Cau sền sơwì jơnau Ama Zứt (Lơh broă tàm mpồl jơnau đơs dà kòn cau Bahnar) yal wơl jơnau “lơh kòn kòn dềt 7 sơnam dê” chờ hờp ngan. Hơ̆ là dơ̆ sơnrờp geh Cau chài bơceh jơnau đơs crih Linh Nga Niê Kdăm (tŭ hơ̆ là Phó Kwang atbồ anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên) dê lòt tìp mờ bơyô iăt rơjô tàm ƀòn Kơjêng, xã A Yun, kơnhoàl Mang Yang, càr Gia Lai.
Tàm ngai hơ̆, ƀòn gam lơh duh khoai Yàng. Jăt bơhiàn kòn cau Bahnar dê, pah tŭ bơyai lơh duh khoai Yàng den wèr ngan, ờ geh wă năc. Mơya bơtoah ngan tàm ngai hơ̆ mìng là lơh yàng chờ gờm oh mi bơh ƀòn ngài tus còp, den tàng Ama Zứt gơtùi geh jà tus bal tàm hìu rông. Tơnơ̆ mờ “dơ̆ còp să mờ yal” den ală cau tàm ƀòn git tơn, hơ̆ là Ama Zứt, cau mờng đơs tàm Rơjô mờ dà kòn cau Bahnar dê.
Ală cau tŭ gŏ bè hơ̆ tus còp să mờ pơn jờng jơnau đơs dà kòn cau Bahnar tàm Anih jơnau đơs Việt Nam dê jăk ngan, niam ngan! Ờ mìng bè hơ̆, ală cau tàm ƀòn gam git cau sền sơwì jơnau Ama Zứt gam là kòn ồng A bơh ƀòn hờ đah ne dê. Tŭ git bè hơ̆ den tàng cau tờm hìu đơs là: “bi là kòn sao tàm hìu gơdê”! Tŭ neh đơs ồng sơnđio tê hờ đah sao pơgăp tàm 7 sơnam mờ đơs tai: “Khai là bèp bi dê”. Tŭ kơno bè hơ̆, Ama Zứt ngoh rơngăc sền kòn dềt. Ồng tờm hìu đơs tai: “Khai sơnđan măt ndrờm mờ bèp bi sơl”. Tus tŭ do hơ̆ sồng Ama Zứt kah tus bơhiàn kòn cau Bahnar dê: Sơnđan măt ndrờm bal là oh mi, bŭ lah bàr mơya dùl. Hơ̆ sồng kun bồ at tê mờ “bèp dềt”. Bơh tŭ hơ̆, ală cau tàm hìu chờ hờp tus at tê bal. Ngui bal tŭ niam do, cau chài bơceh jơnau đơs crih Linh Nga Niê Kdăm bal mờ Ama Zứt neh lơh gơs ngai kwơ màng duh khoai Yàng wă năc bơh ƀòn lơgar dê gơs dơ̆ pơrjum tìp mờ bơyô iăt rơjô dê geh cồng nha niam bơnĕ ngan. Kah wơl bơta niam bơnĕ do, cau sền sơwì jơnau đơs Ama Zứt yal wơl: “Gơwèt mờ broă tìp mờ bơyô iăt rơjô dê ha là lòt lơh broă nàng jòi jơnau cih drơng tàm broă pờ tơlik jơnau đơs ală jơi bơtiàn kòn cau kis tàm Tây Nguyên dê, bơta chờ ngan hơ̆ là he lơh broă jơh kơnòl bơh dùl nă cau sền sơwì jơnau, mblàng jơnau, sền jơnau đơs dê. Mờ bơh ală dơ̆ tìp ha là lơh broă bơh dùl nă cau lơh ƀăo bè hơ̆, să tờm añ neh bơsram wơl uă ngan bơh cau iăt rơjô dê, bè broă mblàng jơnau bè lơi nàng di jơnau đơs kòn cau he dê, sền bè lơi nàng di săp jơnau đơs kòn cau he dê. Mờ bơh ală dơ̆ tìp bè hơ̆ geh dong kờl he yal gùng dà broă lơh bơh Đảng, adăt boh lam bơh Dà lơgar dê tus mờ làng bol ƀuơn wă, ƀuơn iăt mờ ƀuơn lơh jăt”.
Geh dùl dơ̆ ndai tai, Ama Zứt “lòt dong kờl broă” Kwang atbồ Anih pờ tơlik jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên lài do ồng Uông Ngọc Dậu lòt lơh broă tàm ƀòn Tươh Kơ Tu, xã Glar, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai nàng jòi sền geh jơnau cih bè mò Nơn (kòn cau Bahnar) ròng siam 7 nă kơnòm dềt ờ geh cau ròng siam. Tŭ gam lùp jơnau den geh dùl nă oh klao mŭt tàm hìu mờ lùp: Gơlơh bè geh bi Ama Zứt hơ̆ ờ? Jơnau lùp do neh lơh ồng Uông Ngọc Dậu bal mờ Ama Zứt ngoh ngăc ngan. Tŭ gŏ bè hơ̆, mò Nơn yal do là oh klao gơtìp jơngo măt sùm iăt rơjô đơs mờ dà kòn cau Bơnhàr bơh Anih jơnau đơs Việt Nam dê mờ git uă jơnau yal yau bơh bi Ama Zứk yal tàm rơjô. Ờ kơlôi dùl jơnau lơi, oh klao jơngo măt do neh đờm săp Ama Zứt yal dùl gơl jơnau yal yau pa geh pờ tàm rơjô poh lài. Jơnau do neh lơh ală cau tàm mpồl lòt lơh broă gơhòr dà măt, sơnđàc tus mờ rài kis gơtìp jơngo măt boh oh klao dềt do dê mờ ngoh rơngăc ngan tài geh ală cau bơyô iăt rơjô kah mờ yal wơl ngoh rơngăc ngan bè hơ̆.
Lŏ Lơ Mu K’ Yến (Atbồ Jơnau đơs dà kòn cau K’ Ho) yal nùs nhơm pơn yờ să tŭ dơ̆ sơnrờp geh tus bal pơrlòng jơnau đơs gùt lơgar dơ̆ XIV, mờ jơnau cih “Ơruh pơnu kòn cau K’ Ho bơceh pa mŭt lơh broă bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa”. bơh tŭ hơ̆ lŏ bè geh pơn jăt tai bơta pràn, ñhăp ñhar lòt tus tàm ală tiah uă rơlao. Pah dơ̆ lòt tus mờ ƀòn lơgar kòn cau K’ Ho tàm tiah ngài càr Lâm Đồng dê nàng jòi jơnau đơs pơn đik ha là lơh broă bơh dùl nă cau lơh ƀăo dê, kơno săp đơs là làng bol kòn cau git mơ hơ̆ là lŏ Lơ Mu K’ Yến. Muh măt să bồ chờ hờp, làng bol yal jơh ală jơnau neh geh iăt tàm rơjô mờ dà đơs kòn cau K’ Ho dê, geh bơtơl tai jơnau đơs bơh kòn cau dê, lŏ sơlơ ngoh rơngăc ngan, sền kwơ mờ sơlơ gơboh kờñ broă lơh bơh să tờm lŏ dê ngan.
Lŏ Lơ Mu K’ Yến yal tai: “Añ chờ hờp ngan pah tŭ geh lòt tus tàm ală tiah, tus mờ oh mi ƀòn lơgar mờ gŏ bơtoah ngan tŭ tìp geh mờ ală cau ngăc ngar jăk chài là kòn cau K’ Ho dê, ală cau git wă nền nòn bè rài kis lơh sa mpồl bơtiàn bơh làng bol ƀòn lơgar kòn cau K’ Ho dê. Tàm hơ̆ uă ngan là ală mlŏ, ală wa do git wă ngan bè bơta niam chài ờs mờng lài do kòn cau K’ Ho dê. Kơnờm mờ hơ̆ den tàng añ geh ală jơnau git wă kwơ màng drơng tàm broă lơh nàng làng bol in iăt tàm rơjô mờ ală jơnau đơs ngai sơlơ niam rơlao. Să tờm añ kung ngoh rơngăc ngan sơl bơh tŭ hơ̆ geh lơh ngan jơh pràn nàng di pal mờ jơnau kờñ iăt rơjô bơh làng bol kòn cau K’ Ho kis tàm Tây Nguyên dê ha là tàm lơgar bơdìh geh iăt mờ dà đơs kòn cau K’ Ho bơh tàm internet kung bè rơdio. Añ ưn ngài mờ chờ hờp ngan”.
Kung bơh ală dơ̆ lòt bè hơ̆, ală cau sền sơwì jơnau, cau sền jơnau đơs tàm Cơl dŭ lơh broă Dà đơs kòn cau – Anih duh broă sùm tàm Tây Nguyên lơh geh uă khà jờng kấp dà lơgar bal mờ kấp càr. Mùl màl nam 2022, geh Khà Trà mờ jơnau đơs “Bơh adăt bơhiàn tus adăt boh lam”. Hơ̆ là jơnau kòn cau Jarai “Sơrlèt mờ jơnau sơn tơm să”, lơh ngan sơbì bơhiàn ờ niam ting bơtrơh bèp lik bơh hìu tŭ mè neh chơ̆t; tơlik nùs nhơm git jơnau gơwèt mờ mè bèp bơh să tờm dê. Nam 2018, Cơl dŭ lơh broă Dà đơs Kòn cau kung kung geh khà Trà tàm dơ̆ pơrlòng jơnau đơs gùt lơgar mờ tơngu me “Bơta niam chài Tây Nguyên”. Mờ tus nam 2020, Cơl dŭ lơh broă Dà đơs kòn cau pơn jăt tai geh khà Trà tàm dơ̆ pơrlòng jơnau đơs gùt lơgar dơ̆ XIV, mờ jơnau cih “Ơruh pơnu kòn cau K’ Ho bơceh pa mŭt lơh broă bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa”.
Viết bình luận