Bem pơjing ia hñir lĕ sa anih pơjing ia hñir gah đah rơkơi, abih bang prong 20gr, ñu dô̆ ƀơi giăm pung ia mơ-añă, lôm đing pơđoh ia mơ-añă. Ƀơi rŏng lŏn tơnah hmâo năng ai ñu 60% mrô đah rơkơi hmâo tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir, rơnoh ruă ƀơƀrư̆ tui thun tha anun mrô mơnuih ruă jai lu. Tơlơi ruă anai ñu ngă ƀu tañ mơn, ƀu djơ̆ anô̆ pơhuĭ truh prong mơn hăng tơlơi suaih pral samơ̆ hơdôm anô̆ ngă ƀu hơđong gah tơlơi mơañă yua kơ tơlơi ruă ba truh bơbeč nao lu tơlơi suaih pral pô ruă kah hăng pit ƀu hơđong, ƀu hor giăm hăng bơnai, ngă dol amăng drơi jăn, mă bruă ƀu hơdeč pral, ngă bơngot amăng drơi jăn. Hrŏm hăng anun, tơlơi ruă ngă sui tơdah ƀu hmâo pơjrao hăng lăng tui na nao amra pơplih huĭ rơhyưt, lu biă ñu ngă kơdol lơm nao mơ-añă. Anai lĕ tơlơi juăt hmâo ƀu thâo gah tơdơi kơ pô ruă mơñum lu tơpai ƀiêr, añ mơ-añă sui, ƀudah hmâo mă yua hơdôm djuai ia jrao ngă dol pung ia mơ-añă. Pô ruă nao mơ-añă tơnap lơm pung ia mơañă tơtăng đơi, ngă bơngot ƀơi hlung, đa ba truh ruă hruă ƀơi hlung. Lơm anai, ƀing ơi ia jrao amra pơphun pơjrao tañ dưm đing ia mơ-añă tañ pioh plai ƀiă kơ pung ia mơ-añă kơ pô ruă.

 Tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir dô̆ ngă dol, dŏng ia mơañă amăng pung ia mơ-añă, ngă gal kơ kơman čeh čar lar djuai, ba truh ƀă djơ̆ kơman ƀơi anih pơjing ia hñir kah hăng bơbrah pung ia mơañă, bơbrah bem pơjing ia hñir, bơbrah hnă hneo đah rơkơi. Ia mơ-añă djơ̆ kơman amra rôk kơđai glăi đĭ hăng dlông bôh ƀleh, ƀă kơman drah amra pơhuĭ truh tơlơi djai hơdip. Hrŏm hăng anun, yua kơ ia mơ-añă dô̆ đông glăi sui hrơi, drơi jăn pô ruă amra hmâo tơlơi kôl amruih ƀơi anih pơjing ia hñir. Biă ñu, tơdah pô ruă hmâo tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir samơ̆ ƀu hmâo pơjrao, sui hrơi amra ngă bơdjơ̆ nao bôh ƀleh ba truh tơdu bôh ƀleh khom pơđuăi mă bôh ƀleh hăng măi na nao.

Ơi Lê Tấn Mẫn (85 thun, dô̆ ƀơi tơring glông Krông Nô, tơring čar Dak Nông) lĕ pô hmâo tơlơi ruă anai. Hlâo kơ anun năng ai ñu 4 blan, ơi Mẫn ƀuh nao mơ-añă tơnap, mơñum ia ƀiă samơ̆ ƀu hmâo nao pel ĕp lăng ôh, yua kơ pơmin anai lĕ tơlơi ruă thun tha rơma đôč. Tơlơi ruă ngă sui hơdôm blan truh kơ ƀu anăm añ dong tah, ñu mơ̆ng lăi hăng ƀing ană ñu ba nao pel ĕp lăng. Tuč rơnuč ñu khom breh pơjrao jec mơtăm hăng bôh ƀleh bơdjơ̆ nao kơtang khom pơđuăi hăng măi. Ơi Lê Tấn Mẫn lăi:

 “Kâo dơnong pơmin ƀu hmâo tơlơi hơget ôh, dơnong kơ pioh lơi hnun truh kơ ruă ƀu anăm añ dong tah ƀing ană kâo pơgiăng nao pơ̆ sang ia jrao. Lơm phrâo breh giong ia mơ-añă ƀu hmâo ôh, nao pơđuăi bôh ƀleh 3 wot kah mơ̆ng pơwot glăi kah hăng hơđăp. Tơlơi ruă huĭ rơhyư̆t tơdah ƀu nao sang ia jrao tañ amra bơbeč truh tơlơi hơdip”.

Tui hăng ƀing ơi ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă anai, khă anai lĕ tơlơi ruă hmâo lu hăng huĭ rơhyưt samơ̆ yua kơ bơdjơ̆ nao hnă hneo đah rơkơi, tañ bơdjơ̆ nao drơi jăn anun kah hăng abih bang đah rơkơi juăt ñu alah biă, biă ñu mơnuih tha lơm lăi pơthâo hăng sang anô̆. Gơñu juăt añ ha jăn čang rơmang tơlơi ruă hlao mă ha jăn ƀudah rŏng nao blơi mă ia jrao pơjrao mă pô. Khă hnun hai, bruă ngă anai amuñ ba truh tơlơi ruă kơtang tui. Rơđah biă ñu kah hăng Nguyễn Hồng Châu (dô̆ ƀơi phường Thắng Lợi, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak. Rim wot hmâo tơlơi ruă, ơi Châu juăt hyu hơduah ĕp amăng face book hăng blơi mă ia jrao pơjrao. Lơm tơnap nao mơ-añă hyu hơduah ĕp lăng dong hăng blơi ia jrao ba glăi mơñum. Ñu ƀu thâo ôh tơlơi among anun amra ngă sat truh bôh ƀleh pô. Tơdơi kơ sui hrơi blan, tơlơi suaih pral tơdu, đoh rơwang, mơ̆ng 60kg trun dô̆ 50kg, pơ-iă drơi, anun ñu mơ̆ng gir nao pơ̆ sang ia jrao pel ĕp lăng lĕ tơlơi ruă kraih laih, bôh ƀleh bơdjơ̆ nao kơtang, drơi jăn ñu dol ia, kơƀah drah. Lơm ba nao pơ̆ sang ia jrao, ƀing ơi ia jrao pơphun breh tañ mơtăm kơ ñu pioh pơgang tơlơi hơdip. Yă Bùi Thị Minh Thu, bơnai ơi Châu, lăi pơthâo:

  “Ñu alah biă nao pel ĕp, ñu lĕ ling tơhan rơka ruă samơ̆ yua kơ alah nao pel ĕp lăng anun năng ai ñu 20 thun hăng anai ñu dơnong kơ yua prăk nao blơi djop mơta jrao ba glăi mơñum. Sang anô̆ lăi mơn ñu, samơ̆ ñu lăi tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir ñu prong samơ̆ ñu ăt pơhlôm mơn, ñu ƀu thâo ôh amra bơdjơ̆ nao bôh ƀleh, sang anô̆ lu wot lăi samơ̆ ñu ăt ƀu gưt nao pel ĕp lăng mơn".

Ră anai, ƀing kơsem min bôh thâo phrâo ăt akă pơtŏng sit djơ̆ mơn bôh than ba truh tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir. Khă hnun hai bôh than biă ñu lĕ yua kơ tha tui ngă tơdu amăng lăm drơi jăn đah rơkơi. Lơm hmâo tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir amra bơdjơ̆ nao đing pơđoh ia mơ-añă hăng pung ia mơ-añă ngă prung bruă nao mơ-añă kah hăng: nao mơañă tơnap, nao mơ-añă ƀu ƀlĕ, nao mơ-añă lu wot, mơ-añă tañ, mơañă khŏng khŏt, mơañă ƀu abih, răn mă hăng hơdôm anô̆ pơplih kah hăng bơbrah bem pơjing ia hñir, tơdu bôh ƀleh... Hmâo ƀu ƀiă mơnuih ruă nao pơ̆ sang ia jrao pel ĕp, ơi ia jrao lăi pơsit breh pơjrao samơ̆ pô ruă hơngah yua kơ breh pơjrao amra ruă, bơdjơ̆ nao tơlơi suaih pral hăng rơkâo ơi ia jrao čih anăn ia jrao blơi ba glăi pơ̆ sang mơñum mơ̆ ƀu thâo ôh, ia jrao pơjrao bơbrah tuă bem pơjing ia hñir kah hăng thong 2 mơta, jrao jai kơtang lĕ ñu pơplih jai kơtang, biă ñu bơdjơ̆ nao ară drah, ƀu hor đih tom bơnai... Truh kơ ruă kơtang kraih laih lĕ ƀu djop pran pioh breh pơjrao dong tah yua kơ tơlơi ruă pơplih ƀă djơ̆ kơman ngă bơbrah, tơdu bôh ƀleh. Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă bôh ƀleh - tơlơi ruă gah jơlan pơđoh mơ-añă Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư, brơi thâo:

 “Tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir ngă bơdjơ̆ nao lu biă tơlơi hơdip mơda, ngă pô ruă ƀu thâo pit, ƀu thâo mă bruă yua kơ bơngot kơ tơlơi nao mơ-añă, anun lĕ tơlơi hơdip mơda. Dua lĕ, tơlơi ruă amra ngă pơplih kraih tơdah pô ruă ƀu đing nao amra ba truh tơdu bôh ƀleh, bơngot hloh ră anai lĕ lu mơnuih ruă kơnong kơ dô̆ pơ̆ sang mơñum ia jrao hăng tơlơi pơmin mơñum ia jrao amra ngă anet hret tui anô̆ bơbrah mơ̆ ƀu gưt nao pel ĕp lăng ƀudah nao pel ĕp ƀu djơ̆ ơi ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă bôh ƀleh – tơlơi ruă gah jơlan mơ-añă pioh lăi pơthâo brơi, pơjrao rơđah brơi”.

 Tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir amra ba truh lu tơlơi ruă huĭ rơhyư̆t pơkon. Yua anun yơh, lơm ƀuh drơi jăn hmâo lu gru nam hling hlang dưi lăng lĕ anô̆ pơdah mơ̆ng tơlơi ruă bơbrah tuă bem pơjing ia hñir, pô ruă khom tañ nao pơ̆ sang ia jrao. Lơm anun ƀing ơi ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă anai amra pơphun pel ĕp rơnoh ngă kơtang đĭ tơlơi ruă hăng ba tơbiă jơlan gah pơjrao lăp djơ̆. Tơlơi anai djru mơnuih ruă plai ƀiă hơdôm tơlơi amra truh ƀu lăp hăng hơdôm tơlơi pơplih mơ̆ng tơlơi ruă ngă huĭ rơhyưt.

Hơdră pơjrao hăng hơdôm mơta tơlơi kơđiăng lơ̆m pơjrao tơlơi ruă bơbrah đing ia mơ-añă

Tơlơi ruă bơbrah đing ƀudah arăt jơlan ia mơ-añă ñu ngă kơ pô ruă ƀu thâo mưn hơgĕt ôh samơ̆ ñu pioh glăi tơlơi ruă nuă sat ngă kơ mơnuih ruă hŭi rơhyưt kơ tơlơi hơdip. Pioh djru kơ mơnuih ruă ăt kah hăng mơnuih ƀôn sang thâo hluh tong ten kơ tơlơi ruă anai, ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng, Khua anom pơjrao tơlơi ruă rơka boh ƀleh-jơlan đing ia mơ-añă ƀơi sang ia jrao prong kual Dap Kơdư lăi glăi tơlơi tơña mơ̆ng pô čih tơlơi pơhing phrâo tui anai :

-Rơkâo kơ ơi ia jrao brơi thâo mơ̆ng pơpă ñu hơmâo tơlơi truh ngă bơbrah đing ia mơ-añă hăng anŏ ñu ngă sat kơ tơlơi suaih pral ?

-Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng : Ƀơi ƀing đah rơkơi ƀing ta lĕ đing ƀudah arăt jơlan ia mơ-añă ñu dŏ ƀơi atong kơdung boh kual buang đah rơkơi. Lơ̆m nao mơ-añă, ia mơ-añă rô nao tui jơlan amăng đing anai. Sit lu thun, pô ta tha tui, đing anai ñu buk đĭ, kah hăng bơbrah prong tui, rơnoh ia testosterone amra hrŏ hĭ, ngă kơ asar čơđeh amăng đing ñu buk đĭ. 50 thun amra đĭ tui 40%, 60 thun đĭ tui 50% hăng 90 thun lĕ 100% mơtam. Abih bang ƀing đah rơkơi tha 90 thun lêng kơ hơmâo tơlơi ruă đing ia mơ-añă buk đĭ, bơbrah prong tui. Tơlơi ruă ngă kơ mơnuih ruă anun, amăng mơmŏt mlam tơgŭ nao mơ-añă 3-4 wơ̆t mơtam, ƀu thâo hơmâo pit h’ĕt ôh, anun yơh ba truh tơlơi ruă čơtăng arăt drah hăng hơmâo tơlơi ruă nao mơ-añă tơbiă ia sik....Amăng mông pih đih, tơgŭ na nao mơ-añă lu wơ̆t tui anun, rơngiă mông pit đih, tơlơi hơdip mơda ta bơbeč djơ̆ yơh, ƀu mơak hlak ôh. Tơlơi ruă ngă đôm ia amăng pung ia mơ-añă, sit nao mơ-añă khom răn, anun pung ia mơ-añă prong tui, amuñ hơmâo rơgao amruih mut đôm amăng pung ia mơ-añă. Sit đôm tui anun, ngă rơnah rơka, ngă ia mơ-añă blai đĭ pơ boh ƀleh, ruă boh ƀleh dơ̆ng yơh, anun yơh lu mơnuih djai yua kơ ruă boh ƀleh kơtang.

-Lơ̆m hơmâo tơlơi ruă, mơnuih ruă mưn pơƀuh hiư̆m pă ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng : Tơlơi mưn pơƀuh kiăng ƀing ta thâo krăn blung a lĕ, ngă tơnap sit nao mơ-añă hrup ruă mơtrăn, ia mơ-añă rô rơnang tơdu dĕ. Dua lĕ ñu ngă kơ pung ia mơ-añă hrup hăng buă na nao, mơhao či mơ-añă re se, mơ-añă lu wơ̆t, amăng mlam tơgŭ mơ-añă lu wơ̆t, mơ-añă thu, ruă....Klâo lĕ, tơdơi kơ nao mơ-añă laih, ia mơ-añă ƀu abih ôh, ia mơ-añă tơbiă ƀruač djơ̆ amăng sum, ngă kơ mơnuih ruă tơnap biă mă. Tơlơi mưn pơƀuh anai ăt hrup mơ̆n hăng ƀing đah kơmơi ruă đing ia mơ-añă, ruă kơdung boh kuang buang đah rơkơi anun yơh khom nao ĕp lăng pơ sang ia jrao kiăng thâo krăn tañ hăng pơjrao hĭ djơ̆ hơdră. Khă tui anun, hăng ƀing mơnuih tha rơma duăm ruă sit mưn nao mơ-añă hrup anun sit mơ̆n hơmâo tơlơi ruă bơbrah đing ia mơ-ană laih anun.

-Ƀơi sang ia jrao prong kual Dap Kơdư hlăk pok pơhai hơdră hơgĕt pioh pơjrao kơ ƀing mơnuih ruă bơbrah đing ia mơ-añă, ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng : Ră anai ƀơi sang ia jrao prong  kual Dap Kơdư hơmâo hơdră brač, pok blang ƀudah brač yua đing pơčrang, čuh hăng apui, trơ̆i hĭ rơmă gôm, čơđeh asar bơbrah hăng apui lazer....Tui hluai mơnuih ruă amra dưi ngă tui hăng hơdră gêh găl djơ̆ lăp hăng ơi ia jrao mơnuih thâo bruă kơhnăk pơjrao. Đơ đa kơnong brač mă anet aneo đôč ngă gêh găl kơ mơnuih ruă mơ-añă amuñ, đơ đa hơmâo mơ̆n khom trơ̆i hĭ anŏ bơbrah čăo đĭ hrup boh brel amăng lăm gôm đing ia mơ-añă, hơmâo đơ đa khom brač pok blang klĭ kliăng čơđeh asar laih anun brač wơ̆t boh ƀleh kiăng pơjrao kơ mơnuih ruă kiăng hơdip jăng jai, yua kơ dŏl hĭ đing ia mơ-añă.

-Ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hơgĕt mơ̆n hăng mơnuih ƀôn sang pơhlôm hlâo ăt kah hăng ƀing hlăk hơmâo tơlơi ruă anai kơđiăng hloh ?

-Ơi ia jrao Nguyễn Ngọc Hoàng : Lơ̆m mưn hrup hăng tơlơi pơthâo anun, mơnuih duăm ruă tơnap biă mă amăng tơlơi hơdip, khom nao pơ sang ia jrao pơkă lăng mơtam yơh, biă mă ñu nao pơ anih ơi ia jrao pơjrao jơlan ia mơ-añă. Lơ̆m thâo krăn sit nik hơmâo tơlơi ruă anun, kiăng hmư̆ ơi ia jrao pơčrâo brơi hơdră pơjrao hăng hơdră dŏ dong ƀong huă kiăng pơhlôm pơgang hĭ brơi djơ̆. Ƀing hơmâo tơlơi ruă jơlan đing ia mơ-añă khom ư̆ añ hơdôm mơta mơnong ƀong huă pơtrut pran jua kah hăng añăm mơnong mriah, juăt ñu añăm mơnong kơbao rơmô, bê, hlô mơnong ƀong rơ̆k, kom mơñum tơpai, ƀiêr, kom djup hot yua kơ hơdôm anŏ ngă pơtrut pran jua anai, ngă jai kơtang bơbrah đing ia mơ-añă. Či tlam mơñum ia ƀiă hloh, mơguah 2 mông mơñum sa wơ̆t, mơñum djop 200 ml, mơñum truh 6-7 mông tlam mơmŏt pơdơi yơh mơñum ia hŭi mơmŏt mlam tơgŭ mơ-añă lu wơ̆t rơngiă mông pit đih.

-Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao hŏ !