Ală ngai lồi kàl prang tàm Tây Nguyên, lŏ Phạm Thu Nga kis tàm thị trấn Măng Đen, kơnhoàl Kon Plông lơh ngan dăp biăp, kơnuh, plai chi bơh tàm suơn nàng pơyoa tus cau blơi tàm Hà Nội, Đà Nẵng mờ ƀòn dờng Hồ Chí Minh in. Lŏ Nga pà git, tàm tiah ù gam geh uă bơta niam, biăp tam tàm tiah mrềt Măng Đen bơkah ngan, geh drà kă bro kờñ. Kơ̆p kờñ bè dùl suơn dờng ơnàng git nđờ jơ̆t lồ, pơgồp bal tam phan mờ lòt nhơl tàm bă ù niơm mờ niam bơnĕ do kung gam ờ hềt geh mùl màl.

Dùl bơta gơkòl là gùng lòt gơtìp kal ke, priă tă pơn diang phan gơguh uă. Lŏ Phạm Thu Nga pà git: “Priă pơn diang kas ngan, bè tàm dùl thùng dềt bè do, di lah tàm tiah ndai den mìng 30 rơbô đong, mơya tàm hờ đang do là 100 rơbô đong. Hờ đang do ờ mìng bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre mờ gam bơtàu tơnguh lòt nhơl bal tai, pơgồp bal uă bơta ngan, den tàng, lài ngan gùng lòt pal ƀuơn hơ̆ sồng gơtùi bơtàu tơnguh, hơ̆ sồng gùng kă bro phan geh niam. Kơ̆p kờñ Cíñ phủ ai tơl bơta niam nàng gùng lòt geh ƀuơn rơlao”.

Măng Đen neh geh Cíñ phủ ai rơndăp ù tiah gơs dùl tàm ală tiah pràn bơtàu tơnguh lòt nhơl gùt lơgar dê, tiah tus geh khà măt kă bro bơh Tây Nguyên dê. Nàng lơh geh rơndăp ù tiah do do, pal bơsong tiah gơkòl phan bơna gùng lòt. Tŭ do, cau năc lòt nhơl bơh ală ƀòn dờng bè ƀòn dờng Hồ Chí Minh, Hà Nội… tus tàm Măng Đen mhar ngan kung roh rơlao dùl ƀùi tŭ lòt mờ rơndeh par tus tàm ƀlàng rơndeh par Pleiku, càr Gia Lai, hơ̆ sồng pơn jăt tai lòt tàm gùng ù gờl jòng rơlao 100 kơi sồ tai. Gam bơh tiah tàm gùl lơgar guh tus Măng Đen kung roh uă ngan tơngai tài gùng lòt gơtìp kal ke. Ồng Đặng Quang Hà, Củ tịc UɃÑZ kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum đơs là: “Tiah gơkòl dờng ngan nàng bơtàu tơnguh tiah lòt nhơl Măng Đen là phan bơna gùng lòt tơrbŏ bal tiah. Tŭ do, phan bơna gùng lòt bơh ală càr jăt gah dà lềng tàm gùl lơgar, ală càr hờ đah tô mờ đah jum tus mờ Măng Đen gam gơtìp kal ke ngan”.

Bơh ƀòn dờng lòt nhơl Dà Làc, càr Lâm Đồng lòt tus ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk kung roh rơlao dùl ƀùi lòt gùng koèl kơh, gùng neh ờ niam uă ngan. Bơh ƀòn dờng Dà Làc mù tus ƀòn dờng dà lềng Nha Trang bŭ lah gùng jòng mìng rơlao 130 kơi sồ, mơya kung pal roh bơh 6 tus 8 jơ lòt gùng sơl. Ồng Đặng Quang Tứ, Củ tịc UɃÑZ ƀòn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng dờp ngan: “Dà Làc là ƀòn dờng lòt nhơl geh pơnrơ ngan mờ Dà Làc geh bơta pràn bè lơh sa suơn sre ngui măi mok pa, mơya gùng lòt tus tàm do ờ niam ngan. Broă tơrbŏ bal đah ƀòn dờng Dà Làc mờ ală càr tàm Tây Nguyên, mờ ală càr tiah đah jum măt tơngai mŭt dà lơgar mờ ală càr tiah tàm gùl lơgar tŭ do mìng lòt mờ gùng ù gờl, mơya gam gơtìp kal ke ngan”.

Phan bơna gùng lòt gơtìp kal ke là dùl tàm ală tơngu me lơh tiah Tây Nguyên ờ tơl ală hìu măi geh lơh dờng. Ồng Nguyễn Hữu Quế, Phó Củ tịc UɃÑZ càr Gia Lai pà git, phan geh lơh bơh suơn sre mìng geh tăc tŭ gam bè ờs den tàng priă geh ai làng bol in bal mờ priă tă tàm kes priă càr ờ uă ngan. Ồng Nguyễn Hữu Quế pà git: “Tài ờ niam bè bơta ù tiah, broă pơn diang phan tàm gùng ù gờl gơtìp lơyài, ală phan geh lơh bơh suơn sre càr Gia Lai geh ală mpồl lơh sa kă bro blơi gam bè ờs tơnơ̆ mờ hơ̆ cèng tus ală hìu lơh phan nàng lơh wơl rềp mờ ală tiah lơh sa mờ măi mok, rềp mờ anih ơhò ơm dà lềng. Den tàng priă geh, cồng nha bơh ală bơta phan geh lơh bơh suơn sre ờ hềt geh uă”.

Tiah Tây Nguyên ờ geh anih ơhò dà lềng ơm, ờ geh gùng rơndeh ồs. Gùt tiah do mìng geh 03 nơm ƀlàng rơndhe par tàm hơ̆ geh Buôn Ma Thuột, Liang Khàng mờ Pleiku. Kờñ bơtàu tơnguh, ală càr mìng gơtùi kơ̆p gơn tàm gùng lòt ù gờl. Mơya jơh ală gơl gùng do ờ hềt di pal mờ broă kờñ lòt kă bro mờ hòi jà bơcri priă. Ồng Lê Văn Chiến, Phó Củ tịc duh broă sùm UɃÑZ càr Dăk Nông mblàng bè do: “Ù tiah Tây Nguyên lơh geh phan uă ngan nàng ai broă tăc mờ lơgar ndai, drơng tàm broă tăc mờ lơgar ndai, lơh gơs mờ kung là tiah blơi phan kă bro. Mờ tơrbŏ bal ală tiah mờ tiah jăt gah dà lềng tàm gùl lơgar, tiah đah jum dà lơgar kung bè lơh sa jăt gah nhàr dà lơgar mờ lơgar Lào, Campuchia, mơya tiah Tây Nguyên tŭ do kung gam gơwèt mpồl lơyài ngan bơtàu tơnguh”.

Nam 2023, priă geh bơh broă tăc kơphe mờ lơgar bơdìh lơgar Việt Nam dê geh mờr 4 tơmàn 200 rơbô dolar Mỹ, geh 95% khà phan là bơh Tây Nguyên dê. Ală bơta phan geh lơh bơh suơn sre tăc mờ lơgar bơdìh tơm ngan geh git nđờ tơmàn dolar Mỹ ndai bè gar điều 3 tơmàn 600 tơlăk dolar Mỹ, kao su geh 2 tơmàn 900 tơlăk dolar Mỹ, plai sầu riêng geh 2 tơmàn 300 tơlăk dolar Mỹ, gar tiêu geh mờr 1 tơmàn dolar Mỹ ndrờm geh bơh ù tiah Tây Nguyên lơh gơs. Là tiah lơh geh uă bơta phan geh lơh bơh suơn sre git nđờ tơmàn dolar Mỹ, mơya bơta kwơ bơh làng bol tàm Tây Nguyên ờ uă, lơh sa lơyài bơtàu tơnguh.