Yă Đinh Thị Ngọc Tuyết (69 thun) ƀơi tơring glông Krông Nô, tơring čar Dak Nông glăk pơjrao tơlơi ruă bơbrah bum rơnah ƀơi glô pơ̆ Anom pơjrao tơlơi ruă djơ̆ kơman, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư. Hlâo kơ anun, ñu ƀuh drơi jăn ñu rơgah gañ, prung amăng akô̆ glô anun dưi hmâo sang anô̆ ba nao pơ̆ sang ia jrao. Amai Đinh Thị Ngọc Liên, ană đah kơmơi yă Tuyết ruai glăi:

  “Amĭ kâo ƀuh amăng drơi jăn hling hlang, rơgah gañ anun ba nao pơ̆ Sang ia jrao să Krông Nô, lăng ƀuh tơlơi ruă ƀu klă anun Sang ia jrao hlong ba nao pơ̆ Anom pơjrao ječ hăng Anom pơjrao tơlơi ruă ară drah hơtai bôh Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư. Tơdơi kơ anun ba nao pơ̆ Anom pơjrao ruă djơ̆ kơman. Bưng mơn ơi ia jrao abih pran jua pel ĕp brơi tơlơi ruă rim hrơi anun ră anai amĭ kâo plai ƀiă laih”.

 Lăi dong kơ tơlơi mơ̆ng pô ruă Tuyết, ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă djơ̆ kơman, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

 “Pô ruă thun tha ƀiă laih, hmâo tom tơlơi ruă tơtăng ară drah 10 thun laih, ba nao pơ̆ sang ia jrao ƀu thâo yŭ ngŏ. Blung hlâo pơkă lăng lĕ ruă tơtăng ară drah anun ba nao pơ̆ anom pơjrao ară drah hơtai bôh hăng pơphun čơphin rup hmâo rup áp xe, tơdơi kơ pơkă lăng abih bang hăng pơsit pô ruă djơ̆ kơman ƀơi ară drah akô̆ glô anun ba nao pơ̆ anom pơjrao tơlơi ruă djơ̆ kơman pơphun mă ia hñir či glô tơlang pioh pơsit pô ruă hmâo ƀă djơ̆ kơman ngă bơbrah bum rơnah ƀơi hruh lôm glô mơn. Anai lĕ sa mơnuih ruă kraih, tơbiă rai mơ̆ng bơbrah hruh lôm glô bum rơnah ba truh áp xe. Khă hnun hai kơnang kơ gir run mơ̆ng abih bang ƀing ơi, nai ia jrao, mơnuih ruă hmâo rơgao anô̆ huĭ rơhyưt hăng glăk suaih tui. Bôh tơhnal mă ia hñir glô tơlang tal 3 pơphun pơwot glăi kah hăng hơđăp”.

Tui hăng mrô yap mơ̆ng Anom pơjrao tơlơi ruă djơ̆ kơman, mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă bơbrah hruh lôm glô bum rơnah lu biă. Amăng 2 thun hăng anai, hơnong ñu rim thun Anom tŭ mă mơ̆ng 80-120 čô mơnuih ruă. Thun 2023, tŭ mă giăm truh 100 čô mơnuih. 5 blan akô̆ thun 2024 tŭ mă rơbêh kơ 30 čô mơnuih hmâo tơlơi ruă. Lu ñu hơdôm mơnuih ruă lĕ yua kơ kơman ngă bơbrah glô, kơman ngă ƀơi un (liên cầu lợn) hăng yua kơ klan mô̆t găm djăp.

Bơbrah hruh lôm glô bum rơnah tui hluai rim bôh than ba truh hăng drơi jăn pô ruă mơ̆ pơdah hăng rơnoh huĭ rơhyưt ñu ăt phara mơn. Mơnuih ruă kraih amra wor hlâo wor dơi, sôk ngôk ƀudah ngă kơañăk, pơhuĭ truh tơlơi djai hơdip. Mơnuih ruă bơbrah hruh lôm glô bum rơnah juăt pơdah rơđah hloh, samơ̆ djơ̆ anô̆ ñu tơnap lăng ƀuh biă yua kơ hual hăng tơlơi pơdah brơi ƀuh mơ̆ng tơlơi ruă pơkon. Hơdôm tơlơi pơdah mơ̆ng ruă bơbrah hruh lôm glô bum rơnah juăt ƀu hmao thâo ôh, kah hăng: Pơ-iă drơi jăn kơtang, ƀlĕ pơtah, ruă akô̆, găng ƀơi kukuĕč, rơgah, tañ bơdjơ̆ nao biă hăng bơngač rơđah, pơđung drah ƀudah pơđung mriah hăng ngă hling hlang ƀơi klĭ…

 Bơbrah hruh lôm glô bum rơnah hmâo 2 mơta kiăng đing nao hloh lĕ djuai ară drah akô̆ glô hăng đĭ drah kô̆. Wot dua djuai anai leng kơ hmâo tơhnal ngă tơnap biă, nao pơ̆ sang ia jrao tañ. Tơdah ƀu thâo tañ hăng pơjrao hmao tlôn amra pioh glăi anô̆ pơplih huĭ rơhyưt biă.

  Ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khua Anom pơjrao tơlơi ruă ƀă kơman, Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

 “Hăng tơlơi ruă ƀă djơ̆ kơman ară drah akô̆ glô, mông pô ruă nao pơ̆ sang ia jrao jing yôm phăn biă hăng bruă pơjrao. Tơdah mơnuih ruă nao tañ bruă pơkă lăng amra amuñ amĕ hloh. Tơdah kaih, amra hmâo lu anô̆ pơplih, biă ñu mơnuih ruă hmâo tom tơlơi ruă tơtăng ară drah, ruă pơđoh ia sik amra ngă tơdu pran kơdŏng glăi. Kơman ƀă đĭ hăng akô̆ glô ngă kơtang, djơ̆ kơman kơtang, kiăo tui anun lĕ bơbrah hruh lôm glô hmâo tom ruă akô̆ hăng ƀlĕ pơtah, găng tơkuai. Hơdôm gru nam hruh lôm glô djơ̆ kơtang, kiăo tui anun hmâo sa tơlơi khom đing nao lĕ akô̆ glô sat tui...".

 Ƀing ơi ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă anai pơtă tơdah mơnuih ruă akă dưi pơsit bôh than ba truh tơlơi ruă mơ̆ hmâo hơdôm gru nam kah hăng: pơ-iă drơi jăn ƀu hmao thâo, ruă akô̆, hơdôm tơlơi hling hlang kơ akô̆ glô, khom nao tañ pơ̆ sang ia jrao pioh pel ĕp lăng, thâo tơlơi ruă. Bruă thâo tañ hăng pơkă djơ̆ kơman bơbrah hruh lôm glô bum rơnah hmao tlôn jing yôm phăn biă amăng pơjrao pioh plai ƀiă ngă djai mơnuih hăng anô̆ pioh glăi ƀu klă amăng drơi jăn pô ruă. Ơi ia jrao amra hluai tui hơdôm anô̆ pơdah gah rơngiao hăng pơčrang lăng, biă ñu pơčrang lăng glô tơlang pioh pơkă lăng tơlơi ruă. Hăng čơđai muai, pran bŏng glăi tơdu, tơdah pơjrao kaih, amra ba truh kơ djai ƀudah pioh glăi kru nam ƀơi ară akô̆ glô, kah hăng kơañak, bum mơta, tơngil, jô tơkai tơngan, ƀuh thâo phe pho. Lơm hmâo tơlơi ruă khom pơjrao tui ơi ia jrao pơkă, pel ĕp glăi lu wot hăng lăng tui tơlơi ruă, tơdah ƀuh hling hlang khom lăi pơthâo kơ ơi ia jrao pơjrao, bĕ hơdôm anô̆ pioh glăi tơdơi anai.

Hơdôm anŏ juăt ƀuh mơng tơlơi ruă bum ia nah amăng hruh dlô lu biă mă. Anai lĕ tơlơi ruă hŭi rơhyưt kiăng tañ ĕp ƀuh hăng pơjrao brơi hmao tlôn, yua anun rĭm čô mơnuih kiăng răng kơđiăng amăng pơgang tơlơi ruă anai kah hăng tañ ĕp ƀuh hơdôm anŏ juăt ba truh mơng tơlơi ruă anai. Kiăng hluh rơđah dong tơlơi ruă bum ia nah amăng hruh dlô, ƀing gơmơi hơmâo mông bơră ruai hăng ơi ia jrao Phạm Hồng Lâm, Khua anom pơjrao tơlơi ruă bơdjơ̆ nao klin kman, Sang ia jrao prong kual Dap kơdư. Rơkâo kơ ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut čơkă hmư̆ hrŏm!

- Ơ ơi ia jrao! Hơget lĕ anŏ ba truh phun mơng tơlơi ruă bum ia nah amăng hruh dlô ? Hăng tơlơi ruă anai amra ngă hŭi rơhyưt hiưm pă ñu ?

- Ơi ia jrao Lâm: Anŏ juăt ƀuh ngă lar kman amăng hơdôm tơlơi ruă juăt lĕ  yua kman hăng pơmao. Hăng hơdôm tơlơi ruă bum ia nah amăng hruh dlô truh ră anai kơtang biă mă, tơdah kaih ƀuh hăng ƀu pơjrao brơi hmao tlôn amra ngă djai mơtăm. Hăng sit biă ñu amăng thun blan rơgao hơmâo dua mơta tơlơi ruă ba truh ruă bum ia nah amăng hruh dlô ƀing ta kiăng răng kơđiăng hơmâo bơbrah amăng dlô yua kman mơng drah  un hăng bơbrah amăng dlô yua mơng kman. Dua anŏ ba truh anai amra ngă ruă kơtang hăng lu mơnuih ba nao pơjrao kaih, yua anun ngă bruă pơjrao bưp tơnap tap. Ruă bum ia nah amăng hruh dlô lĕ tơlơi ruă bơdjơ̆ nao ară dlô amra ngă mơnuih ruă duam pơ-iă, bơbrah ƀlĕ ia nah hăng amra pơjrao brơi sui hrơi. Tañ hloh lĕ ha wŏt hrơi tơjuh, sui hloh hơdôm blan mơtăm, rơngiă lu prăk kak. Pơhmutu ƀing mơnuih ruă bum ia nah amăng hruh dlô pơjrao rơngiă 30 klăk prăk. Hăng sit biă ñu amăng 2 anŏ ba truh tơlơi ruă bơbrah amăng dlô, kman mơng drah un lĕ tơlơi ruă amăng dlô lar mut mơng un, sit biă ñu lơm ƀong añăm drah un mơtah. Anai lĕ kman amra ngă ruă kơtang biă mă. Dua dong lĕ kiăng đing nao ruă bơbrah mơng čơtăng ară drah yua kman ngă, tơlơi ruă anai ƀuh lu biă mă ƀơi hơdôm kual Dap kơdư. Yua lu mơnuih ƀu răng kơđiăng, ƀu pơhlôm hơdjă mơnong ƀong huă, anai lĕ ƀong gơnam, añăm tam dŏ mơtah, ƀong đĕ ba truh ruă amăng hruh dlô yua čơtăng ară drah, tơlơi ruă juăt kơtang tui hăng amra pơjrao brơi sui biă mă.

- Ơ ơi ia jrao, ƀing mơnuih ruă lơm ba nao pơjrao, ƀing gơñu juăt ƀuh ruă hiưm pă ?

- Ơi ia jrao Lâm: Amăng 2 thun rơgao, tơlơi ruă ƀuh mơng lu mơta samơ̆ lu hloh lĕ yua kman drah ƀu pơkŏng, kman amăng drah hăng virus mơng drah un hăng yua kman pơkŏn. Anai lĕ rơma tơlơi juăt ƀuh hăng ƀing mơnuih ba rai pơjrao, ƀing gơmơi lêng kơ pơjrao brơi klă hloh. Kơnong ƀiă mơnuih đôč yua ba rai kaih đơi juăt ƀuh bơbrah bum ia nah amăng lăm. Ƀing mơnuih ruă tui anai khŏm ba nao pơjrao pơ sang ia jrao prong ƀiă.

- Hăng tơlơi tơnap amăng pơjrao laih dong tơlơi hŭi rơhyưt mơng tơlơi ruă bum ia nah amăng dlô, ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtă hiưm pă kiăng mơnuih ƀôn sang răng kơđiăng pơgang tơlơi ruă anai ?

- Ơi ia jrao Lâm: Kâo kiăng pơtă brơi abih bang mơnuih tơdah ƀuh ruă akŏ hăng duam pơ-iă, hăng hơdôm anŏ aka ƀu juăt ƀuh bơdjơ̆ nao akŏ dlô kiăng nao pơ sang ia jrao khăm, pơčrang lăng hăng pơjrao brơi hmao tlôn. Tơdah kaih ƀu ngă tui hơdôm tơlơi anai amra ngă mơnuih ruă djai mơtăm. Hơdôm tơlơi ruă bơdjơ̆ nao kman lar hyu kah hăng tơlơi ruă bum ia nah amăng dlô, kơtăng ară drah ăt tui anun mơn lêng tui jơlan mơbah, anai lĕ jơlan mut nao juăt ƀuh. Yua anun, bruă pơhlôm mơñum ƀong hơdjă lĕ tơlơi pơhŭi juăt ƀuh amăng pơgang tơlơi ruă mơng đưm hlâo laih. Abih bang mơnuih kiăng ngă tui klă bruă pơhlôm hơdjă mơnong ƀong huă, pơhlôm brơi tơlơi suaih pral hăng kiăng ba mơnuih ruă nao pơ sang ia jrao tañ hloh tơdah dưi.

Hai! Bơni kơ ih ơi ia jrao.