Tàm hìu niam tre tàm tiah tờm sơnah ƀòn Lang Biang – Dà Làc, ồng Păng Ting Sin, kòn cau K’Ho gam pờ ală ding dà tuh sươn bơkàu in bơh ngài mờ điện thoại ngăc ngar. Ồng yal, lài do bă ù do gam rƀah kal ke, gùt nam tam kòi, tam kơphê mờ priă lơh geh kung ờ gŏ tơl kis sơl. Bơta tam gơl dờng tus tàm nam 2009, tŭ ồng bal mờ bàr pe nă làng bol khin cha tam gơl tam bơkàu hồng: “Lài do, làng bol mìng geh tam kòi, tam tơngời, dùl tŭ tơngai den kung tam kơphê mơya priă lơh geh den ờ gŏ geh sùm. Bơh nam 2009 bàr pe hìu làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau tềng hơđơm jơng bơnơm Lang Biang do kung neh tam gơl rơndăp tăp sèng chi tam, phan ròng, ngan là tam bơkàu hồng. Cồng nha mờ sơngka sền gàr tờm bơkàu hồng neh geh ală gơguh jak uă ngan, gĭt geh jak chài măy mŏk nàng sơngka sền gàr. Bơkàu hồng niam, ris (jềng), dipal mờ jơnau kờñ bơh năc blơi phan dê”.

Bơh bàr pe sào ù tam tơrlòng lài, tus tŭ do, hìu bơnhă ồng Păng Ting Sin neh rề ơnàng gàr sùm bă ù tam 2 lồ bơkàu hồng. Pah nhai, tơl lồ bơkàu hàu gơ ai tơnhàu pơgăp 150 rbô ntê bơkàu. Mìng mờ giă tăc bơh 1 rbô 200 đong tus 1 rbô 500 đong dồ ntê, pah nhai hìu bơnhă ồng Păng Ting Sin lơh geh priă jền gĭt nđờ rơhiang tơlak đong.

Tàm sơnah ƀòn Lang Biang – Dà Làc, càr Lâm Đồng, ờ mìng is hìu bơnhă ồng Sin lơm, uă hìu làng bol ndai kung gam lơh pas kơnờm bơta bơkàu rùp pơrya bơh nùs gơboh do dê. Ồng Lương Văn Tuấn, dùl hìu làng bol lơh broă sa tam bơkàu hồng jŏ nam, pà gĭt:

“Tờm bơkàu hồng priă lơh geh kung gam geh rlau mờ tờm chi sa plai, tờm kơphê, tờm bơkàu kuk halà khăt dùl bơta bơkàu lơi den kung gam geh rlau. Bi kă bro tờm kơphê den bi lơh bàr pe lồ. Dilah kă bro tờm bơkàu hồng den bi lơh pơgăp 3 sào, 5 sào bi lơh geh priă jền hìu bơnhă bi digơlan là niam rlau rao. Giă bơkàu hồng tàm do geh tơngai tăc là 5 rbô, 6 rbô, 4 rbô đong”.

Ờ mìng nisơna mờ sơnah ƀòn Lang Biang – Dà Làc, càr Lâm Đồng geh sơnđan măt là “tiah tờm bơkàu hồng Tây Nguyên dê”. Jơh gùt sơnah ƀòn tŭ do geh rlau 3 rbô lồ bă ù tam bơkàu ală bơta, tàm hơ̆ is ồn bơkàu hồng geh tus pơgăp 800 lồ. Mò Nguyễn Thị Cẩm Giàng, Phó Ƀí thư Duh broă sùm Đảng ủy sơnah ƀòn Lang Biang – Dà Làc, pà gĭt: ƀòn lơgar gĭt nền bơkàu hồng là chi tam tờm pràn, gơ jăt bal mờ bơtàu tơngguh lơh sa hìu bơnhă mờ măt kă bro ƀòn lơgar dê: “Bol hi sùm mblàng yal, hòi jà làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau sền gròi ngan broă tam bơkàu hồng nàng bơtàu tơngguh lơh sa hìu bơnhă mơkung là nàng sền gàr broă lơh ờs mờng bơh yau ƀòn lơgar dê gơ jăt bal mờ măt kă bro bơkàu hồng Lang Biang. Bol hi kung gĭt nền nàng làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau pơn jăt tai rề ơnàng bă ù tam bơkàu, biăp đơs bal, bă tờm bơkàu hồng đơs is den kâp ủy, gơnoar ătbồ ƀòn lơgar sền gròi, dong kờl làng bol, is ồn là tàm jàu jak chài măy mŏk, dong kờl priă càn nàng ai làng bol in bơcri priă lơh hìu krơh rề ơnàng bă ù, tơngguh uă bơta niam khà lơh geh tờm bơkàu hồng”.

Nam 2021, măt phan “Bơkàu hồng Lang Biang” ngan ngồn geh lơh sră dan sền gàr dong kờl, đơs nền bơngă măt kă bro bơh bă ù dơng bơnơm dê. Do ờ mìng là bơta dờn dờp ai bơta niam phan bơna in lơm mờ gam là bơta hừh nùs bơh gĭt nđờ rbô hìu làng bol dê, ală cau neh tă pơgồp dà kơlhề, tă pơgồp bal pràn lơh gơs “rùp să bơkàu hồng” pas sơm ai ƀòn lơgar tờm in. Bơkàu hồng Lang Biang tŭ do ờ mìng là dùl phan bơna broă lơh sa sươn sre dê, mờ gam là rùp pơrya bơh bơta pin dờn, bơh pràn kis mờ kơ̆p kờñ ngan brồ guh bơh làng bol bă ù do dê.

Nàng dong kờl làng bol pơn jăt tai rề ơnàng bă ù, tơnguh uă rơlao tai ală bơta kwơ, priă geh bơh tờm bơkào hồng, sơnah ƀòn Lang Biang-Dà Làc neh geh ală gùng dà broă lơh tàm tơngai tus. Tơnơ̆ do, ồng Hồ Công Định, Củ tịc Mpồl Cau lơh broă sa sơnah ƀòn Lang Biang-Dà Làc rơ̆p yal loh rơlao:

Ơ ồng, bơta kwơ bơcri priă gơwèt mờ broă tam bơkào hồng tŭ do geh sền bè lơi, tàm hơ̆ uă ngan là gơwèt mờ ală hìu làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau?

Ồng Hồ Công Định: “Dùl sào tam bơkào hồng priă bơcri lơh sa uă ngan, ờ tơl priă nàng ală hìu in, tàm hơ̆ uă ngan là hìu làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau geh tơl priă nàng tam gơl. Sơnah ƀòn kung geh uă broă dong kờl, bè dong kờl bè broă bơh Kes priă dong kờl làng bol lơh broă sa, priă càn anih priă jền dong kờl mpồl bơtiàn, ală cau geh nùs nhơm niam tàm sơnah ƀòn, bal mờ ală broă lơh geh bơta chài-măi mok bơh ală mpồl lơh broă pơgồp bal dong kờl bơta chài, sơntìl, bơkiar, sơnka sền gàr”.

Sơnah ƀòn neh geh ală broă dong kờl mùl màl lơi gơwèt mờ làng bol tàm broă tam gơl nàng tam tờm bơkào hồng, ơ ồng?

Ồng Hồ Công Định: “Mờ dùl khà priă bơcri tàm 1 sào ù, tŭ do jơh hìu jàl, phan lơh broă, sơntìl phan tam kung bè broă tuh dà, phơng sih den kờp jơh priă bơcri tàm pơgăp bơh 700 tơlăk tus 1 tơmàn đong tàm 1 sào. Mờ priă kas bè hơ̆, mpồl làng bol lơh broă sa kung bè gơnoar atbồ ƀòn lơgar ai tơl bơta niam, lài ngan là đah anih priă jền dong kờl mpồl bơtiàn rơ̆p dong kờl priă lơh dùl hìu ờ uă ngan là 100 tơlăk đong. Gam Kes priă dong kờl làng bol lơh broă sa suơn sre, tŭ ală hìu làng bol geh broă lơh, rơndăp broă lơh den Duh broă sùm Mpồl cih jơnau rơcang rơ̆p dong kờl bè ờs tàm dùl hìu pơgăp bơh 50 tus 200 tơlăk đong jăt mờ broă lơh dờng ha là dềt. Bal mờ hơ̆, mpồl kung pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sơntìl, phan lơh broă, tờm sơntìl, phơng sih, kung bè phan lơh broă nàng ai lài mờ tŭ hìu làng bol lơh broă sa geh priă den hơ̆ sồng tơm wơl mờ ờ sa priă cồng. Hơ̆ là dùl broă lơh nàng he gơtùi tam gơl phan tam, tàm hơ̆ uă ngan là gơwèt mờ làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau”.

Đah sơntìl mờ bơta chài tam bơkào hồng, sơnah ƀòn neh geh gùng dà broă lơh lơi nàng rơwah, lơh geh uă ală sơntìl bơkào niam, pràn sơndră mờ tu kòp, ơ ồng?

Ồng Hồ Công Định: “Bè sơntìl, he pal jòi geh anih ai sơntìl tơl pràn niam bè phan geh lơh mờ gơdờp niam mờ tu kòp. Ală broă lơh kơlôi sơnơng bơta chài tàm sơnah ƀòn kung bè tàm càr Lâm Đồng dê geh uă tơngu me gơrềng tus mờ bơta do. Kung geh ờ uă mpồl lơh broă tus bal mờ Mpồl làng bol lơh broă sa suơn sre, gơnoar atbồ sơnah ƀòn. Bơh broă rơwah, còp mờ git tàm ală suơn lơh lài, hơ̆ sồng ală suơn geh bơta niam bơh ală mpồl ai sơntìl kung bè yal ờ uă mpồl lơh broă nàng ală hìu làng bol lơh broă sa suơn sre in. Lài ngan he rơ̆p yal nàng ală hìu geh tơl priă lài ngan nàng tơrlòng tam tàm 1 lồ ù ha là 1 sào ù, cồng nha tơnơ̆ mờ hơ̆ he rơwah geh bơnah sơntìl lơi niam ngan tơl pràn tam dră mờ tu kòp niam ngan nàng ai ală hìu làng bol lơh broă sa suơn sre in”.

Ơ ồng, Bơdìh mờ broă bơcri priă bal mờ bơta chài lơh, broă tăc ală phan geh lơh bơh bơkào hồng geh sền gròi bè lơi nàng dong kờl làng bol pleh mờ gơtìp cau blơi rồn bơklơn priă tăc?

Ồng Hồ Công Định: “Ală broă lơh sa lài do, geh uă ngan làng bol lơh broă sa suơn sre he dê gơtìp cau blơi rồn bơklơn priă tăc, ờ gàr niam bơta kwơ mùl màl. Broă lơh mpồl bal mờ broă làng bol lơh broă sa suơn sre neh jòi geh ală cau blơi, pơgồp bal bơh tàm broă lơh tus tàm broă lơh gơs phan, gàr niam bè priă tăc nàng kơl jăp rài kis làng bol in. Ală hìu làng bol lơh broă sa tam gơl tam bơkào hồng ndrờm geh khà rài kis tơl ngui tơl sa, geh tŭ geh hìu pas. Priă geh tàm 1 sào ù là tàm 1 tơmàn tàm 1 nam kung geh hìu neh geh sơl. Dà Làc là tiah rơbô bơkào, ală mpồl lơh sa ai bơkào, lơh broă lơh drơng ala bơkào là uă ngan, mờ tơl mpồl lơh broă geh bơta krơi is. Nàng gàr niam gơnoar kwơ ai làng bol in là lơh broă bal, lơh broă bal tàm broă ai broă lơh drơng ala là kwơ màng ngan. Làng bol lơh broă sa suơn sre den dờn song, ờ sền gròi, mìng là tăc geh là niam, gam gơnoar bơh broă lơh mpồl dê là lơh gơnoar kòn gùng, ơm tềng gùl “pơn drờm” bal nàng gàr niam broă ai sơntìl mờ broă lơh drơng ala bal mờ priă geh bơh làng bol lơh broă sa suơn sre dê geh tơl niam”.

Tàm broă bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn sơnah ƀòn Lang Biang – Dà Làc dê, broă lơh mpồl làng bol lơh broă sa suơn sre geh gơnoar bè lơi tàm broă tam gơl phan tam, phan ròng mờ bơ̆t bơtàu măt kă bro lơh sa suơn sre sơnah ƀòn dê, ơ ồng?

Ồng Hồ Công Định: “Tàm Jơnau lơh nền tàm Pơrjum dờng Đảng ƀộ sơnah ƀòn Lang Biang-Dà Làc dơ̆ sơnrờp, tơngai lơh broă bơh nam 2025 tus 2030 neh geh ai ală broă lơh pràn tàm broă bơtàu tơnguh lơh sa mpồl bơtiàn, tàm hơ̆ uă ngan là gơrềng tus mờ broă mpồl làng bol lơh sa suơn sre bal mờ làng bol lơh broă sa suơn sre dê. Ù tiah sơnah ƀòn Lang Biang-Dà Làc geh di pơgăp 70% khà kờp làng bol là lơh broă sa suơn sre, den tàng Mpồl làng bol lơh broă sa suơn sre sơnah ƀòn lơh jăt broă pơgồp bal mờ ală broă lơh, ală broă lơh mờ Cơl dŭ Lơh sa-Phan bơna mờ Tiah drà nàng tam gơl sơntìl, tam gơl phan ròng, phan tam bơh broă tam phan jŏ tơngai tus mờ tam phan ờ jŏ tơngai, gàr niam rài kis broă lơh broă sa mpồl bơtiàn. Sơnah ƀòn neh ai geh ờ uă phan tam, phan ròng jăt gùng dà bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre, ƀòn lơgar tàm hơ̆ tờm bơkào hồng là bơta krơi is ngan bơh Lang Biang-Dà Làc dê. Duh broă sùm Mpồl làng bol lơh broă sa suơn sre rơ̆p pơgồp bal mờ Cơl dŭ Lơh sa – Phan bơna bơ̆t bơtàu măt kă bro “Bơkào hồng Lang Biang” geh nùs nhơm krơi is ngan bơh sơnah ƀòn Lang Biang-Dà Làc” dê.

Ơi, dan ưn ngài ồng!