VOV4.Jarai - Pơtuk hơdrap le\ tơlơi ruă yua hơmâo kman amăng jơlan suă jua. Juăt hơmâo amăng bơyan puih phang, amu` [ă hyu kơ abih bang biă. Lu mơnuih [u kơđiăng ôh kơ tơlơi ruă anai, samơ\ mơng đưm sô hơmâo lu laih klin kman hơdrap ngă, ngă kơ hơdôm rơbâo c\ô mơnuih djai [ơi ro\ng lo\n tơnah anai. Yua hnun, rim c\ô [ing ta kiăng prăp lui pơgang lui hlâo kman hơdrap, biă `u amăng mông klin Covid-19 ăt glăk kơtang mơn.

Ră anai hơmâo 3 djuai kman hơdrap anun le\ kman hơdrap A, B hăng C. Juăt hơmâo [ơi ană mơnuih ta le\ kman hơdrap A hăng B. Lơ\m hơdrap, pô ruă juăt pơtuk, duam, pơđuăi pran, bơrơgah amăng drơi jăn, amăng arăt, pơha`, hơdrap…

Kman pơtuk hơdrap [ă mơng pô anai truh kơ pô pơko\n kiăo tui [ing ta suă pran. Lơ\m sa c\ô pơtuk hơdrap, pơha`, hơmâo ia khak le\ virus amra kiăo tui  angin, pô huăi ruă lơ\m hrip mă angin pô ruă suă pran le\ ruă tui mơtăm.

Kman ngă pơtuk hơdrap amra [ă mơng hlô mơnong truh kơ ană mơnuih kah hăng kman hơdrap A H1N1, H5N1, H7N9, H5N6…Djuai kman hơdrap anai hu\i rơhyưt biă, yua `u ngă ha kơmtah mrô mơnuih [ă kman djai. Ơi ia jrao Trịnh Quang Trí, Khua anom bruă wai lăng tơlơi duam ruă Dak Lak brơi thâo:

“Mah tơlơi ruă anai hơmâo mơng mơnu\ bip [ă kơ ană mơnuih ta samơ\ kman ruă ngă kơtang laih anun amu` djai truh 50%. Mơng đưm hlâo hơmâo lu laih klin, mơ\ klin phrâo anai hloh le\ hơdrap A H1N1 thun 2009. Mrô mơnuih djai [ơi ro\ng lo\n tơnah yua klin anai le\ rơdêh 280 rơbâo c\ô mơnuih. Lu hloh kơ lu tơlơi ruă [ing ta glăk bưp le\ Covid-19”.

Ră anai ăt lu mơnuih [u kơđiăng mơn hăng tơlơi ruă pơtuk hơdrap laih anun juăt blơi jrao mơ`um lơ\m [uh tơlơi ruă. Samơ\ [ing ta ngă tui anun hu\i rơhyưt biă mă hăng [ing c\ơđai, [ing hơmâo tơlơi ruă [u thâo suaih kah hăng mơa`ă tơbiă ia sik, tơtăng arăt drah, ruă kơsô| lok nao lok rai (COPD).

{ơi [ing tơdu pran [u dưi pơgang klin duam ruă amu` ruă kơsô|, đa djai mơtăm. {ơi [ing đah kơmơi glăk pi 3 blan, kơman hơdrap amra ngă lê| ană, ană nge djai amăng hlung [udah drơi jăn ană nge rơwen rơwô, kơtit kơtiu. Yua hnun, lơ\m lăng [u hơmâo pran, kiăng nao khăm pơ ơi ia jrao đah mơng hmư\ tơlơi pơtă pơtăn hăng mơ`um ia jrao djơ\.

Kiăng pơgang kman pơtuk hơdrap tui bơyan, hơdră klă hloh ră anai mơng anom bruă ia jrao pơtô le\ tlâ|o jrao vaccine pơgang rim thun, biă `u hăng [ing amu` ruă hloh kah hăng [ing c\ơđai, đah kơmơi pi kian, [ing tha mơng 60 thun truh kơ tha hloh, biă `u [ing hơmâo tơlơi ruă lok nao lok rai kah hăng mơa`ă tơbiă ia sik, tơtăng arăt drah, ruă kơsô|…Ơi ia jrao Trịnh Quang Trí, Khua anom bruă Wai pơgang tơlơi duam ruă Dak Lak brơi thâo:

“Amăng vaccine anai hơmâo 3 djuai dưi pơgang glăi anun le\ A H1N1, H3N2 hăng kman hơdrap B. Vaccine anai rim thun tlâ|o sa wơ\t yua kman hơdrap pơplih djuai ta` biă. Hơdôm djuai jrao pơjrao pơtuk hơdrap ră anai aka [u hơmâo jrao dưi pơjrao hlao mơtăm ôh, yua hnun [ing ta kiăng pơgang hlâo hăng bruă tlâ|o vaccine [udah triang rơbat hyu, [ư\ pơkơjăp drơi jăn kiăng hơmâo pran jua dưi pơgang glăi klin duam ruă”.

Rơngiao kơ anun, tlâ|o jrao pơgang kman pơtuk hơdrap rim c\ô mơnuih kiăng: ngă agaih drơi jăn pô, rao tơngan hăng ia c\ơ[u hăng ia hơdjă; tơdjoh amăng adung rim hrơi hăng ia hra kiăng rơgoh; ngă pơđao drơi jăn; {ong mơ`um djop gơnam jơman; {u dưi do\ jê| đơi pô pơtuk hơdrap [udah pô hlơi thơ [ing ta pơmin hơmâo tơlơi ruă anai. Lơ\m hơmâo nam ruă pơtuk hơdrap yua kman ngă le\ be\ h^ hiăp hơbit hăng lu mơnuih. Tơdah do\ jê| [ing go\p le\ gôm [ô| hu\i kơ [ă hyu pô pơko\n.

Siu H’Mai: Pơblang