VOV4.K’ho - Tu\ do, uă suơn kơphe tam pa wơl tàm càr Gialai neh rlau 2 sơnam mờ tơl jơnhua nàng koh ntê, lơh gơs `srum nha tờm chi in. Mờ mờng chài lơh broă sa li la he dê, ală cau tờm suơn ndrờm lơh niam ngan bơta chài koh cồng, mơkung rơcang sơndră kòp tu sa aniai tờm chi in tàm tơngai do:

Hìu nhă ồng Ngô Văn Bảng, hìu sồ 66, gùng Phù Đổng, [òn dờng Pleiku, càr Gialai geh 1 lồ mờ gùl kơphe TR4 tam pa wơl neh 2 sơnam. Tu\ do, jơh ală bă kơphe do neh jơnhua rlau 1 thơk 2, den tàng nhai prang do, ồng Bảng rơcang geh koh cồng kơphe. Jat mờng chài ồng dê, koh cồng kơphe tàm nhai prang geh lơh bơ sềt kòp ờ gơtùi lơh aniai tàm tềl koh cồng.

Bal mờ koh cồng ală tờm chi neh tơl khà jơnhua, ồng geh se\ còp suơn, jòi ală tờm kơphe croăn băt dờng nàng tam pa wơl. Ồng đơs:

“Gơ jơnhua pơgap 1 thơk 2 den hơ\ sồng a` koh. Kơphe pơgap 1 nam mờ gùl, 2 nam den hơ\ sồng gơtùi koh, ờ di là koh tơn, pal tơl sơnam den hơ\ sồng he koh. Tu\ koh, tờm lơi ờ niam den he kơl sang, tờ bơtô tam wơl mờ sơntìl pa, ờ huan gơtìp kòp lơh aniai, ơn phơng gơ in kung [uơn rlau.”

Kung rơcang koh cồng 2 lồ kơphe sơntìl pa, bi Nguyễn Thị Ngọc Thu, ơm tàm thị trấn Phú Hoà, kơnhoàl Chư Pah, càr Gialai pà git, broă koh cồng kơphe kờ` pal jat tàm bơta pơn rơ is bơh sơntìl kơphe dê. Gơ wèt mờ sơntìl kơphe yau geh rơyas ờ pràn, cồng nha tơnhàu dimơ, den tàng bi sùm ơm kơp tờm chi jơnhua 1 thơk 2 den koh cồng.

Bulah bè hơ\, tu\ do, sơntìl kơphe pa geh rơyas pràn, bơta pràn lơh gơs `srum nha chi niam, cồng nha tơnhàu uă, ờ huan gơtìp kòp tu sa aniai, den tàng bi kơp tờm chi jơnhua rlau 1 thơk 4 den hơ\ sồng koh cồng. Cồng jơnhua lơh gơbàn kal ke tus mờ broă pic, mơya bơ tơl wơl, tờm chi geh khà tơt plai uă rlau. Bal mờ hơ\, tơnơ\ mờ tu\ koh cồng, bi geh lơh kloh tềl koh nàng rơcang sơndră bơ sềt kòp lơh aniai:

“A` ngòt ngan bơsềt kòp lơh aniai tềng tềl koh do. Den tàng a` sùm ngui ờ uă sơnơm gốc đồng nàng [ồm uă tềng tềl koh hơ\. Bơta sơ nơm Champion a` sùm ngui ngan rlau jơh, tài sơnơm do ờ kas priă mờ cồng nha cèng wơl niam ngan. Nhai mìu den a` kung gam ơn phơng bè ờs jat 3 dơ\, ai tàm nhai prang, a` ờ ơn phơng tai.”

Nàng dong làng bol mut lơh koh cồng kơphe  ba` ai gơ guh jơnhua ir di bơta pơlam, cau ai tơnggit jơnau đơs geh lùp kỹ sư Lê Bá Nghiêm cau kuang lơh broa\ tàm Trung tâm khuyến nông càr Gia Lai.

-Dan kỹ sư ai git bơta pơrya bơh broa\ koh cồng kơphe ba` ai gơ jơnhua ir?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Koh cồng kơphe geh sền bè dùl bơta pal lơh tàm broa\ tam kơphe. Tài kờ` gơ cat ua\ ntê,  mìng pal lơh la koh cồng nàng gơ cat ntê mhar. Mìng tam gơl jat tơl sơntìl, sơntìl ờ hoan pràn den lơh cat ntê kơphe  ờ pràn,  sơntìl niam  plai dờng den pal koh cồng nàng kơphe ba` jơnhua ir, sơntìl geh rơyas niam den lời ròng ntê jơnhua rlau dùl êt den gơ geh cat ntê jơnhua rlau dùl êt.

-Tu\ do, geh ala\ broa\ lơh koh cồng kơphe lơi, ơ kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm:  Jat bơta dờng mờ  cat pràn bơh tờm kơphe dê, tus jơnhua di du\, ờ ua\ suơn kơphe pa tam, cau geh koh cồng dơ\ sơnrờp. Mùl màl,  broa\ tam kơphe tàm Tây Nguyên, broa\ lơh kuơ ngan  gam la koh cồng tờm. Hơ\ la tờm kơphe mìng geh dùl tờm tờm, bơh tờm tờm do geh gơ geh cat ua\ tờm ntê kấp dùl, kấp  2, kấp 3 mờ kấp 4 bơh tềng  sa\ tờm.

Hơ\ la bơh tềng anih 1 thơt 2 hala 1 thơt 3 geh koh cồng dơ\ dùl. Tu\ koh cồng dơ\ 2, cau koh jơh ala\ ntê hơ\, nàng gơ geh cat ala\ ntê kấp 2, kấp 3  cat geh ua\ ntê plai ua\ rlau.  Tàm ờ ua\ tiah bè tàm Lâm Đồng geh broa\ lơh koh  cồng ua\ ntê, hơ\ la geh ua\ cồng tờm. 2 broa\ lơh do gơ geh  bơta kỹ thuật krơi is.  Cồng tờm mìng dùl lơm den geh koh cồng 2 dơ\, dơ\ 1 kơphe di 1 thơt 2, 1 thơt 3, dơ\ 2 di 6 nhai tơnơ\ den he koh  cồng tềng jơnhua kơphe bơh 1 thơt 4 tus 1 thơt 5. Mờ  cồng bơh tờm ua\ den ờ koh cồng, mờ ai gơ cat mờ cồng tờm,  tơnhàu kơphe tàm ntê kấp dùl.

Bè hơ\, broa\ koh cồng kơphe lơu tàm 2 broa\ do gơ cèng wơl cồng nha jơnhua  rlau tus mờ suơn kơphe, ơ kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Mùl màl do la  broa\ lơh bơhìan bơh jo\ rài ngan bơh ala\  tiah, den tàng ờ gơtùi đơs jơh broa\ lơh lơi geh cồng nha rlau,  tơl broa\ lơh geh dùl bơta niam krô. Pơnyơu bè cồng mìng dùl tờm tờm den koh cồng nàng  gơ cat ntê niam, geh ua\ ntê, ua\  cờ` ntê, khà ntê plai geh gơ tam  tà` bal tềng tờm la ua\ rlau,  cồng nha plai kơphe ua\ rlau.

Mờ tờm kơphe geh ua\ tờm tờm den bươn ngan tus mờ cau tam kơphe, tài cau dê geh ròng geh bơh 5 tus 8 ntê kấp dùl tềng tờm hơ\. Tơnơ\ jơh pic plai, tờm ua\ tờm tờm tus tềng lơi den koh ntê hơ\ sang tơn mờ gơ cat tờm ndai, pah dơ\  tơnhàu den sang dùl cờn ntê. Tàm  bơh 1 tus 2 nam den sang ntê hơ\.

Tài nam sơnrờp  tơnhàu  tàm gơl dơlam, nam dơ\ 2 den geh tơnhàu gơl bơdĩh. Pơgap 2 nam den sang ntê  bơh  tờm kơphe ua\ tờm tờm, kơp gơ cat lơng kòt (cồng pa) den gơs cồng kấp dùl. Tàm tiah Lâm Hà, càr Lâm Đồng sùm geh lơh jat broa\ lơh do.

Tu\ do,  ala\ cau tờm suơn kơphe sùm  rwah ala\ sơntìl kơphe pa nàng tam pa wơl. Bè hơ\, mờ ala\ sơntìl do,  broa\ koh cồng geh krơi is mờ ala\ sơntìl kơphe yau, ơ kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Tu\ do neh geh sơntìl kơphe pa, niam, geh ua\ sơntìl gơ geh plai ua\ ngan. Cau tam kờ`  kah tus broa\ koh cồng pal jơnhua rlau mờ lài dùl êt, tu\ do he gơ tùi rlau mờ 1 thơt 3, tus dùl thơt 4. Tờm slơ jơnhua, ntê slơ ơnàng den plai  tàm ntê gơ ua\ rlau. Tờm geh dùl tờm broa\ koh cồng la dùl tàm ala\ bơta  gơtùi  lơh geh cồng nha ua\ rlau tàm ua\ kàl, hơ\ la gơ geh plai ring tềng tờm, ngan la gơ ai geh cồng nha jơnhua.

-Tơnơ\ koh cồng,  kơphe kờ` pal sơng ka sền gàr, tuh phơng mbè lơu ơ kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm:  Bè bơta chài den jat a` gơ ờ krơi is. Koh cồng tàm kàl do den he ờ  kờ` tuh phơng lơi ờ. ờ ua\ hìu nha\ nền nòn rlau den khi bồm ờ ua\ bơta sơnơm gốc đồng nàng sơndra\ wơl bơta gơ mut bơsềt kòp tềng sồt cồng he pa koh hơ\.

-Dan ưn ngài kỹ sư ua\ ngan!

                                                  Cau cih mờ yal tơngit K’Duẩn - K' Brọp