Mô̆ anet N.N.Đ ră anai 3 thun dŏ ƀơi să Ea Knuêč, tơring čar Dak Lak ƀlĕ ia mơdung na nao, pơtŭk, tơbiă ia khak, ƀu gưt ƀong huă ôh. Sang anŏ hyu blơi mă ia jrao brơi mơñum hăng pơjrao pơ sang samơ̆ tơlơi ruă ƀu thâo hlao, jai kraih kơtang hloh, anun khom ba nao pơ sang ia jrao prong Đại học Y Dược Buôn Ma Thuôt pơjrao. Pơ anai, arăng ƀuh mô̆ anet anun ruă tơsô̆ laih. Amĭ mô̆ anet anun, amai Ng. T.T.H lăi:

“Pơ sang mô̆ pơtŭk, tơbiă ia khak, ƀu gưt ƀong huă ôh. Tơdơi kơ 2 hrơi ƀuh jai kơtang hloh, anun kâo nao blơi ia jrao pơ rơngiao brơi mơñum. Mơñum ia jrao sa hrơi samơ̆ ƀu lưh ôh, anun khom ba rai pơ sang ia jrao prong Đại học Y Dược Buôn Ma Thuôt. Lơ̆m đih pơjrao ƀơi sang ia jrao ƀuh ñu plai ƀiă laih mơ̆n, mơñum ia jrao amuñ ƀiă. Dŏ pơ sang ơi yă, amĭ ama pơgô̆ ƀu gưt mơñum ôh, rai pơ sang ia jrao ƀing nai ia jrao bơmơñum lĕ amuñ amĕ đôč. Truh ră anai, plai ƀiă laih pơtŭk, huăi tơbiă ia khak ôh, lăng suaih ƀiă mơ̆n, amăng drơi jăn ñu mơak tui”.

Kah hăng anun mơ̆n, sang anŏ ayong N.T.T dŏ pơ să Quảng Phú, tơring čar Dak Lak. Năng ai 10 hrơi hlâo kơ anun, ƀuh ană ñu nge kiah 7 blan hơmâo tơlơi pơtŭk, duăm hlor amăng drơi jăn, sang anŏ ayong N.T.T ba nao pơ sang ia jrao Đại học Y Dược Buôn Ma Thuôt amăng mlam mơtam. Pơ anai, ƀing ơi ia jrao lăi ruă tơsô̆ yua virus RSV, kman amăng jơlan suă jua. Ayong N.T.T brơi thâo:

“Pơ sang ñu pơtŭk lu biă mă, duăm pơ-iă drơi kơtang anun sang anŏ khom ba rai pơ sang ia jrao yơh. Hlâo kơ anun, ƀuh pơtŭk na nao pơkă lăng hăng blơi ia jrao pơ sang ia jrao gah rơngiao mơñum. Mơñum ia jrao sa rơwư̆ plai ƀiă mơ̆n pơtŭk samơ̆ duăm pơ-iă drơi ƀu lưh ôh, dua rơkơi bơnai gơmơi ăt nao pơkă lăng pơ sang ơi ia jrao dơ̆ng, ơi ia jrao anun lăi brơi nao đih pơ sang ia jrao prong yơh yua ruă tơsô̆. Tơdơi kơ 3 hrơi pơjrao pơ sang ia jrao, tơlơi suaih pral mơ̆ng nô anet plai ƀiă laih, pơtŭk ƀiă tui, duăm hlor ăt lưh ƀiă mơ̆n”.

Mơ̆ng akŏ thun 2025 truh ră anai, Sang ia jrao prong Đại học Y Dược Buôn Ma Thuôt hơmâo tŭ jum hăng pơjrao giăm 12.000 čô čơđai muai duăm, yua ruă jơlan suă jua, kơnong amăng anih pơjrao tơlơi ruă tơsô̆ lĕ hơmâo pơjrao brơi 3000 čô, dưm dưm hăng 25%. Tui hăng ƀing ơi ia jrao kơhnăk tal sa, hơdôm hrơi giăm anai, bơyan adai pơblih hăng adai pơ-iă ƀu lê̆ anŏ ôh, anun amuñ biă mă ƀing čơđai hơmâo tơlơi duăm ruă tui jơlan suă jua lu. Ruă tơsô̆ lĕ tơlơi ruă juăt ƀuh biă mă samơ̆ tơdah ƀu hmao thâo hlâo, pơjrao djơ̆ lăp, amra pioh glăi tơlơi pơglăi sat kơtang tui, bơbeč djơ̆ prong kơ tơlơi suaih pral, tăp năng pơhŭi truh tơlơi djai brŭ.

Tơlơi ruă bơbrah tơsô̆ hơmâo pơdjơ̆ nao prong biă mă yua mơ̆ng ayuh hyiăng hăng anih dŏ jum dar, biă mă ñu bơbrah tơsô̆ yua kman virus RSV, kman dŏ amăng jơlan suă jua. Tơlơi ruă anai juăt lar kơtang amăng bơyan adai rơ-ot hăng djrưh ayuh hyiăng ngă, yua hơjan lu. Hrơi blan hăng anai, anŏ djrưh gah rơngiao lu, tơdah amĭ ama ƀu kơđiăng, pơgang ba klă ƀing čơđai muai, boh nik ñu ƀing čơđai gah yŭ kơ dua thun, amuñ biă mă hơmâo tơlơi ruă tơsô̆. Hrŏm hăng anun, tơdah pơgang rơgoh anih dŏ jum dar ƀudah dŏ giăm ƀing djup hŏt, ƀing čơđai amuñ yơh hơmâo tơlơi ruă tơsô̆. Ơi ia jrao kơhnăk tal I, Trần Thị Liễu Chi, Anih pơjrao ƀing čơđai muai, Sang ia jrao prong Đại học Y Dược Buôn Ma Thuôt brơi thâo:

“Kman virus RSV lĕ djuai virus juăt hơmâo amăng bơyan hơjan hlim. Ƀơi kual Dơnung hăng Dap Kơdư tơlơi ruă tơsô̆ yua kmanRSV ngă juăt ƀuh mơ̆ng blan 5 truh blan 9 rim thun, lu biă mă ñu ƀing čơđai muai gah yŭ kơ 2 thun hăng ngă kơ čơđai duăm kraih kơtang hloh”.

Tui hăng ƀing mơnuih kơhnâo kơhnăk gah bruă ia jrao, tơlơi ruă bơbrah tơsô̆ juăt ƀuh amăng ƀing čơđai muai, biă mă ñu čơđai gah yŭ kơ 2 thun. Khă hnun, ƀu djơ̆ lăi abih bang ƀing čơđai ruă tơsô̆ lêng kơ ba đih pơ sang ia jrao soh ôh, tui hluai tơlơi ruă tơdu ƀudah kơtang mơ̆n. Ƀing amĭ ama čơđai muai khom ba nao čơđai duăm brơi ƀing ơi ia jrao pơkă lăng tong ten, anih pơjrao ƀing čơđai muai, kiăng thâo hơdră pơhlôm pơgang tơlơi duăm ră hăng pơtô brơi hơdră pơjrao. Anăm hyu blơi mă ôh ia jrao brơi čơđai mơñum, ƀudah pơjrao mă pơ sang anŏ, hŭi rơhyưt biă mă ba truh tơlơi say yua dah mơñum ia jrao ƀu djơ̆ tui hăng hơdră pơjrao kơ čơđai muai.

Hơdră pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă bơbrah kơsô̆ kơ čơđai muai

Bơbrah kơsô̆ lĕ tơlơi ruă djơ̆ mơnam ngă bơdjơ̆ nao anô̆ pơpư̆ kơsô̆. Tơlơi ruă bơbrah kơsô̆ ƀơi čơđai muai lĕ tơlơi ruă juăt bưp, amuñ ngă glăi lu wot hăng jing bôh than ba jơlan hlâo ba truh kơ djai ƀơi čơđai muai. Tơlơi ruă amra ƀơi lu hnưr thun, samơ̆ juăt ƀuh lu hloh lĕ ƀing čơđai mơ̆ng 0-5 thun, biă ñu huĭ rơhyư̆t ƀơi čơđai ƀiă hloh kơ 2 thun. Bruă pơjrao bơbrah kơsô̆ bơdjơ̆ nao truh rơnoh ñu phara mơ̆ng tơlơi ruă hăng tui hluai kơ bôh than ba truh hmâo tơlơi ruă. Mơ̆ng anun ơi ia jrao amra pơsit tơlơi ruă mơ̆ng rim čơđai muai lăp djơ̆. Yua anun, bruă pơgang tơlơi ruă hăng thâo tañ gru nam ruă bơbrah kơsô̆ ƀơi čơđai muai jing yôm phăn biă. Kiăng djru ƀing amĭ ama čơđai thâo hluh rơđah hloh tơlơi ruă bơbrah kơsô̆ ƀơi čơđai mua, ơi ia jrao juăt bruă tal I Trần Thị Liễu Chi – mă bruă ƀơi Anom pơjrao čơđai muai, Sang ia jrao prong Y Dược Buôn Ma Thuột lăi pơhing rơđah hloh. Rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ hrŏm!

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo hơdôm bôh than ba truh hmâo tơlơi ruă hơpă ngă bơbrah kơsô̆?

Ơi ia jrao Trần Thị Liễu Chí: Hơdôm anô̆ bơdjơ̆ nao juăt ngă bơbrah jơlan suă pran lăi hrŏm hăng bơbrah kơsô̆ lăi ha jăn ƀơi čơđai muai, biă ñu ƀơi čơđai ƀiă hloh kơ 5 thun lĕ yua kơ hmâo bơdjơ̆ nao prong bôh than anih anom dô̆ hăng ayuh hyiăng. Ruă bơbrah kơsô̆ amra đĭ lu lơm adai pơplih rơ-ŏt ƀudah adai hơjan lu. Lơm anai pơsah amăng ayuh hyiăng đĭ lu jing gal brơi kơ kơman lar kơtang, kơman ngă bơbrah kơsô̆ lăi tañ. Hrŏm hăng hơdôm boh than ba truh anun lĕ tơlơi ngă sat anih anom dô̆, hrŏm hăng bruă juăt hrĭp djơ̆ asăp hot jai ngă čơđai amuñ ruă bơbrah kơsô̆ hloh, biă ñu ƀơi ƀing čơđai anet, čơđai ƀiă hloh kơ 2 thun.

-Ơ ơi ia jrao, lơm hmâo tơlơi ruă bởah kơsô̆ ƀơi čơđai muai amra brơi ƀuh hiưm ñu? Tơlơi ruă amra ngă pơplih hiưm hơpă?

Ơi ia jrao Trần Thị Liễu Chí: Lơm ruă bơbrah kơsô̆ lăi hrŏm hăng bơbrah kơsô̆ yua kơ kơman RSV lăi ha jăn, amăng rơwang dua hrơi blung a, čơđai amra brơi ƀuh kah hăng ruă drăp kah hăng tơđar anun, phơ-hañ hăng ƀlĕ ia adung. Samơ̆ tơlơi ruă amra pơplih tañ amăng hơdôm hrơi tô̆ tui, čơđai amra glêh glar, suă pran grek grok, tơnap suă jua, ƀu gưt ƀong huă, lui men, pơ-iă drơi jăn. Ruă bơbrah kơsô̆ kraih kiăng biă djru čơđai muai suă pran hăng oxy, djru brơi kơ čơđai suă pran.

Lơm ruă bơbrah kơsô̆, tơdah ƀu dưi pơkă lăng hlâo hăng pơjrao hmao tlôn čơđai amra bưp tơlơi ngă pơplih tơdu suă pran. Juăt ñu ƀing čơđai amra pơdah kah hăng suă jua glêh, drơi jăn ƀô̆ mơta bơblia, khom brơi suă jua hăng măi ngă čơđai glêh glar, ƀu gưt ƀong huă, lui men... sa dua čô čơđai amra ngă sat truh kơ drah.

-Ơ ơi ia jrao hơdôm tơlơi brơi ƀuh hơpă kiăng đing nao hăng tơlơi ruă bơbrah kơsô̆ ƀơi čơđai muai pioh pơgang hlôm hlâo anô̆ ngă pơplih?

Ơi ia jrao Trần Thị Liễu Chí: Lơm ƀuh čơđai muai pơtuk, pơ-iă drơi, suă jua grek grok, tơnap suă jua, suă pran tañ, ƀu gưt ƀong huă, lui men..., amĭ ama čơđai khom ba nao pơ̆ sang ia jrao pioh hơduah ĕp lăng. Amĭ ama čơđai tâ̆o hloh anăm rong hyu blơi mă ia jrao mơñum pơ̆ sang ôh. Lơm nao pơ̆ sang ia jrao pel ĕp hăng pơjrao, amĭ ama čơđai ăt khom kiăng brơi ană mơñum ia jrao djơ̆ rơnoh pơkă hăng tơlơi pơsit mơ̆ng ơi ia jrao, ƀu rŏng pơplih mă mrô ia jrao brơi kơ čơđai muai mơñum ča ôh.

Kiăng ngă hơget pioh pơgang ruă bơbrah kơsô̆ brơi kơ čơđai muai hah ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Trần Thị Liễu Chí: Ruă bơbrah kơsô̆ lĕ tơlơi ruă juăt bơdjơ̆ nao anih anom dô̆, anun amĭ ama čơđai khom đing nao tơlơi pơplih mơ̆ng ayuh hyiăng, bơhmutu ñu kah hăng adai pơplih jing rơ-ŏt thơ khom ngă brơi čơđai pơđao, lơm tơbiă hyu ƀơi jơlan glông khom gom adung mơbah. Hăng brơi ƀong gơnam hmâo pran, brơi čơđai ƀong djop mơnong ngă bơbuă kah hăng tơpung, đạm, sik, vitamin hăng mơnong pơgang pran jua djru čơđai dưi bŏng glăi hăng kơman. Brơi čơđai klâ̆o pơgang hlôm hlâo tum djop hăng djơ̆ hrơi pơkă djop vaccine. Hăng čơđai ƀiă hloh kơ 6 blan khom brơi čơđai men amĭ, ƀong huă djop, lăp djơ̆. Lơm čơđai ruă bơbrah kơsô̆ samơ̆ kơnong kơ ƀơi rơnoh rơnang, pơjrao ƀơi sang amĭ ama čơđai khom đing nao gơnam ƀong kơ čơđai muai lăp djơ̆, brơi ƀong lu gơnam ngă hmâo pran kơ čơđai. Hăng čơđai alah ƀong huă ƀudah lui ƀong huă, lui men, glêh amăng drơi jăn hmâo tôm ƀlĕ pơtah anun brơi čơđai ƀong gơnam hlaih, amuñ lĭk, kom ƀong gơnam hmâo lu ia rơmă, tơnap lĭk, gơnam ƀong rơ-ơ̆. Lơm brơi čơđai mă yua jrao ăt kiăng ngă tui djơ̆ tui ơi ia jrap pơtă mơn, anăm rŏng pơplih mă rơnoh pơkă mă yua ôh, ƀu rŏng pơplih mă ia jrao, pơdơi yua jrao ôh.

-Bơni kơ ih ơi ia jrao!