Kòn cau Mông ơm tàm tiah kơh bơnơm jơnhoa đah Tô măt tơngai Mŭt dà lơgar he dê bơh rài yô rài yau geh dồ bơhiàn mờng kwèng hơ̆ là cau chơ̆t ờ gŏ tơn bĭc tàm gơbang mờ lời ƀồc tơn bĭc tềng bềl ơn tềng gùl hìu. Do là dồ bơhiàn mờng kwèng bơngơl gơla ngan, ờ mìng lơh ƀơ̆ ƀơl mờ gam lơh tơñio cau hìu bơnhă mờ làng bol ƀòn lơgar in tai. Jơi nòi Thào kòn cau Mông dê tàm thôn Suối Chín Ván, xã Lũng Phìn, kơnhoàl Đồng Văn, càr Hà Giang uă nam do neh lam lài tàm broă tam gơl bơhiàn mờng kwèng tơ̆p ƀồc, jun cau neh chơ̆t ơn tàm gơbăng. Do là dồ bơta bơtàu tơngguh uă ngan tàm broă sền gàr pràn kơldang să jan mpồl bơtiàn mờ tơnggŏ bơta ki ngàm gơ wèt mờ cau neh chơ̆t.

Ồng Thào Mí Sò, là cau gĭt wă loh làng ngan adăt bơhiàn mờng kwèng jơi nò Thào Mí dê tàm thôn Suối Chín Ván pà gĭt, jơi nòi ồng dê neh geh nùs nhơm sang is adăt bơhiàn mờng kwèng lời cau chơ̆t ơm bĭc tềng bìl tàm gùl hìu uă ngai. Pơrjum tơ̆p ƀồc cau chơ̆t kung gam bơyai lơh wil tơl jăt broă lơh yàng ờs mờng bơh yau bơh kòn cau Mông dê sơl.

Broă tam gơl do là cồng nha bơh bơta lơh ngan pơgồp bal đah gơnoar ătbồ tiah do mờ bơta tam gơl bơta gĭt wă uă ngan bơh ală cau dờng sơnam tàm jơi nòi dê. Is ồn là broă geh nùs nhơm sang sơrbì is jơh ală adăt bơhiàn mờng kwèng bơh yau ờ gam dipal tai mờ tam gơl wơl tus broă lơh yàng pa bơh jơi nòi Thào Mí dê, gơ wèt jơi nòi Thào neh lơh gơlik geh dồ bơnàng jă bơh sơnrờp niam ai mpồl bơtiàn in. Bi Hoàng Thị Xiêm, Kwang ătbồ Mpồl Cau ùr xã Lũng Phìn, pà gĭt:  Jơi nòi Thào tàm thôn Suối Chín Ván hơ̆ den tŭ do geh cau chơ̆t là neh tơn bĭc tàm gơbăng. Ai ală jơi nòi ndai bulah neh mblàng yal uă rao mơya cau ờ hềt lơh jăt, tŭ do ală mpồl mblàng yal jơnau kung gam hòi jà mờ mblàng yal tai.

Bơh bơnah priă bơcri bơh Rơndăp broă lơh 08 dê, Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar bơtàu tơngguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau mờ tiah kơh bơnơm den tàng Mpồl Cau ùr xã neh lơh ală mpồl mblàng yal jơnau mpồl bơtiàn tàm jơh ală thôn, ƀòn; bơh hơ̆ neh pơgồp bơnah tơngguh uă bơta gĭt wă mờ tam gơl broă lơh bơh làng bol dê. Bi Hoàng Thị Xiêm, pà gĭt tai: Bơh tŭ mpồl oh tơnggơs ală mpồl mblàng yal jơnau hơ̆ den kung lòt mblàng yal pơgồp bal tàm ală dơ̆ pơrjum thôn, pơnyơu bè tàm thôn geh ală tơnggume lơi ờ suk tàm làng bol hơ̆, halà ală sră nggal sồr lơh bơh xã dê den oh rơ̆p tus pơgồp bal mờ ală mpồl mblàng yal jơnau nàng bơyai lơh pơrjum thôn nàng mblàng yal ai làng bol ƀòn lơgar in.

Tàm thôn mờ geh cau chơ̆t den mpồl oh ndrờm bè lòt tus nàng blàng yal hòi jà làng bol ai cau chơ̆t ơn tàm gơbăng bal mờ ờ gŏ lời ies ƀồc cau chơ̆t jŏ ngai, ờ gŏ di gơsơ̆t lơh puăc uă phan puan jơng tŭ bơyai lơh ies tơ̆p ƀồc cau chơ̆t.

Broă ală tơnggume hòi jà mblàng yal gơgơs rềp mềl rlau ngan mờ bơta geh ngan tàm rài kis làng bol dê mờ lơh geh cồng nha uă rlau là dồ jơnau sơñio pal chờ hờp ngan. Bơta do pà gŏ ală mpồl mblàng yal jơnau neh mùl màl wờng mờ gĭt wă geh jơnau kờñ, bơta kơ̆p kờñ kung bè ală kal ke, bơta lòng mờ làng bol gam tìp. Bơh hơ̆, jơnau yal geh mblàng yal dồ bă ƀươn wă, rềp mềl mờ geh kwơ ngan ngồn rlau, dong làng bol ƀươn soh ngan gĭt mờ đòm jăt tàm rài kis pah ngai. Ồng Thào Và, Phó Ƀí thư Đảng ủy xã Lũng Phìn, đơs: Gơ wèt mờ Mpồl Cau ùr den broă mblàng yal hơ̆ den tŭ do gơ wèt mờ ù tiah xã dê kung gam lơh jăt Jơnau lơh nền tàm pơrjum sồ 27 bơh Mpồl Duh broă Đảng ƀộ càr Hà Giang dê, den Mpồl Cau ùr kung lơh di mờ gơnoar broă kwơmàng ngan tàm broă sang tĕ jơh ală bơhiàn mờng kwèng bơrngơl gơla bau gờñ, sàng goh tiah ơm kis, hơ̆ sồng kwơmàng ngan rlau jơh là bơta ies tơ̆p ƀồc cau chơ̆t, ơn ƀồc cau chơ̆t tàm gơbăng. Tơngume hơ̆ gơ wèt mờ mpồl cau ùr là geh gơnoar broă kwơmàng ngan tàm broă mblàng yal.

Yal wơl bè thôn Suối Chín Ván, jơh gùt thôn tŭ do geh 6 jơi nòi kòn cau Mông  là Thào, Sùng, Ly, Vàng, Mua mờ Giàng. Broă tam gơl bơhiàn mờng kwèng bơh jơi nòi Thào dê tàm thôn ờ gŏ di là đơs ngai do tam gơl tơn ờ mờ là bơh bơta lơh ngan uă ngan bơh đảng ƀộ mờ gơnoar ătbồ kâp hơđơm dê; bơh uă dơ̆ pơrjum jơi nòi nàng hòi jà, jà ngan mờ lơh geh bơta ring bal tàm mpồl bơtiàn. Bơta do tơnggŏ loh bơta kơ̆ nùs mờ bơta jơh nùs jơh tồr bơh gơnoar ătbồ tiah do dê tàm broă sang tĕ jơh ală bơhiàn mờng kwèng bơrngơl gơla, ai ală jơnau bơtàu tơngguh jak chài mblàng yal làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau in. Mơkung tơnggŏ bơta iăt kơno mờ crăp rơcăng đòm jăt bơta pa bơh làng bol jơi nòi Thào dê. Ồng Thào Và, pà gĭt tai: Khi kung mblàng yal, he kung pal lơh jăt sơl. Jăt añ den ơn ƀồc cau chơ̆t dê tàm gơbăng gơ niam rlau. Ơn tàm gơbăng den gơ sền gàr geh bơta sàng goh. Jơi nòi Thào den cau lơi kung kờñ lơh jăt lơm. Jơi nòi ndai den khi ờ gŏ bài kờñ ơn ƀồc cau chơ̆t tàm gơbăng ờ. Khi đơs là lài do ală ồng pàng khi dê ờ ai den khi ờ rơgơi ơn tàm gơbăng ờ. Kung kơ̆p kờñ là ală jơi nòi hơ̆ tơnơ̆ do ơn cau chơ̆t tàm gơbăng hơ̆ sơl, den gơ geh sền gàr sàng goh tiah ơm kis.

Gơ wèt mờ jơi nòi Thào Mí tàm thôn Suối Chín Ván, broă jơh ală hìu bơnhă tàm jơi nòi do ndrờm ring bal tam gơl bơhiàn mờng kwèng bơh yau là dồ cơng tàng tơnggŏ loh làng ai bơta pràn bơh bơta tam klăc mờ nùs nhơm mpồl bơtiàn dê. Do là dồ jơnau bơsram kwơmàng ngan ai ală lơh ngan tam gơl adăt bơhiàn mờng kwèng bơh lài, adăt bơhiàn ờ gam kwơ tai tàm ală tiah ndai. Gơn kơnờm là ală mpồl mblàng yal jơnau mpồl bơtiàn rơ̆p pơn jăt tai lơh jăt niam gơnoar broă he dê, gơgơs là ală mpồl cau lơh kòn gùng kơnhăp ngan đah gơnoar ătbồ mờ làng bo, pơgồp bơnah chồl tơngguh bơta bơtàu tơngguh lơh sa- mpồl bơtiàn bơh tiah làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau mờ tiah kơh bơnơm in. Broă bơyai lơh pơrjum tơ̆p ƀồc wil tơl jăt bơhiàn lơh yàng jơi bơtiàn dê tơnơ̆ tŭ neh pồt biài cau chơ̆t in mờ ơn tàm gơbăng pà gŏ là broă tam gơl bơhiàn mờng kwèng bơh yau ndrờm bal mờ broă sơrbì tĕ bơhiàn niam chài. Sơlơ̆u wơl, gơ gam dong prăp gàr mờ lơh gơrề uă bơta kwơ ờs mờng bơh yau niam bơnĕ jơi bơtiàn dê.