70 nam neh lòt gan, mơya ală jơnau kah kir bè ală ngai mang bòl glar kal ke mơya khin cha jak chài kung gam sùm tàm bồ tơngoh bơh ală cau geh sền gŏ broă kah yau nam hơ̆ mờ là bơta pơn iờ să bơh ală rơnàng tŭ do dê.

Kuèl kơh Lũng Lô ơm tàm ù tiah xã Thượng Bằng La, kơnhoàl Văn Chấn, càr Yên Bái. Nàng drơng ai dơ̆ tam lơh Điện Biên Phủ tàm rài tam lơh dră wơl bol sò tơm Tây in, Đảng dà lơgar neh lơh nền pờ gùng 13A sơn đờm bơh càr Tuyên Quang lòt gan kuèl kơh Lũng Lô tus sơnĕ pe Cò Nòi, càr Sơn La mờ tơrbŏ mờ gùng 41 (tŭ do là gùng dờng 6). Jơh gùt gơl gùng pal pờ jòng rlau 120 kơi sồ, ù tiah uă ngan là bơnơm jơnhua, thòng jrô, lòt gan 3 dà dờng dờng là dà dờng Chảy, dà dờng Hồng mờ dà dờng Đà.

Git loh kơnòl broă cíñ trị mờ gàr sùm gùng lòt tus tiah tam lơh, bơh nhai 4 nam 1953, càr Yên Bái neh lơh nền lơh gùng 13. Tàm hơ̆, kuèl kơh Lũng Lô geh git nền là dùl tàm ală gơl gùng kal ke ngan rlau jơh tàm broă lơh kơ̆ kơljap, lơh niam wơl, pờ pa gơl gùng tài dùl gah là bơnơm jơnhua, dùl gah là thòng jrô den tàng kuèl ờ mìng kơh mờ gam jòng tai. Ồng Hà Văn Hổ, mờr 80 sơnam ơm tàm thôn Thẳm, xã Thượng Bằng La pà git, tus tŭ do ồng kung gam kah bè ờs ală bòl glar, kal ke bơh cau lơh broă mờ cau ling he dê tŭ hơ̆: “Cau lơh broă xã Thượng Bằng La geh rlau 300 nă cau tus bal pờ gùng, khà cau do geh tam pà gơs 3 trạm là T100, tơl trahm geh dùl kơnòl broă is. Dùl trạm lơh kơnòl broă mờng ơm gak, tŭ gŏ rơndeh par bol sò tơm tus là yal cau lơh broă in pồn pleh; dùl trạm den lơh kơnòl mờng dong kờl rơndeh jun pơndiang phan lòt gan gơtìp kòl; dùl mpồl den lơh kơnòl sơm sồt să, tus bal pơndiang phan tam lơh”.

Mờ bơta lơh ngan, bơta pơn đơl pràn uă bơh rlau 124 rbô nă ling pờ gùng mờ cau lơh broă dê; bơta tă pơgồp is git nđờ rbô, nđờ jơt rbô tờm gle, tờm ƀuông, dơm chi bơh làng bol tàm ƀòn lơgar dê, tơnơ̆ rlau 200 ngai mang lơh broă ờ ơm rlô, gơl gùng lòt gan kuèl kơh Lũng Lô neh gơtùi lòt, tơrbŏ tiah tam lơh Việt Bắc mờ ală càr Tây Bắc, dong git nđờ jơt rbô nơm rơndeh oto, rơndeh pơndiang phan tam lơh dong kờl di tŭ, wil tơl ai tiah tam lơh in.

Git nđờ jơt rbô tấn phan sa, phan ngui ling klàng, phan tam lơh, gar phàu, git nđờ jơt rbô tấn phan sa tơrgùm tàm tiah Thượng Bằng La, kơnhoàl Văn Chấn, càr Yên Bái neh sơrlèt gan kuèl kơh mut tàm tiah tam lơh mờ geh sền gàr lơngăp lơngai bulah lòt gan git nđờ bơta sơbơng roh bơh ƀồm mền, gar phàu dê. Ồng Hà Văn Hổ kah wơl: “Nàng pờ gơl gùng lòt gan ndo, gơl lòt gan ƀòn Thẳm geh tiah bŏ lơh sre den ờ gơtùi tam kòi, rơpu ờ gơtùi lòt gan, mơya làng bol tàm do neh dong kờl chi che, geh hìu cèng bal mờ dơm chi rơcang lơh mìu nàng cau lơh broă in lă hơ̆ sồng tuh ù lơh bơnàng. Rơndeh par den uă ngan, bơh ƀòn Dạ tus hơ đang kuèl kơh Lũng Lô ndrờm bè rơndeh par ngai lơi kung tus cuh aniai lơm”.

Ring lơngai rê wơl, ngai 27/4/2011, kuèl kơh Lũng Lô – gùng ndu gơn rơh, cơng tàng khin cha jak chài bơh kah yau dră wơl bol sò tơm jơi bơtiàn Việt Nam dê neh geh Ƀộ Văn hóa – Thể thao mờ Zu lịc dờp là tiah tềl kah yau kâp dà lơgar. Tŭ do, hơđang kuèl kơh Lũng Lô neh geh tơrñang kah kơlôi, geh tiah nàng làng bol, nac lòt nhơl in lòt gan ndo chu ñàng kah ưn ngài ală phi să dờng màng bơh ală rơnàng bèp ồng dê. Tiah do kung gơ gơs dùl anih tiơng pơn rơ nàng bơto bơtê bơhiàn kac màng, tam lơh ai lơngăp lơngai is, khat gơboh, sền gàr dà lơgar gơ wèt mờ cau kơnòm să in.

Xã Thượng Bằng La – tiah geh gơl gùng kuèl Lũng Lo lòt gan là dùl tàm ală tiah sơn rờp bơh kơnhoàl Văn Chấn dê lơh gơs broă lơh bơt bơtàu ƀòn lơgar pa tàm nam 2016. Ồng Hoàng Đình Mưu, Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân xã Thượng Bằng La pà git, tus nam 2023, xã mìng gam rlau 2,9% hìu bơnhă rƀah: “Tàm nam 2024 do, bol hi git nền rơp lơh gơs xã ƀòn lơgar pa gơguh jơnhua. Nàng lơh gơtùi jơnau kờñ do, xã git nền pơn jat tai bơtàu tơnguh lơh sa mờ broă pơn jat tai lơh niam tiah tam chi sa plai, tàm hơ̆ tờm ngan là tờm kruac, tờm ce, tam tờm zơu ròng tu, tam tai ƀăng ƀát độ. Mìng is gơ wèt mờ tờm gle den bơdìh mờ tac ƀăng gam gơtùi tac bal mờ tờm, mờ nha, den tàng tơngai tus, bol hi git nền do là tờm chi pràn ngan bơh xã dê”.

Kuèl kơh Lũng Lô tŭ do geh lơh niam, uă gơl geh pờ pa, ờ huan kơh ir, ờ huan rơkuet rơkue ir. Gơl kuèl kơh ndu gơn rơh do kung gam là gơl gùng kuơmàng dong Thượng Bằng La mờ ală tiah tàm Tây Bắc kă bro ƀuơn ƀuài, pơgồp bơnah dong lơh sa – mpồl bơtiàn ngai sơlơ bơtàu tơnguh, dipal mờ ală phi să dờng màng bơh ală rơnàng bèp ồng nam lơi dê.