VOV4.K’ho- Tơnơ\ bơta aniai bơh mìu càl rbu\t dờng sồ 12 dê lơh aniai tàm bàr pe kơnhoàl tiah đah mat tơngai lik bơh càr Daklak dê, uă làng bol lơh broă sa tàm càr kơlôi rơcang bè jơnau ngơr bam dà jo\ jòng lơh aniai tus ală tờm chi tam, tàm hơ\ geh kòp ồm kơnuh tài bơh ngơr bam dà tàm tờm rơmi\t.

Nàng rơcang lài sền go\ gờ` mờ geh broă lơh rơcang sơndră di tu\ kòp do, bol a` yal bè ală jơnau kơlôi rơcang bơh cau lơh broă sa dê mờ bơto pơlam broă chài đal gi\t, rơcang sơndră mờ sơngka sền gàr kòp pàl nha ồm kơnuh tàm tờm rơmi\t.

Bulah mìng gam pơgăp 3 nhai tai là gơtùi tơnhàu geh kàl rơmi\t sơnrờp, mơya bi Lê Văn Thanh, kis tàm xã Krông Buk, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak gam kơlôi rơcang tu\ dơ\ mìu càl rbu\t dờng sồ 12 lòt gan neh lơh mờr 1 lồ rơmi\t gơtìp hoàc hươr uă ngan. Uă ngan tờm rơmi\t gơtìp càl lơh sèt nha, lơh gơ pừ, geh tiah dà ngơr bam tus dùl bơnah puan tờm bơh tờm rơmi\t dê.

Tơnơ\ tu\ jơh mìu càl rbu\t dờng tơn, bi neh sơrbac mhar ngan cò rbòng dà nàng pơrdô dà pleh lời dà gơkờn jo\ ngai lơh gơtìp ồm kơnuh. Bi Lê Văn Thanh, đơs:

“Pa do, tài bơh dơ\ mìu càl rbu\t dờng sồ 12 neh lơh aniai uă ngan bă ù tam rơmi\t bơh hìu bơnhă dê. Uă ngan là gơtìp sèt nha, lề gơ pừ tờm. Dùl bơnah den gơtìp ngơr bam tàm dà. Tơnơ\ tu\ mìu, a` kung cò rbòng dà nàng lơh dà in gơ dô jơh, tờm rơmi\t ờ gơtìp ngơr bam tàm dà mơya ờ gi\t cồng nha tơnhàu geh gơtìp bè lơi sơl”.

Kung ndrờm bal mờ jơnau sươn rơmi\t geh uă tờm rơmi\t gơtìp sèt nha mờ gơkờn dà tài bơh mìu dờng, ồng Nguyễn Văn Hoá kis tàm xã Ea Yông, kơnhoàl Krông Pack, càr Daklak yal, lài mờ tu\ tam rơmi\t, ồng kung neh lòt lùp bè bơta chài tam mờ sơngka sền gàr tờm rơmi\t. Dùl tàm ală kòp gơbàn uă ngan tàm tờm rơmi\t hơ\ là kòp pàl nha mờ ồm kơnuh. Kòp do là tài bơh bơsềt mờ tu luh lơh aniai uă ngan rlau jơh là tàm ală nhai geh mìu uă, ù sùh uă.

Dơ\ mìu càl rbu\t dờng pa do, ngan ngồn uă halà dùl êt den kung geh lơh kòp in [ươn gơbàn sơl. Ồng Hoá kơlôi rơcang đơs, bơdìh mờ broă tờ rbòng dà nàng lơh dà in gơ dô jơh den gơtùi sơl ngui sơnơm lơi nàng rơcang sơndră lah ờ, tài bơh ngòt bơsềt lơh ồm kơnuh:

“Tàm ală tu\ mìu càl dờng, jơnau rơmi\t gơtìp ngơr bam dà, hìu bơnhă cò pơrdô dà mờ tuh vôi nàng kơryan kòp mơya tu\ do, a` ngòt là tờm rơmi\t [ươn gơrềng mờ dà den tu\ do geh sơnơm lơh [ồm halà tuh nàng kơryan kòp ai sươn rơmi\t in lah ờ?”.

Jat Tiến sĩ Đinh Văn Đức, cau mờng chài lơh broă sa sươn sre đơs, den kòp pàl nha, ồm kơnuh là kòp [ươn ngan gơtìp tàm tờm rơmi\t. Ngan là tàm ală tiah thòng mờ tàm ală nhai geh mìu uă. Vi khuẩn mờ bơsềt lơh aniai tờm rơmi\t bơh broă gơmu\t tàm rơyas tờm chi dê bơh tềl sồt yau.

Bơsềt mờ vi khuẩn gơmu\t tàm gùng dà lòt tàm tờm chi dê, lơh aniai ală tế bào mô, gùng jun phơng lơh chi ờ gơtùi jun geh phơng ròng tờm mờ nha. Kòp pàl nha, ồm kơnuh dilah sền go\ gờ`, geh broă lơh kơryan di tu\ den là gơ kis pràn wơl:

“Gơ wèt mờ kòp do, cau gam sơnđan là jơnau ồm pàl, kòp do bơh bơsềt lơh, mờ tờm ngan là bơsềt Phuranium. Nàng kơryan kòp do, den bol he ngui sơnơm…[ồm uă là [ồm gùt dar tờm nàng kơryan geh kòp ồm kơnuh tàm đah hơđơm den bol he pal sền ngac tus dùl tàm âlư bơta phơng [ồm nha nàng bol he [ồm chi in, den nha geh gơ geh gơjur jù wơl, tài bơh rơyas tu\ do là rơyas ờ gơ jồp geh dà mờ phơng nàng ai chi in, den tu\ do bol he pal ơn bơtơl phơng bơh tàm nha gơ in.

Ai ală tờm gơtìp pàl nha mhar, den bol he sền tu\ trồ tơngai koh ală tờm gơtìp rơđò nha mờ tơlik bơdìh nàng tơ\p pơrgu\c te\, tài bơh bulah bol he [ồm sơnơm den bơsềt kung mìng ơm ờ lơh bơtờp kơ` jơ\ ing lơm mơya ờ hềt gơtìp kơryan jơh, den tàng kung gam ơm sơl tàm chi, den tàng bol he koh jơh ală nha do nàng sơrbì bơdìh mờ chu pơrgu\c, tơnơ\ hơ\ ngui 1 tàm ală bơta sơnơm gốc đồng halà sơnơm gốc Ximoxanin + mờ Makozep halà Inprodion jat khà bơto pơlam geh cih tềng kơldung sơnơm, tơnơ\ hơ\ [ồm ring bal tàm jơh nsrum nha.

Tơnơ\ hơ\ ală kòp tài bơh bơsềt lơh ờ lơh bơtờp uă tai, den ngui ală bơta phơng [ồm nha nàng [ồm bơtơl tờm rơmi\t in nàng gàr geh ală nha mơkung dong tờm rơmi\t kis dờng mờ tờm rơmi\t geh mhar kis pràn wơl”.

Bal mờ hơ\, gơ wèt mờ ală sươn neh gơtìp kòp kơ` jơ\ kờ` pal du\i sơrbì te\, bol he ờ go\ di tam wơl tơn tàm bă ù pa geh kòp. Mơya, dilah pal tam wơl tơn den pal lơh kloh ù gơ in niam ngan, lơh geh rbòng dà nàng gơ dô dà niam, tuh vôi bal mờ khà bơh 50 tus 100 ki\ tàm dùl sàu.

Broă lơh ù niam ngan rlau jơh là pal tam tàm pơdar mờ tờm chi tam ndai dùl kàl hơ\ sồng tam pa wơl. Làng kung pal ngui phơng rơpu kơnrồ neh jơm lề klài bal mờ bơsềt đối kháng trichoderma dong tơnguh tai bơta pràn nàng sơndră wơl mờ kòp ai chi in mờ kơryan ală bơta kòp gơdram gam geh tàm sươn!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến