VOV4.Jarai- Ayuh hyiăng amăng bơyan dang pơ-iă hơjan hling hlang, ayuh hyiăng pơplih, lo\n adai djrưh kơtang… ngă amu` hơmâo kman, virus c\eh ]ar ngă duăm ruă. c\ơđai anet aka [u juăt hăng tơlơi pơlih ayuh hyiăng tui anai, amu` biă ruă akă.

 

Amăng hơdôm hrơi laih rơgao, mrô c\ơđai anet đih pơ sang ia jrao đ^ lu biă mă. {ơi lu sang ia jrao, mrô c\ơđai anet ruă lu đ^ truh 40%, yua ayuh hyiăng pơ-iă kơtang đơi.

 

Tui hăng Anom wai lăng tơlơi suaih pral bruă mă hăng ayuh hyiăng (Ding jum ia jrao), ayuh hyiăng pơ-iă sui đơi, pơ-iă kơtang ngă c\ơđai pơai buai kah hăng ruă jơlan suă jua, c\rôh kian.

 

{u [iă ôh c\ơđai yua adai pơ-iă kơtang đơi, ngui [ơi rơngiao lơ\m glăk pơ-iă kơtang amra măt pơ-iă, djơ\ pơ-iă.

 

Yua anun, am^ ama [ing c\ơđai kiăng thâo hơdră wai lăng ană bă, hu\i [ing c\ơđai duăm ruă amăng bơyan pơ-iă hang tui hăng anai.

 

Bơbrah jơlan suă jua

 

Bơbrah jơlan suă jua juăt `u yua c\ơđai angin mut, ta juăt djơ\ angin. Lơ\m c\ơđai pơ-iă drơi, tuh ia hâ|o pơsah abih ao, tơdah ta pe\ măi tơpưh angin pơphă drơi jăn c\ơđai, ia hâ|o thu ta`, ngă rơ-ơ\ drơi jăn, c\ơđai amu` biă angin mut.

 

Rơngiao mơng anun dong, bruă pe\ măi pơrơ-ơ\ rơ-ơ\ đơi amăng anih pit đih ăt ngă c\ơđai amu` angin mut mơ\n.

 

Amăng hrơi ayuh hyiăng tui anun, c\ơđai amu` biă ruă brah rơkông đok, brah VA, brah amidan, krô kơsô| hăng nam juăt [uh kah hăng rơbăn drơi jăn, [u mơhao [ong huă, pơtuk, kơdol pran, duăm uh, djơ\ ano\ `u pơa`ak drơi jăn.

 

Yua anun, kiăng c\ơđai huăi brah jơlan suă jua amăng mông adai pơ-iă kơtang, ta anăm pe\ măi tơpưh angin kơtang ôh [ơi anăp anai; tơdah c\ơđai [le\ ia hâ|o lu le\ ta mă khăn hơmlơi uă drơi jăn, biă mă `u le\ uă [ơi bung rong;

 

anăm pe\ măi ngă rơ-ơ\ amăng sang pleh ploh rơgao đơi hăng pơ-iă gah rơngiao ôh (anăm pleh ploh rơgao 5độ C ôh); hơdư\ [iă anăm brơi c\ơđai đai mơ`um ia đă, [ong krem, mă [ong hlao gơnam amăng tu ngă rơ-ơ\ ôh.

 

Brơi c\ơđai [ong ano\ jơman, hơmâo lu vitamin hăng chất khoáng c\i kjăp pran pơgang glăi tơlơi duăm ruă.

 

Tơdah c\ơđai duăm kraih, brơi `u mơ`um ia oresol kiăng drơi huăi kơ[ah ia hăng hơmâo chất điện giải. lơ\m duăm rơgao kơ 38, 50 đô| C, ta kiăng bơmơ`um brơi c\ơđai jrao kiăng tơdu [iă pơ-iă drơi.

 

Kiăng ba c\ơđai nao khăm [ơi sang ia jrao c\i pơjrao hmao tlôn, huăi ruă kơtang đơi laih anun huăi hơmâo tơlơi [u klă pơko\n dong.

 

Măt hơ-uh kơ-o\ng amăng drơi (pơ-iă hlor [u truh suă jua)

 

Măt hơ-uh kơ-o\ng amăng drơi jăn le\ kah hăng amăng lăm drơi ta pơ-iă kơtang yua drơi jăn ta hrip pơ-iă hăng bluh đuăi pơ-iă [u dưm knar ôh.

 

Arăng juăt iâu le\ măt ngôp pơ-iă le\ tơlơi ruă ‘’rơbuh pe` kle` yua hyuh pơ-iă’’.

 

Tơhnal ba truh tơlơi ruă anai le\ yua c\ơđai anet, c\ơđai hrăm hră tơdơi kơ ngui ngor [ơi anih ayuh hyiăng lo\n adai pơ-iă kơtang, djrưh kơtang, kơ-o\ng [u hơmâo angin, jing ngă drơi jăn ta [u thâo bluh đuăi pơ-iă tơbiă gah rơngiao ôh, ngă drơi jăn pơ-iă kơtang truh 38,5 đô| C, djơ\ ano\ `u đ^ mơng 40-41 đô| C.

 

Pô măt hơ-uh kơ-o\ng amăng drơi, rơnang le\ juăt tuh ia hâ|o, ruă ako\, hwing ako\, brui mơta, mơhao ia kơtang, mơhao pơtah, [u thâo suă pran, ruă tơda, pơ-iă amăng drơi jăn. Arăt hăng hơtai boh tơpư\ kơtang.

 

Kơtang le\ ngă ta suă pran [u hơđong dong tah, suă pran hmar laih anun pran tơdu, [ô| mơta ju\ abih laih anun djơ\ ano\ `u djai ngôt mơtăm.

 

Hơdră pơjrao: tơdah ta măt hơ-uh kơ-o\ng amăng drơi rơnang, ta kiăng ba pô ruă do\ pơ anih rơ-ơ\ tơ-ui, đih pơdơi giong huăi hơmâo tơlơi ruă hơget tah.

 

Tơdah ruă kơtang kiăng ba pơđih pơ anih rơ-ơ\, leh pơtơdu h^ sum ao. Ta mă khăn rơ-ơ\ uh nao [ơi thơi hăng bung kuai laih anun krăp lăng pơ-iă amăng drơi jăn.

 

Brơi pô ruă mơ`um ia rơ-ơ\, biă mă `u le\ brơi mơ`um ia kuor hăng oresol djơ\ hơnong pơkă. Kiăng tlâ|o jrao hơđong hơtai boh laih anun pơmut ia amăng drơi jăn kiăng ta` suaih.

 

Măt pơ-iă-djơ\ pơ-iă

 

Măt pơ-iă juăt bưp mơ\n [ơi c\ơđai anet, c\ơđai hrăm hră lơ\m juăt ngui amăng pơ-iă sui mơ\ [u đoa đoan, ngă pơ-iă pơc\rang tơphă [ơi ako\, bung kuai hăng [ơi anih [u hơmâo sum ao pơgang.

 

Pơ-iă yang hrơi dưi pơc\rang mut amăng kl^ ngă bluc\ kl^ (đô| 1) laih anun ngă măt pơ-iă.

 

Tơdah măt pơ-iă rơnang le\, [ing c\ơđai mưn rơbah drơi jăn, hwing ako\, brui mơta, kơdol amăng tơngia.

 

Djơ\ ano\ `u mơhao [le\ pơtah [udah [le\ pơtah. Drơi jăn pơ-iă kơtang hloh hrơi pơko\n. Tơdah măt pơ-iă kơtang, pô ruă [u hơđong dong tah amăng drơi jăn, djơ\ ano\ `u pơa`ak mơtăm.

 

Pơjrao măt pơ-iă kiăng ta` ba c\ơđai do\ pơdơi [ơi anih tơ-ui, rơ-ơ\, laih dong le\, toh sum ao tơdu [iă, mă khăn a`ru\ amăng ia rơ-ơ\ uh nao drơi jăn [ing c\ơđai.

 

Brơi c\ơđai mơ`um lu ia, [udah ta brơi mơ`um jrao rơ-ơ\ drơi jăn tơdah pô anun do\ hơdor mơ\n. Tơdah c\ơđai [u hơdor dong tah, ta kiăng ba nao ta` pơ sang ia jrao giăm anun hloh.

 

Rơngiao kơ anun dong, pơ-iă kơtang đơi ngă virus, kman c\eh c\ar do\ amăng gơnam [ong huă ăt kah hăng ayuh hyiăng amu` hơmâo tơlơi ruă, ngă măt gơnam [ong huă laih anun hơmâo tơlơi ruă kah hăng pơ-iă drơi yua virus, c\rôh pơtah, duăm đung drah…

 

Yua hnun, kiăng kih rơmet sang ano\, anih anom agaih, [ong mơ`um hơtuk rơyă tơsă, [ong gơnam hơdjă.

 

Anai le\ hrơi mông amu` biă hơmâo tơlơi truh [lung ia yua adai pơ-iă kơtang [ing c\ơđai juăt nao mơnơi [ơi ia krông, ia dơnao biă.

 

Sit nik tơlơi [lung ia juăt hơmâo [ơi giăm anih [ing c\ơđai do\. Kiăng pơgang tơlơi truh anai, am^ ama [ing c\ơđai kiăng pơtă ană bă anăm nao mơnơi ia krông, ia dơnao dlăm ôh. Tơdah sang ano\ hlơi dưi dăi le\, ta brơi c\ơđai hrăm luai.

 

Hơdôm mơta tơlơi pơtă kơ neh met kiăng hơdor le\:

 

- Kơđiăng pơhlôm gơnam [ong huă jơman kơ [ing c\ơđai: {ong mơ`um tơsă, anăm [ong gơnam mơ-ih ôh, anăm [ong boh troh do\ mơtah, a`am [ong mơtah, mơ`um ia lăp, yua ia hơdjă lơ\m kuor ia tơsâo rơmô brơi c\ơđai, lơ\m hơtuk rơyă a`ăm pơtăm.

 

-Kơđiăng wai lăng c\ơđai klă, anăm brơi c\ơđai ngui amăng pơ-iă ôh, sang do\ kho\m kih rơmet agaih, rơ-ơ\ laih anun hơmâo pơ-iă pơc\rang lăp.

 

- Kơđiăng buh sum glông, ao glông hơpal kơ [ing c\ơđai kiăng huăi kec\ ke\.

 

- Lơ\m [uh c\ơđai duăm uh le\ kiăng krăp lăng, tơdah pơ-iă drơi mơng 38,5 đô| C truh kơ kơtang hloh le\ kiăng pơ rơ-ơ\ drơi jăn hăng hơdră ta leh pơtơdu sum ao, mă khăn a`ru\ ia pơđao uă hăng thơi, [ơi pơ-ă; klăn; brơi c\ơđai mơ`um jrao tơdu pơ-iă drơi (paracetamol), giong mơng anun ba c\ơđai nao khăm mơtăm.

 

           

Siu H’Mai: Pô ]ih hăng pôr