Akô̆ thun 2023, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, tơring čar Dak Lak hmâo pok pơhai laih bruă tlâ̆o mut ƀơi ŭt tơlang pơjrao ruă bơbrah akô̆ tơ-ŭt. Bruă pok pơhai anai djru laih mơnuih ruă dưi yua hơdră phrâo ƀơi plơi pla pô dô̆ mơ̆ ƀu kiăng ba nao pơ̆ hơpă ôh, djru pơkrem prăk mă yua nao rai pơjrao dong.

Tui hăng mrô yap mơng Khul ia jrao rŏng lŏn tơnah (WHO), mrô mơnuih luih akô̆ tơlang tơ-ŭt hmâo năng ai ñu 20% mrô mơnuih ƀôn sang. Ƀơi dêh čar Mi, ƀơi hnưr thun rơbêh kơ 55, mrô anai đĭ truh 80%. Ƀơi dêh čar Việt Nam, akă hmâo mrô yap tum djop, mrô anai ƀơi hnưr thun 40 hmâo rơbêh kơ 23% hăng glăk jai hrơi jai tañ tui. Tơlơi bơbrah tơlang tơ-ŭt ƀu djơ̆ tơlơi ruă ngă bơdjơ̆ nao tañ tơlơi djai hơdip ană mơnuih mơn. Khă hnun hai, tơlơi ruă amra bơdjơ̆ nao prong biă tơlơi suaih pral mơng pô ruă. Lom hmâo tơlơi ruă, pô ruă amra găn rơgao lu črăn, juăt bŏng glăi hăng tơlơi ruă lok nao lok rai, tơnap tap rô nao rai rim hrơi hăng amăng bruă mă yua kơ ruă nuă lom rô nao rai tơgŭ dô̆ rơđah biă. Hrom hăng anun, pô ruă juăt ƀuh glêh glar, bơngot, pit ƀu asuk, đa ngă ƀu mơ-ak amăng pran jua. Bơbrah tơlang akô̆ tơ-ŭt tơdah dưi pơkă lăng hlâo hăng pơjrao tañ amra ngă kaih ƀiă tơlơi ruă ñu kơtang tui, plai ƀiă ruă nuă, djru tơlơi hơdip rim hrơi hyuk ƀiă. Hăng rim mơnuih ruă bơbrah (luih) tơlang akô̆ tơ-ŭt, ƀing ơi ia jrao pel ĕp lăng hăng lăi pơthâo kơ bruă pơjrao kiăng ba glăi bôh tŭ yua prong hloh kơ mơnuih ruă. Tơlơi yôm phăn hloh lĕ, tâ̆o hloh nao pel ĕp lăng lom ƀuh ruă kiăng dưi pơjrao tañ hăng pơgang hlôm hlâo đut hlah anô̆ pơplih mơng ñu.

Hlâo adih kiăng dưi pơjrao hơdôm tơlơi ruă bơdjơ̆ nao tơlang, ŭt tơlang, pô ruă juăt nao pơ̆ sang ia jrao prong hloh samơ̆ ruă anai, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ hmâo pok phun laih, mă yua anom pel ĕp kơjăp djru thâo tañ hăng pơjrao hmao tlôn kơ hơdôm mơnuih ruă bơbrah tơlang tơ-ŭt hăng hơdră tlâ̆o mut amăng ŭt tơlang, djru pơgang bĕ hơdôm anô̆ pioh glăi ƀu lăp hmâo yua kơ tơlơi ruă bơbrah tơlang akô̆ tơ-ŭt ba truh. Ơi Lại Tất Hoàn (60 thun dô̆ ƀơi phường An Lạc, plơi prong Buôn Hồ) juăt ruă ƀơƀŭt, añron kron mơng akô̆ tơ-ŭt truh pơ̆ plă tơkai anun bruă nao rai tơnap tap biă, ñu pơsit nao pơ̆ Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ kiăng pel ĕp lăng. Ơi Hoàn lăi:

 “Hơdôm hrơi jê̆ hăng anai, ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt gah hnuă kâo ruă bơƀut mơtăm bơngot biă, biă ñu amăng hơdôm hrơi ayuh hyiăng pơplih. Tơdơi kơ nao pel ĕp lăng kâo dưi hmâo ƀing ơi ia jrao lăi lĕ ruă luih ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt gah hnua, dưi črâo brơi ngă tui hơdră tlâ̆o mut amăng ŭt tơlang. Tơdơi kơ pơjrao, ƀuh plai ƀiă ruă lu biă, nao rai kah hăng ƀu hmâo tơlơi ruă. Kâo mơ-ak biă yua kơ sang ia jrao hmâo dong hơdră phrâo. Kâo bơni kơ ƀing ơi ia jrao lu biă”.

Tui hăng anun, yă Trịnh Thị Mẫn (52 thun, dô̆ ƀơi să Ea Siên, plơi prong Buôn Hồ) nao pơ̆ sang ia jrao lom bơbrah ruă lu biă ƀơi dua ŭt tơlang tơ-ŭt, ƀu thâo dăng čun tơkai, tơgŭ dô̆ tơnap tap đôč, rim yak nao hmư̆ khik khuk amăng ŭt tơlang. Dưi thâo mơnuih ruă hmâo ruă 2 bôh ŭt tơlang tơ-ŭt mơng lu thun hăng anai hăng pơjrao ƀơi lu anih samơ̆ tơlơi ruă plai ƀiă hmâo mă ƀiă đôč, laih anun ruă glăi dong. Yă Mẫn brơi thâo:

 “Kâo ruă đơi, anun gơnang kơ ană kâo pơgiăng nao pơ̆ sang ia jrao Buôn Hồ, tơdơi kơ pel ĕp lăng lĕ ruă luih ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt dua bơnah truh rơwang 3 hăng dưi hmâo ơi ia jrao pơsit brơi đih glăi ƀơi sang ia jrao pơjrao hăng hơdôm djuai jrao pơgang bơbrah, plai ƀiă ruă hăng tlâ̆o mut ƀơi ŭt tơlang ƀơi dua bơnah. Tơdơi kơ tlâ̆o hmâo 3 hrơi, kâo ƀuh plai ƀiă lu biă, nao rai amuñ amĕ hloh hăng ƀuh djul amăng drơi hloh”.

Juăt ñu, amăng ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt hmâo sa ia hñir (anun lĕ acid Hyaluronic) hăng mrô ñu đĭ trun 1-4 mg/ml, ngă ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt ñu hluai, gôm abih ŭt tơlang, djru bruă rô rơbat amuñ hăng huăi ruă nuă. Khă hnun hai, lom ŭt tơlang luih bơbrah, ia hñir ñu ƀiă hĭ lu hăng ƀu dưi hơkrŭ glăi ba truh ŭt tơlang ƀu hmâo anô̆ pơgang, ba truh ruă nuă hăng tơnap rô rơbat. Bơbrah ŭt tơlang akô̆ tơ-ŭt tơdah ƀu pơjrao tañ amra ngă tơnap biă rô rơbat, amra ba truh jô truh tha, bơdjơ̆ nao ƀu anet tơlơi hơdip mơda rim hrơi mơng pô ruă. Ră anai, jơlan gah tlâ̆o jrao mut amăng ŭt tơlang dưi lăng lĕ jơlan gah pơjrao ba glăi bôh tơhnal, pơhlôm kah hăng abih bang mơnuih ruă ba glăi tơlơi čang rơmang kơ hơdôm mơnuih ruă bơbrah ŭt tơlang, biă ñu tơlang akô̆ tơ-ŭt. Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, bruă tlâ̆o jrao mut amăng ŭt tơlang pơjrao tơlơi ruă  anai jing laih tơhnal gal klă hloh kơ mơnuih ruă. Pok pơhai hơdră bruă pơjrao anai, Sang ia jrao hmâo prăp lui laih mơnuih mă bruă, anih mă bruă, gơnam tam măi mok pioh dưi pơjrao tơlơi ruă kơ mơnuih ƀôn sang. Ơi ia jrao chuyên khoa II Đỗ Xuân Lộc – Khua Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ brơi thâo:

 “Tơdơi kơ dưi hmâo Gơnong bruă ia jrao tơring čar tŭ ư, Sang ia jrao hmâo mă yua laih hơdră pơjrao tlâ̆o jrao mut amăng lăm ƀơi ŭt tơlang pioh pơjrao tơlơi ruă bơbrah akô̆ tơ-ŭt. Khă phrâo pơphun mă yua mơng akô̆ thun 2023 truh kơ ră anai đôč, hmâo laih giăm truh 200 wot čô mơnuih ruă dưi mă yua pơjrao tơlơi ruă bơbrah akô̆ tơ-ŭt, hmâo mơnuih ruă tlâ̆o sa bơnah akô̆ tơ-ŭt, hmâo pô đa tlâ̆o ƀơi dua bơnah akô̆ tơ-ŭt. Tlâ̆o jrao mut amăng ŭt tơlang lĕ sa amăng hơdôm bruă pơjrao bơbrah akô̆ tơ-ŭt hăng hơdră tlâ̆o mut ia hñir (acid Hyaluronic) kiăng hmâo ia hñir kơ ŭt tơlang, dua lĕ ngă plai ƀiă luih ŭt tơlang, pơgang bơbrah ăt kah hăng ngă tơbiă rai ia hñir mơng ŭt tơlang pioh pơjrao tơlơi ruă”.

Mơnuih ruă dưi pơtă mă yua bruă tlâ̆o ia hñir mut amăng ŭt tơlang hăng mơnuih ruă bơbrah akô̆ tơ-ŭt ƀơi rơnoh hơnong ñu truh kơ kơtang găp ƀrô; mă yua lom mơnuih ruă hmâo mă yua laih hơdôm bruă pơjrao tui tơđar pơkon samơ̆ ƀu hlao ruă, kah hăng mơñum ia jrao kiăng plai ƀiă ruă, pơgang bơbrah…; mơnuih ruă khom breh pơplih ŭt tơlang samơ̆ akă dưi breh pơjrao.

Anô̆ klă mơng bruă pơjrao anai lĕ pơhlôm biă, ƀiă đôč ngă bơbrah ƀơi anih ruă, ruă ƀơi anih tlâ̆o, ruă ŭt tơlang, ruă pal hăng ƀuh glêh glar. Hơdôm anô̆ pơdah lom tlâ̆o ia hñir anai amra hlao tañ tơdơi kơ 2-3 hrơi hăng kơnong kơ bưp lom tlâ̆o tal blung a. Dưi ngă plai ƀiă ruă klă; ba glăi bôh tŭ yua sui, dưi djă pioh sui truh 6 blan. Rim wot pơjrao tui hơdră anai juăt ñu sui 5 rơwang hrơi tơjuh hăng tlâ̆o sa wot sa rơwang hrơi tơjuh. Tơdơi kơ tlâ̆o mut ƀơi ŭt tơlang lĕ năng ai ñu 3 rơwang hrơi tơjuh pô ruă bơbrah akô̆ tơ-ŭt amra ƀuh sit biă.

Bruă mă yua hơdră pơjrao anai ƀơi Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ djru mơnuih ruă ƀu kiăng ba nao pơ̆ sang ia jrao dlông hloh ôh, plai ƀiă prăk mă yua pơjrao kơ sang anô̆, ăt kah hăng pơsit gru tơlơi pơđĭ kyar amăng bruă pơjrao tơlơi ruă ƀơi sang ia jrao. Pơ̆ anăp anai, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ amra tuh pơplai pơkra glăi anih anom mă bruă, gơnam tam măi mok mă yua rơnuk anai. Pơjing khul ơi ia jrao hmâo bôh thâo mă yua dlông hloh pioh mă yua dong lu hơdră phrâo. Hrom hăng anun, pơplih hơdră, kơnuih mă bruă mơng mơnuih mă bruă ia jrao anăp nao tơlơi djơ̆ pran jua mơnuih ruă.

Ruă tơlang tơkuh ƀơi tơ-ŭt ƀudah kơ-iăng lĕ sa tơlơi ruă ƀu thâo pơjrao abih ôh, mrô mơnuih ruă lu biă mă, ngă kơ pô ruă jor sui thun blan, ngă rơngiă hĭ pran kơtang tơgŭ mă bruă, tơpư̆ hlư̆. Tơlơi ruă ngă tơhluih tơlang tơ-ŭt tơdah thâo tañ hăng pơjrao djơ̆ lăp amra ngă rơnang ƀiă anŏ kraih tơlơi ruă ba truh, tơdu ƀiă anŏ ngă ruă nuă, djru kơ mơnuih ruă plai ƀiă tơnap sit tơpư̆ hyu kơ bruă mơnuă.

Ơi ia jrao chuyên khoa II Đỗ Xuân Lộc-Khua sang ia jrao prong plơi prong Ƀuôn Hồ, tơring čar Dak Lak lăi nao kơ hơdră pơhlôm pơgang hăng pơjrao tơlơi ruă tơhluih tơlang tơkuh ƀơi tơ-ŭt hăng djop atŭt čơđeng tơkai tơngan, wơ̆t kơ-iăng.

-Ơ ơi ia jrao, rơkâo kơ ih brơi thâo anŏ mưn ƀudah bơkơnăl tơlơi ruă tơhluih tơlang tơkuh ƀơi tơ-ŭt?

-Ơi ia jrao Đỗ Xuân Lộc: Tơlơi ruă tơlang tơkuh ƀơi tơ-ŭt ñu mưn ruă ñik ñik ƀơi tơ-ŭt mơtam yơh, amuñ mơ̆n thâo krăn pô ruă rơbat hyu ƀu añrăng ôh. Pô ruă anun, nao rai tơnap biă mă, boh nik ñu đĭ rơñan, đĭ yong tơkai tơnap, jor ruă yua anun hơyak sa bơboh đôč. Lơ̆m nao pơkă lăng, tơlơi mưn, thâo krăn rơđah lĕ tơpư̆ tơkai ñu hmư̆ jua mơñi krĕk krok amăng tơ-ŭt adih, lơ̆m rơbat hnun mơ̆n. Čơphil rup X kuang, lăng mơčeng, lăng tơpă hai, ñu arăng ƀuh 4 đô̆, đô̆ 1 hăng đô̆ 2, ƀuh hơmâo atŭt hrup hăng drơi amăng ƀơi tơlang tơkuh tơ-ŭt.

Tơdah lui sui ñu kơtang hloh lĕ truh pơ sơ̆l gôm tơlang ñu bơbrah hăng ngă kơniă amăng tơkuh ƀơi tơ-ŭt, ñu amra ngă wê̆ hĭ tơkai. Sit mơ̆n amra ƀuh ñu bơbrah ôr truh gah rơngiao ƀudah wê̆ tơkai, mơnuih rơbăt lăng tơkai kuing kuêng, tơl kah hăng anun lĕ tơlơi ruă kraih biă mă laih.

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo mơ̆ng pơpă hơmâo tơlơi ruă ngă tơhluih tơlang tơ-ŭt ?

-Ơi ia jrao Đỗ Xuân Lộc: Juâ̆t ñu hơmâo 2 mơta ba truh tơlơi ruă ngă tơhluih tơlang tơkuh ƀơi tơ-ŭt: Anun lĕ yua thun lu, tha rơma; đơ đa mơ̆ng ƀing đah kơmơi lĕ, thun ƀing đah kơmơi abih ƀuh eng, hơmâo yơh tơlơi ruă bơbrah ƀudah tơhluih tơ-ŭt tañ biă mă, boh nik ñu ƀơi ƀing đah kơmơi rơmong plin, drơi jăn kơtrâ̆o đơi, bơbeč djơ̆ kơ tơkai gơgrong anun ba truh tơlơi ruă tơ-ŭt; đơ đa bơrơbuh, ngă rơka amăng lăm hăng gah rơngiao tơlang, čơđang, tơbiă ia kơhñor ƀơi tơlang tơ-ŭt laih anun sui kơ anun amra ba truh tơlơi ruă ngă tơhluih tơlang tơ-ŭt.

-Rơkâo kơ ơi ia jrao brơi thâo hơdră pơjrao tơlơi ruă tơhluih tơlang tơ-ŭt hiư̆m ñu” Tơdơi kơ pơjrao, mơnuih ruă kiăng kơđiăng tơlơi hơgĕt pơhlôm lĕ ?

-Ơi ia jrao Đỗ Xuân Lộc: Tui hluai phara drơi mơnuih ăt pha mơ̆n, tơdơi kơ tlâ̆o pơjrao mơñum hăng hơdôm mơta ia jrao pơkŏn dơ̆ng kiăng ngă tơdu ƀiă tơlơi ruă laih anun pơtrut ngă bluh glăi čơđeh pơjing rai ia kơhñor amăng tơ-ŭt tơlang brơi ñu lar tơlang tơkuh sit ta rơbat tơpư̆ čun tơkai, yua hơgĕt lĕ, tơhluih tơ-ŭt tơlang ñu phiăn hơmâo sit mơnuih ta truh thun tha rơma, ƀu thâo pơgăn ôh kơnong ngă tơdu ƀiă anŏ ruă đôč. Ƀing lu thun mơ̆ng 45 thun pơngŏ hăng boh nik ñu ƀing tha rơma rơbêh 60 thun djop pô hơmâo soh tơlơi ruă djơh hăng anai, samơ̆ tui hluai pran jua dưi bong glăi hăng tơlơi ruă mơ̆ng rĭm čô mơnuih, hơmâo mơnuih tŭ añ ruă kơtang biă anun yơh sit nao čơphil rup pơčrang lăng anŏ ruă ñu anet ƀiă.

Tơdơi kơ arăng tlâ̆o nao ia jrao črač ngă lar tơ-ŭt tơlang, kơnong đih pơdơi mơ̆ng 20-30 mơnit. Tơdơi kơ anun rơbat hyu kah hăng tơđar yơh, mơnuih ruă khom tơbat tơpư̆ hlư̆ lu ƀiă, tơdơi ƀu rơbat ôh lĕ ñu amra răm tơ-ŭt tơlang, khăng khŏp hmar biă mă. Hăng ƀing tha rơma, lu thun laih ngă tha tơlang tơhluih hĭ thu ia kơhñor yua anun kalsi ñu hrŏ anun kiăng pơhrua nao dơ̆ng kalsi kjăp tơlang, mơnong ƀong ia jrao đĭ pran kơtưn ngă kơtang čơđeh sơ̆l gôm tơlang kah hăng glocosamin.

-Tơlơi pơtă pơtăn mơ̆ng ơi ia jrao amăng bruă pơhlôm pơgang tơlơi ruă tơhluih tơ-ŭt tơlang hiư̆m pă ?

-Ơi ia jrao Đỗ Xuân Lộc: Tui hluai mơ̆ng pơpă hơmâo tơlơi ruă, tơlơi ruă ñu phiăn hơmâo yua thun tha ƀu thâo bong ôh samơ̆ kiăng hơmâo hơdră djru ngă bơtơpư̆ drơi jăn tơkai tơngan, ƀong mơñum djơ̆, pơdơi pơdă hiam laih anun ƀong huă djop ia đĭ pran tui tơlơi pơtô, bĕ hĭ anŏ ngă ƀong mơñum ƀu djơ̆, kơƀah anŏ ngă đĭ pran tañ biă ba truh tơlơi sat tơhluih tơ-ŭt tơlang. Hăng ƀing rơmong plin rơbêh kĭ rơnoh pơkă drơi jăn BMI hloh kơ 25 kiăng pơhrŏ 5 kg, tơlơi ruă tơ-ŭt tơlang amra tơdu ƀiă mơ̆n mơkrah.

Bơ hăng ƀing hơmâo tơlơi bơrơbuh rơka bơbeč djơ̆ tơlang tơ-ŭt, hăng ƀing tha thun dŏ hlăk ai, yua rơbat kơtang, đuăi, kơplong kơdăt, suang kơdưt ƀudah ngui ngor pah boh lông, čưng boh lông, khom kơđiăng hŭi bơrơbuh ngă rơka, bơbeč djơ̆ tơ-ŭt tơlang, tañ biă ba truh tơlơi ruă ngă tơhluih tơlang tơ-ŭt.

-Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ !

https://cms-vov4.vov.vn/jarai/toloi-suaih-pral-suc-khoe/pok-pohai-brua-tlao-jrao-mut-amang-ut-tolang-pojrao-luih-ako-to-ut-414911.vov4