdôm bôh than ngă tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai ƀu thâo tlaih.

 “Bôh than biă ñu yua kơ tơlơi klin Covid-19 ngă sui ba truh ƀing čơđai pơdơi sang hră lu. Tơlơi tŭ mă tơlơi phiăn akă djop, pơ̆ hơpă tơlơi pơmin mơng mơnuih djuai ania ƀiă, biă ñu kual djuai ania Mông lĕ phiăn juăt, tơlơi pơmin mơng gơñu anun gơñu akă thâo kơ anô̆ pioh glăi mơng tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai, anun tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai ƀơi să ăt dô̆ hơnong mơn. Bôh nik hăng tơlơi hyu bưp rim sang anô̆, ƀing gơmơi ƀơi anai anih anom prong rơhaih đơi anun akă ƀu kơjăp đơi ôh, bruă lăi pơhing akă pơhlôm, akă dưi klă”.

Anun ăt lĕ hơdôm bôh than ngă tơlơi pơdô̆ mơng muai ăt dô̆ hơnong mơn ƀơi tơring glông ƀun rin Dak Glong. Kah hăng abih bang hơdôm čơđai pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai gong gai kơnong kơ thâo tơlơi lĕ lom anun giong laih. Tui hăng ơi Đặng Văn Hưởng, Khua Anom bruă djuai ania tơring glông Dak Glong, kơnong kơ 9 blan mơng thun 2022, tơring glông cih pioh 14 grôp pơdô̆ rơkơi bơnai. Ơi Đặng Văn Hưởng lăi lĕ ră anai tơring glông hmâo 30 djuai ania dô̆ hơdip hrom, amăng anun hmâo lu djuai ania đuăi hyu dô̆ hơdơ̆ či hor mơng gah Kơdư dêh čar rai, hơdip raih daih ƀơi hơdôm kual asuek, ataih anun tơnap kiăng jê̆ giăm. Bruă lăi pơhing khă dưi pok pơhai na nao mơn samơ̆ bôh tơhnal ba glăi akă kah hăng pô kiăng ôh. Kiăng pơsir tơlơi anai, khom hmâo tơlơi gum hrom hơdôm grŭp gơnong bruă pơplih phrâo hơdră lăi pơhing, pơđĭ tui tơlơi pơmin mơng mơnuih ƀôn sang:

 “Kiăng plai ƀiă tơlơi pơdô̆ mơng muai hăng pơdô̆ giăm drah kơtăk ƀing gơmơi pơjing laih hơdôm jơlan hơdră kơčăo bruă kiăng pơplih phrâo Tơlơi pơsit 498 mơng Kơnuk kơna amăng bruă ngă tui gah tơlơi pơdô̆ mơng muai dô̆ giăm drah kơtăk amăng kual djuai ania ƀiă. Pơtrut kơtang lăi pơhing pơtô brơi tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai hăng pơplih phrâo bruă lăi pơhing kiăng djơ̆ hăng djop djuai ania. Tlâo lĕ pơđĭ tui bôh thâo wai lăng kơnuk kơna ngă tui tơpă tơlơi phiăn gah pơdô̆ rơkơi bơnai hăng hơdôm bruă pơgang pơgăn pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai, pơdô̆ giăm drah kơtăk amăng neh wa djuai aniă ƀiă ƀơi tơring glông Dăk Glong”.

Tơlơi pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai jing tơlơi tơnap ƀơi hơdôm tơring glông ƀun rin hmâo lu djuai ania ƀiă kah hăng Dak Glong, tơring čar Daknông. Kiăng plai ƀiă hăng anăp nao sut lui tơlơi anai, ƀu djơ̆ tơlơi amuñ ôh, ăt ƀu djơ̆ kơnong kơ pơtrut kơtang bruă lăi pơhing đô̆č ôh mơ̆, khom pơjing mơn tơlơi ĕp ƀong ĕp huă, pơjing bruă mă, gir run ngă đang hmua, pơtô brơi tơlơi bơnai rơkơi..., biă ñu hăng hlăk ai. Tơlơi anai, khom hmâo tơlơi gir run, pran pơsit mơng abih bang glông bruă kơđi čar hăng abih bang mơnuih mơnam hăng lu jơlan gah pơsir ha amăng plĕ./.