Tui hăng hră lăi pơthâo mơ̆ng sang bruă sem lăng tơlơi duăm ruă (anom CDC) tơring čar Dak Lak, lu thun laih rơgao, mrô mơnuih tlâ̆o vaccine pơgang djơ̆ hmơi, ƀlĕ pơđeh kơ čơđai truh 90%. Amăng klâo thun, yap mơ̆ng thun 2021-2023, tơring čar ƀu ƀuh hơmâo mơnuih ƀă ôh duăm djơ̆ hmơi. Thun 2024, yap mơ̆ng akŏ thun truh ră anai, hơmâo čih pioh truh 121 čô mơnuih ƀă duăm djơ̆ hmơi, ƀu hơmâo mơnuih djai ôh. Lu mơnuih duăm ƀă lĕ ƀơi plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt hơmâo 67 čô, tơring glông Lak 26 čô. Tui hăng tơlơi pơtong lăng mơ̆ng anom bruă CDC Dak Lak, mrô mơnuih tlâ̆o vaccine pơgang duăm djơ̆ hmơi lĕ kiah hơmâo rơbêh 55% đôč. Lu mơnuih duăm djơ̆ hmơi lĕ mơ̆ng 1-4 thun, čơđai muai soh, mrô rơbêh 58%. mơ̆ng 5-9 thun lĕ rơbêh 13%, ƀing pơkŏn năng ai rơbêh 28%. Mrô aka ƀu tlâ̆o vaccine pơgang duăm djơ̆ hmơi năng ai truh 65%, amăng anun aka djop thun tlâ̆o pơgang lĕ rơbêh 7,2%. Ơi ia jrao Lê Phúc Kơ-iăng Khua anom pel ĕp tơlơi duăm ruă tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Lu khul amĭ ama dŏ ngă amưng đôč. Lơ̆m duăm hlor pơ-iă drơi amăng drơi jăn, dol amăng mơdung ăt brơi dŏ pơ sang đôč, ƀu ba nao pơ sang ia jrao ôh pioh pơkă lăng pơjrao tañ hmao kru, laih anun brơi dŏ pơčlah phara tơdah duăm djơ̆ hmơi ngă djơ̆ tơlơi pơtrun. Yua kơ anun, hơdôm anih ƀă klin ñu ƀă mơ̆ng pô anai, nao pơ pô pơkŏn amăng plơi pla. Tơlơi tal dua dơ̆ng lĕ, djơ̆ bơyan čơđai mut sang hră laih, yua pơtum lu mơnuih, tơdah khua mua sang hră ngă ƀu klă hơdră pơhlôm pơgang klin, ƀu hmao ƀuh čơđai duăm djơ̆ hmơi tañ kiăng pơčlah dŏ phara, amuñ biă ñu ƀă hyu. Klâo dơ̆ng lĕ, ră anai, ƀôn prong Hồ Chí Minh hơmâo pôr ƀă klin djơ̆ hmơi laih, mơnuih ƀôn sang bơngơ̆t yua rô nao rai mơ̆ng ƀôn prong Hồ Chí Minh hăng Ƀuôn Ma Thuôt amra jing abih ba hyu pơƀă kman”.

Să Čư̆ Êbur lĕ anih čih pioh lu mơnuih ƀă duăm djơ̆ hmơi hloh amăng plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, hơmâo truh 31 čô mơnuih duăm. Tui hăng ơi Y Suôn Êñuôl Kơ-iăng Khua sang bruă ia jrao să Čư̆ Êbur, tơdơi kơ hơmâo čih pioh sa čô ƀă blung a, sang ia jrao să Čư̆ Êbur hlong pok pơhai ngă tui hơdră pơhlôm pơgang, hyu sem lăng, jŭ yap, kiăng ƀuh tañ hơdôm mơnuih arăng đăo đing laih anun brơi dŏ pơčlah, pơjrao hĭ djơ̆ lăp, kiăng pơsir abih anih hơmâo klin djơ̆ hăng tơlơi pơtrun; pok pơhai brơi tlâ̆o ia jrao vaccine pơgang klin, biă mă ñu kual pơ asuek ƀiă arăng nao rai amăng gah plơi, khom brơi tlâ̆o pơgang djop. Ơi Y Suôn Êñuôl brơi thâo:

“Mơ̆ng blan 8 thun 2024 sang ia jrao să hơmâo pơphun tlâ̆o brơi ia jrao pơgang ƀơi 7 boh plơi pla, hăng 263/430 čô čơđai, djop giăm 85%. Laih dơ̆ng, pơphun pơtô pơblang brơi mơnuih ƀôn sang thâo hluh jŭ yap glăi abih bang čơđai mơ̆ng 1 truh 5 thun aka ƀu tlâo ia jrao pơgang, khom nao pơ sang ia jrao să tlâ̆o pơgang. Ră anai, sang ia jrao dŏ jŭ yap glăi anăn, pioh ngă hrŏm djop sang hră gưl muai, kiăng thâo mrô čơđai aka ƀu tlâ̆o pơgang. Brơi tlâ̆o pơgang djop ia jrao pơhlôm djơ̆ hmơi. Pôr pơthâo amăng Zalo, Facebook hăng ngă hrŏm djop khua plơi, tha ƀôn, jơnum ană plơi hăng kơnang kơ ƀing djru bruă gah ia jrao pơtô lăi amăng khul grup, lu boh sang ngă hrŏm pôr amăng gong pơtui jua pơhiăp ƀơi 7 boh plơi pla”.

Amai H’Điê Êñuôl dŏ ƀơi să Čư̆ Êbur, ba nao ană pơ sang ia jrao să, tlâ̆o pơgang vaccine djơ̆ hmơi. Amai H’Điê Êñuôl brơi thâo, ană ñu 3 thun laih samơ̆ mơ̆ng hrơi tơkeng truh ră anai, ñu duăm na nao đôč, juăt nao đih pơ sang ia jrao yua kơ ruă tơsô̆ anun yơh aka ƀu hơmâo mông ba nao ană ñu tlâ̆o ia jrao pơgang djơ̆ hmơi ôh. Hơdôm hrơi rơgao, amăng plơi pla gơñu hơmâo lu čơđai duăm ƀlĕ hmơi hăng hơmâo ƀing nai ia jrao pơtô brơi kiăng thâo bĕ hĭ tơlơi pơglăi sat kơ čơđai mơ̆ng duăm ƀlĕ hmơi ngă laih anun ñu thâo tong ten yơh bruă tlâ̆o ia jrao vaccine pơgang djơ̆ hmơi anun ñu dăp bruă pioh mông nao tlâ̆o pơgang brơi kơ ană dŏ anet. Amai H’Điê Êñuôl lăi:

“Kâo ƀuh tơlơi pơhing klin djơ̆ hmơi hlăk ƀă lu biă mă, lu tơring čar pơkŏn hơđuh rai klin laih. Kâo bơngơ̆t mơ̆n kơ ană bă yua ñu pơ-ai buai na nao đôč ƀu tlâ̆o pơgang lĕ bơbeč djơ̆ tơlơi suaih pral biă mă. Amăng plơi, mơnuih ƀôn sang thâo hluh ƀiă laih, anun djop pô lêng kơ ba nao ană tlâ̆o vaccine pơgang djơ̆ hmơi. Hơmâo ƀing neh wa nai ia jrao, ƀing adơi amai nai ia jrao pơtô lăi, iâu pơthưr, mơnuih ƀôn sang ngă tui soh, kiăng kơ suaih pral. Kâo hmư̆ lăi duăm djơ̆ hmơi aka ƀu hơmâo ia jrao pơjrao sit ôh, kơnong tlâ̆o vaccine pơgang pơhlôm hlâo đôč”.

Tlâ̆o jrao pơgang vaccine kơ čơđai muai hăng mơnuih prong lĕ hơdră prăp lui hlâo, pơhlôm pơgang tŭ yua biă mă, hŭi tơlơi ruă anai ngă kơtang tui ba truh tơlơi ruă pơkŏn. Hrŏm hăng anun pơtrut lu bruă mă tlâ̆o pơgang, kiăng duăm ƀlĕ hmơi huăi ƀă hyu kơtang, Gơnong bruă ia jrao pok pơhai lu hơdră lăi pơthâo kơ Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar tañ pơkra hơdră brơi pơphun tlâ̆o pơgang sa amăng plĕ, pơhlôm, pơgang klin. Git gai djop sang bruă, ngă tui klă tơlơi pơtrun amăng bruă krăo lăng tong ten truh pơ sang ia jrao să, kual plơi pla anih hơmâo klin ƀă hyu, đah mơ̆ng thâo tañ hăng pơgăn khut khăt klin anăm brơi ƀă hyu lu prong. Pơtrun hiăp djop sang ia jrao tŭ jum, brơi dŏ pơ anih pơčlah phara hăng pơjrao brơi mơnuih duăm ruă. Ơi ia jrao Hoàng Nguyên Duy, Kơ-iăng Khua gơnong bruă ia jrao tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Klin kheng duăm ƀlĕ hmơi ƀơi tơring čar ră anai hlăk dưi pơgăn laih mơ̆n. Samơ̆ pơ anăp adih lĕ, klin amra hơđuh rai tơdah ta ƀu hơmâo hơdră djru, đing nao djơ̆ lăp mơ̆ng gong gai kơnuk kơna. Anom bruă ia jrao pơtă pơtăn mơnuih ƀôn sang khom pơđĭ tui tơlơi thâo hluh, kơđiăng biă mă, khom brơi ană bă nao tlâ̆o pơgang vaccine djop. Ră anai, djop mơta ia jrao vaccine mơ̆ng Hơdră brơi tlâ̆o pơgang djop laih, huăi hŭi kơƀah ia jrao vaccine ôh”.

Kiăng prăp lui pơhlôm duăm djơ̆ hmơi, hrŏm hăng hơmâo tơlơi djru mơ̆ng anom bruă ia jrao, mơnuih ƀôn sang prăp lui ba nao ană bă tlâ̆o mă ia jrao pơgang pơ anih pioh tlâ̆o pơgang gah gơnong bruă ia jrao tơring čar kiăng tlâ̆o pơgang djơ̆ hrơi, djop arăt jrum pơkă; Jrum tal sa tlâ̆o lơ̆m čơđai 9 blan; arăt jrum tal dua lĕ lơ̆m čơđai djop 18 blan; tlâ̆o brơi kơ ƀing aka tlâ̆o djơ̆ hlâo tơdơi čơđai mơ̆ng 9 blan truh abih 5 thun ƀudah tlâo brơi kơ ƀing aka tlâ̆o djop 2 arăt jrum tui tơlơi pơkă brơi tlâ̆o pơgang duăm djơ̆ hmơi. Sit ƀuh čơđai duăm hlor pơ-iă amăng drơi jăn, pơtŭk, ƀlĕ ia mơdung lu, đuh drah, bơr ƀơi klĭ thâo, khom brơi dŏ pơčlah hơjăn anih phara hăng čơđai pơkŏn hăng ba nao pơ sang ia jrao giăm hloh pioh pơkă lăng hăng pơjrao hmao kru, anăm lui ñu kơtang tui, hŭi ba truh anŏ pơglăi sat hloh.

Djơ̆ hmơi ngă bơbrah huĭ rơhyưt biă, hmâo pran lar hyu tañ, kơtang hăng amra gluh đĭ jing klin. Kiăng djru mơnuih ƀôn sang thâo rơđah hloh kơ tơlơi ruă djơ̆ hmơi, hơdră pơgang hlôm hlâo hăng bơwih brơi kơ mơnuih ruă djơ̆ hmơi ngă hơdư̆ tơlơi ngă pơplih, grŭp hyu mă tơlơi pơhing phrâo gah črăn hơdră hmâo tơlơi bơră ruai hăng Nai prin tha, ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh – Khua Anom pơjrao tơlơi ruă čơđai muai Sang ia jrao prong kual Dap Kơdư. Rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ hrŏm

-Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo bôh than ba truh tơlơi ruă djơ̆ hmơi hăng hơdôm tơlơi pơdah mơ̆ng tơlơi ruă?

-Ơi ia jrao Minh: Djơ̆ hmơu lĕ sa tơlơi yua kơ kơman djơ̆ hmơi Polinosa morbillarum ba truh. Lơm djơ̆ hmơi, čơđai juăt hmâo hơdôm tơlơi pơdah kah hăng pơ-iă drơi, bơbrah jơlan suă pran gah dlông kah hăng pơtuk, ƀlĕ ia adung, phơhañ, sa dua čô čơđai brơi ƀuh mriah mơta, hmâo eh mơta, lơm pel ĕp amra ƀuh rơkông đok mriah. Tơdah ƀing čơđai kơnong kơ djơ̆ hmơi đôč thơ ƀu hmâo hơdôm tơlơi pơplih hơpă lĕ hơdôm kru nam mơng tơlơi ruă amra plai ruă tui ƀơbrư̆ tơdơi mơ̆ng 7-10 hrơi hăng čơđai muai amra suaih tui ƀơƀrư̆. Khă hnun hai, sa dua čô mơnuih lơm djơ̆ hmơi hmâo hơdôm anô̆ pơplih huĭ rơhyư̆t kiăng pơjrao hmao tlôn.

-Djơ̆ hmơi ngă pơplih huĭ rơhyư̆t hiưm ñu, ơ ơi ia jrao?

-Ơi ia jrao Minh: Djơ̆ hmơi tơdah kah hăng hmâo tơlơi pơplih amra huĭ rơhyư̆t biă. Hơdôm anô̆ pơplih kah hăng ngă bơdjơ̆ nao glô ƀu thâo hlao ngă čơđai ruă glô tơdơi kơ anun. Ƀơi sa dua čô čơđai pơplih bơbrah kơsô̆ yua kơ amăng hơdôm hrơi čơđai djơ̆ hmơi amra ngă tơdum pran anun hơdôm anô̆ pơplih lơm djơ̆ hmơi amra kơtang hăng tơnap pơjrao hloh bơhmu hăng ƀing čơđai hmâo pran hăng ƀu djơ̆ hmơi. Sa dua čô čơđai pơplih ngă ruă glô yua kơ ngă găng tơdơi năng ai ñu sa dua thun pioh glăi ƀơi ară drah akô̆ glô, biă ñu ƀing čơđai ruă bơbrah kơsô̆ kraih, bơbrah tơngia kraih ngă pơplih, bơbrah glô kraih amra ba truh djai.

-Lơm čơđai djơ̆ hmơi, amĭ ama čơđai khom đing nao bơwih brơi čơđai djơ̆ hơdră hiưm ñu, ơ ơi ia jrao?

-Ơi ia jrao Minh: Hăng čơđai djơ̆ hmơi ƀu hmâo sa hơdră añ kom ƀong gơnam hơpă ôh. Khom brơi čơđai ƀong huă hmâo gơnam ngă hmâo pran kiăng hmâo pran kơdŏng glăi hăng duam ruă lăi hrŏm hăng djơ̆ hmơi lăi ha jăn. Hăng ƀing čơđai djơ̆ hmơi kraih, amĭ ama čơđai tâ̆ hloh ngă tui djơ̆ tơlơi pơtô ba mơ̆ng ƀing ơi ia jrao gah bruă bơwih brơi drơi jăn ăt kah hăng suă pran. Hăng čơđai djơ̆ hmơi hmâo tơlơi pơplih amra hmâo tơlơi pơtô ba phara mơ̆ng ơi ia jrao pioh bơwih brơi kơ čơđai lăp djơ̆. Klah čun glăi, djơ̆ hmơi tâ̆o hloh pơpha hăng pơjrao ƀơi hơdôm bôh sang ia jrao hăng amra hmâo tơlơi pơtô ba rơđah amăng rim mơnuih pioh čơđai hmao suaih.

-Ơi ia jrao hmâo tơlơi pơtă hơpă kơ mơnuih ƀôn sang pioh pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă djơ̆ hmơi mơn?

-Ơi ia jrao Minh: Pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă djơ̆ hmơi klă hloh lĕ hăng vaccine. Bruă blung a pioh pơgang hlôm hlâo kơ čơđai lĕ ngă brơi čơđai hmâo pran amăng drơi jăn gơgrong hmâo hăng hơdră tlâ̆o vaccine pơgang hlôm hlâo. Anai lĕ tơlơi phun amăng tơlơi pơgang djơ̆ hmơi kơ čơđai muai. Dong mơ̆ng hrơi čơđai hmâo hơdôm anô̆ pơdah gah rơngiao đing đăo djơ̆ hmơi kah hăng pơ-iă drơi jăn, pơtuk, mriah mơta, pơtuk, ƀlĕ mraih lĕ ba čơđai nao pơ̆ sang ia jrao pioh dưi hơduah ĕp lăng, pơpha hăng pơjrao hmao tlôn. Ƀu añ kom rơgao đơi mơn, ƀu mă yua hơdră pơjrao đưm hơđăp kah hăng jrao rok jrao ƀudah hơdôm tơlơi among ƀu hmâo yua kah hăng gôm čơđai muai djơ̆ hmơi sir klep đơi ôh, amra ƀu dưi pơjrao ječ. Bơwih brơi čơđai djơ̆ hmơu anun tui tơlơi pơtô mơ̆ng ƀing ơi ia jrao tui rim tal rơđah, rim pơplih rơđah pioh bĕ hơdôm pơplih kraih amra truh.

Bơni kơ ih ơi ia jrao!