Satềp tus, kra ƀòn Y Thành, kis tàm xã H’ Ra, kơnhoàl Mang Yang, càr Gia Lai sùm tus còp să, chờ gờm Satềp làng bol kis tàm ƀòn. Là cau lam lài, geh bơngă pin dờn tàm ƀòn, ồng sùm bơto sồr ală jơnau niam bơnĕ ngan nàng làng bol kis tàm ƀòn bañ gơtìp tìs, iang nùs lơh broă sa, bơtàu tơnguh lơh sa, pơgồp bal bơta pràn nàng bal mờ Đảng, Dà lơgar bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar ngai sơlơ pas gơs niam bơnĕ rơlao. Bồ nam pa, ồng Y Thành pơyoa jơnau chờ gờm Satềp tus mờ làng bol bè do: “Ngai do añ dan pơyoa jơnau chờ gờm tus mờ làng bol ƀòn lơgar nam pa tìp uă bơta bơtoah, lơh broă sa ƀuơn niam, hờm ram, gơboh gơbài. Làng bol pal lơh jăt niam ală gùng dà broă lơh bơh Đảng mờ Dà lơgar dê, pal lơh ngan lơh broă sa jăk, nàng geh uă priă, tơnguh uă rài kis. Mŭt tàm nam pa kung dan nting bơr chờ gờm làng bol pràn kơl dang, lơh sa geh cồng nha, geh phan ngui phan sa, rài kis hờm ram, hìu lơi kung gơguh jăk… tus bal bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar dê di jăt mờ gùng dà broă lơh bơh Đảng mờ Dà lơgar dê”.

Tàm ƀòn Drai Hling, xã Hòa Xuân, ƀòn dờng Buôn Ma Thuôt, càr Dăk Lăk dê, cau lơi kung gĭt lơm ồng Y Duen Niê là dồ nă cau geh bơngă pin dờn ngan bơh ƀòn dê. Ờ gŏ di mìng dong kờl làng bol tàm jơh ală bơta tàm rài kis dê lơm mờ ồng Y Duen Niê gam là cau Đảng viên geh gơnoar broă jơh nùs ngan tàm broă lơh bơ̆t bơtàu mờ bơtàu tơnguh Đảng tàm ƀòn lơgar. Tàm broă lơh lơi, gơnoar broă lơi, ồng Y Duen Niê kung lơh sir jơh kơnòl broă bơh he dê dồ bă niam ngan rlau jơh. Jăt ồng yal, bơta đềt mềr, bơta jơh nùs mờ song dơ pă ngan là jơnau tờm nàng jà cau iăt cau dòn he. Mŭt tàm sơnam pa, ồng kơ̆p kờñ ƀòn lơgar he dê sùm kơ̆ bơta pin dờn tàm Đảng, Dà lơgar. Ồng Y Duen Niê, đơs: Añ geh uă bơta gơn kơnờm tàm sơnam pa. Kơ̆p kờñ làng bol he să jañ sùm pràn kơldang, lơh sa bơtàu tơnguh. Làng bol he sùm iăt jăt adat boh lam bơh Đảng mờ Dà lơgar dê. Ai Đảng mờ Dà lơgar den sùm sền gròi tai rài kis bơh làng bol dê tàm broă bơtàu tơnguh lơh sa bè priă tam kơphê, sơngka sền gàr sầu riêng, ròng siam phan ròng bè phan puan jơng, phan bàr nơm jơng.

Ồng Điểu Kêu, đảng viên, cau geh bơngă pin dờn tàm ƀòn Bu Ndrung, xã Dăk Ndrung, kơnhoàl Dăk Song, càr Dăk Nông sùm iăt ală jơnau yal tơngit jơnau gơlik geh pah ngai tàm Rơjô bal mờ ală bơta yal tơngit ndai. Ồng Điểu Kêu pà git, bơh broă iăt den git dunia tàm nam 2023 geh uă tam gơl, dunia mờ tàm tiah do gam uă kal ke, mơya mờ broă đơng lam di gùng bơh Đảng, Dà lơgar, den tàng lơgar he gam gàr geh bơta kơl jăp. Kơnờm mờ hơ̆ den tàng rài kis lơh broă sa làng bol tàm ƀòn he dê kung kơl jăp mờ bơtàu tơnguh. Làng bol wă rò nam pa tàm nùs nhơm chờ hợp. Ồng Điểu Kêu pin dờn tàm nam pa dà lơgar pơn jăt tai geh sùm bơta bơtàu tơnguh kơl jăp. Ồng đơs: “Mờ broă đơng lam bơh Đảng, Dà lơgar, lơh sa mpồl bơtiàn lơgar he dê añ gŏ kơl jăp ngan. Làng bol kis tàm ƀòn kung gơlơh chờ hờp ngan, làng bol iang nùs lơh broă sa, bơtàu tơnguh lơh sa. Tàm nam 2024, bol añ kung pin dờn mờ broă đơng lam bơh Đảng, Dà lơgar den nam pa dà lơgar he geh pơn jăt tai bơtàu tơnguh kơl jăp”.

Nam pa Giáp Thìn 2024 geh càr Kon Tum lơh nền là nam “sơrbac mhar”, geh gơtha kwơmàng ngan, pơgồp bơnah lơh jăt geh cồng nha Kơrnoăt Pơrjum dờng khoă XIII bơh Đảng dê, Kơrnoăt Pơrjum dờng khoă XVI Đảng ƀộ càr dê neh sồr lơh. Mờ ală broă jàu tờm bè lơh sa sồr lơh tàm nam 2024, bè: khà gơguh GRDP bơh càr dê lơh geh bơh 10% rlau hơđang; GRDP kờp bal dồ nă cau rlau 63 tơlak 700 rbô đong; tơm kes priă dà lơgar in tàm ù tiah càr dê bơh 4 rbô 600 tơmàn đong rlau hơđang; Kờp jơh priă bơcri jơh gùt mpồl bơtiàn bơh 30 rbô đong rlau hơđang...Nàng lơh geh cồng nha ală jơnau kờñ bơtàu tơnguh do, bơh ală ngai sơnrờp, nhai bồ nam pa 2024 dê tơn, Ủy ƀan Ñân zân càr Kon Tum neh sồr ală kâp, ală gah, ală tiah lam lơh jăt uă broă lơh kràñ cê jơh nùs lơh gơs ală jơnau kờñ neh ai tơlik.

Bi A Phai ơm tàm ƀòn Tân Ba, xã Tê Xăng, kơnhoàl Tu Mơ Rông jờng rơ ngan ală broă lơh mờ càr Kon Tum dê neh lam lơh nàng lơh geh ală jơnau kờñ bơtàu tơnguh, bè: hòi tơrgùm, jòi mờ ngui geh cồng nha ală bơta pràn, jơnau tơl pràn mờ bơta ƀươn bơh càr dê; lơh pràn rề ơnàng bă ù tam uă tờm chi lơh sơnơm, lơh broă sa ngui măy mok pa, gơ jăt bal mờ lơh sa mờ măy mok lơh gơlik phan, prăp gàr mờ ngui niam bơta kwơ niam chài bơh yau bơh ală jơi bơtiàn dồ êt cau tàm càr dê...Tơlik nùs nhơm pin dờn bơh he dê, bi A Phai pà gĭt, hìu bơnhă bi kung bè làng bol ƀòn Tân Ba tàm sơnam pa kung rơ̆p jơh nùs pơnđơl pràn lơh ngan bơsram bơta gĭt wă, tơryăng tơryồng lơh broă sa nàng bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă pơgồp bơnah lơh geh ală jơnau kờñ bal bơh càr dê. Bi A Phai, đơs: Nàng lik klàs geh bơh rƀah lài jơh, hìu bơnhă añ rơ̆p pơnđơl pràn tam uă tờm kơphê, bùm blàng, kơnuh sơnơm Ngọc Linh mờ tam uă tai ală sơntìl chi tam ndai tai. Dilah geh priă den kung kơlôi blơi sơntìp phan pươn jơng nàng ròng, mơya tài bơh trồ tiah tàm do mrềt, ƀlàng ñhơ̆t, bă brê uă tiah neh lơh pơngàr gùt dar tài là ù lơh sa bơh làng bol dê, ờ geh ƀlàng ñhơ̆t, sươn nàng ròng tơngklàs den tàng kung kal ke ngan sơl. Tŭ do, añ neh kơlôi sơnơng lơh bè lơi tơl nă cau tàm hìu bơnhă geh priă bơh 10 tơlak đong là neh klàs bơh rƀah. Tàm nam pa, añ rơcăng tơrgùm lơh sa tam ală tờm chi tăc geh priă jền uă nàng cèng wơl rài kis tơl ngui tơl sa rlau ai hìu bơnhă in.

Là càr gam uă kal ke, mơya nam pa do, càr Kon Tum kung geh khà gơguh lơh sa 7,32% uă rơlao mờ khà gơguh lơh sa bè ờs bơh gùt lơgar dê. Priă geh tơl nă làng bol geh rơlao 58 tơlăk đong. Do là broă lơh ngan uă bơh Đảng ƀộ, gơnoar atbồ, ling klàng mờ làng bol càr Kon Tum dê. Đơs bè broă sền gròi bơh Đảng, Dà lơgar gơwèt mờ làng bol kis tàm tiah ngài, tiah jơi bơtiàn ờ gal cau mờ ală cồng nha lơh sa mpồl bơtiàn càr dê, ồng A Ninh, Kwang atbồ Cơl dŭ lơh broă jơi bơtiàn ờ gal cau kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum chờ hờp pà git: “Tàm nam pa do, kơnờm mờ broă sền gròi bơh Đảng mờ Dà lơgar neh dong kờl uă ai làng bol in bè phan tam, phan ròng, dong kờl lơh ală gùng dà phan bơna. Làng bol jơi bơtiàn kis tàm kơnhoàl chờ hờp ngan. Tàm nam pa 2024, kơ̆p kờñ Đảng, Dà lơgar pơn jăt tai sền gròi, dong kờl nàng làng bol bơtàu tơnguh lơh sa uă rơlao tai”.

Bơh nam 2021 tus nam 2023, kờp jơh priă bơh Broă lơh jơnau kờñ dà lơgar dê tơrmù rƀah kơ̆ kơl jăp bơcri ai tàm kơnhoàl Chư Păh in là mờr 15 tơmàn đong. Bơh hơ̆, kơnhoàl jàu ai ală xã, thị trấn in dong kờl kơnrồ me, phơng sih, chi sơntìl mờ phan ngui drơng tàm broă lơh sa...ai hìu bơnhă rƀah in. Mơkung lơh pràn mblàng yal nàng kờñ dong kờl cau rƀah geh bồ tơngoh brồ guh, lời tĕ bồ tơngoh kơ̆p kơldìng wơl, kơnờm wơl tàm bơta dong kờl bơh Dà lơgar mờ mpồl bơtiàn dê. Kơnờm bè hơ̆, broă lơh tơrmù rƀah neh lơh geh cồng nha niam ngan, nam 2023, kờp jơh khà hìu rƀah jơh gùt kơnhoàl gam 1 rbô 488 hìu geh tus khà 7,16% (gơmù 3,82% pơndrờm mờ nam 2021. Bi Rơ Châm Thuân ơm tàm xã Ia Ka, kơnhoàl Chư Păh pà gĭt, broă lơh tơrmù rƀah kơ̆ kơl jăp neh lơh gơlik anih kơldìng kơ̆ kơl jăp dong làng bol kòn cau Jrai tàm xã pin dờn brồ guh. Bi Rơ Châm Thuân, pà gĭt: Tàm nam 2023 pa do, giă phan lơh geh bơh sươn sre geh kơphê tăc geh giă lơh ai rài kis làng bol in geh bơtàu tơnguh rlau mờ ală nam lài. Tài bơh dà tuh phan tam in ờ tơl den tàng làng bol lơh kòi dồ kàl lơm mờ tơrgùm jơh tàm tờm kơphê, sầu riêng halà ală bơta chi tam ndai nàng lơh geh tai priă jền. Dà lơgar kung neh sền gròi dong kờl broă lơh hìu ơm ai hìu bơnhă kal ke in. Tàm nam 2023 kung neh lơh pa 10 nơm hìu tàm ù tiah xã Ia Ka do, pơgồp bơnah dong kờl hìu ơm ai làng bol kal ke tàm xã Ia Ka do in. Tàm nam 2024 bol hi rơ̆p lơh gùng tàm ală ƀòn, hơ̆ là ƀòn Bui, Joăng, Build...kung kơ̆p kờñ gơnoar ătbồ tiah do sền gròi tus broă lơh niam wơl mờ lơh pa gùng lòt nàng lờih lờm ai broă lòt rê in.

Xã Phú Hội, kơnhoàl Đức Trọng, càr Lâm Đồng geh rơlao 42% ƀòn là jơi bơtiàn kòn cau, tàm hơ̆ mìng làng bol kòn cau K’ Ho. Kơnờm mờ broă lơh pràn làng bol tus bal lơh sa suơn sre kông nghệ kao, lơh gơs phan bơh broă lơh sa suơn sre jăt broă gơguh uă bơta kwơ tàm drà kă bro, den tàng xã Phú Hội neh ai geh khà kờp cau lơh broă sa suơn sre jăt sră dan blơi tus 900 hìu. Pơgồp bal lơh sa mờ mpồl lơh sa kă bro, HTX den tàng broă tăc phan bơh broă lơh sa suơn sre sùm kơl jăp, cèng geh uă priă ai làng bol in. Jăt mò Kră Jañ K’ Suynh, Phó Củ tịc UɃÑZ xã Phú Hội đơs, gùt xã tŭ do geh 6 rơbô 700 lồ ù lơh sa suơn sre, tàm hơ̆ geh rơlao 2 rơbô 700 lồ ù lơh sa suơn sre jăt gùng dà broă lơh kông nghệ kao. Do là bơta kwơ màng nàng xã pơn jăt tai lơh geh uă broă lơh pơgồp bal lơh sa đah làng bol mờ mpồl lơh sa, ai lơh sa bơh xã dê pơn jăt tai bơtàu tơnguh uă rơlao tàm nam pa 2024 do. Mò Kră Jañ K’ Suynh đơs: “Xã bol añ lơh sa suơn sre là broă lơh tờm, bă ù tam phan jŏ tơngai bè kơphe mờ tiêu, khà gam tai là tơrgùm bơtàu tơnguh ală bơta phan tam ờ jŏ tơngai jăt gùng dà broă lơh pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă bal, HTX. Kơnờm mờ broă lơh pơgồp bal do den tàng broă tăc phan geh lơh kung bè lơh sa suơn sre bơh làng bol dê geh kơl jăp. Tus do, xã neh pơn jăt tai ai gùng dà broă lơh ai làng bol lơh broă sa in jăt sră dan blơi dê, lơh pràn ală broă pơgồp bal lơh sa mờ tăc phan geh lơh bơh suơn sre nàng cèng geh priă kơl jăp ai làng bol lơh broă sa in”.

Tổ Zân phố Ea Nur, thị trấn Pơng Drang, kơnhoàl Krông Buk geh 317 hìu, rlau 1 rbô 500 nă làng bol, tàm hơ̆ 2/3 là cau jơi bơtiàn dồ êt nă cau, mìng là cau Rơđê lơm. Kơnờm geh bơta sền gròi bơh Đảng, Dà lơgar mờ bơh gơnoar ătbồ tiah do dê, làng bol tơryăng tơryồng lơh sa, bơtàu tơnguh rài kis. Ală nam rềp ndo, lơh s bơtàu tơnguh, rài kis làng bol ngai sơlơ geh gơguh uă. Uă hìu bơnhă lơh hìu sơmang niam bơnĕ ngan, blơi rơndeh ô tô, rơndeh mô tô mờ ală phan ngui drơng tàm rài kis. Bal mờ hơ̆, ală bơta bè lơngăp lơngai, niam chài, gùng lòt, ală gùng che đèng ƀong đèng kung geh sền gròi bơcri priă lơh sơl. Ồng Y Lina, Kwang ătbồ Tổ Zân phố Ea Nur pà gĭt: Bơta sền gròi, bơcri priă bơh Đảng mờ Dà lơgar dê dong làng bol pin dờn, iang nùs lơh broă lơh sa. Ồng Y Lina, đơs: Gơlơh chờ hờp ngan, pin dờn ngan tàm Đảng, tàm Dà lơgar he dê. Sùm sùm mblàng yal ai làng bol in pal jăt gùng dà jơnau sồr bơh Đảng dê, broă dong kờl adat boh lam bơh Dà lơgar dê, prăp gàr adat bơhiàn mờng kwèng bơh yau kòn cau Rơđê he dê. Sùm sùm lơh jăt, lơh di, ờ gŏ di iăt jơnau pơrlồm, pơnjồ, bơchồt, hoài jà. Cau tàm thôn, tàm ƀòn den sùm sên gròi tus rài kis, lơh sa, lơh broă.