Cau Mạ kơlôi sơnơng là, cing mồng bal mờ ồi kòn cau là jơ tài kuơ màng ngan, là jơnau tơngŏ ai bơta pas sơm bơh tơl hìu bơnhă, jơi nòi kung bè jơh gùt ƀòn dê in. Bơh sơn rờp, cing mồng là đờng goòng geh ngui tàm ală dơ̆ chờ, lơh yàng tàm ƀòn, ờ huan geh ngui pah ngai.
Jat 2, 3 nă cau kơlôi sơnơng đơs, digơlan cing mồng là phan tơnơ̆ do bơh đờng lŭ dê, bơh tŭ sơn rờp ngan, cing mồng geh dròng geh jañ nàng lơh yàng ñô lir bông halà sơn đờm lơh sre, tơnơ̆ do tàm jơh ală dơ̆ lơh yàng tàm nam bơh làng bol dê bè lơh yàng khồm tồr, pơ thi, lơh yàng sa piang kòi pa halà lơh yàng til drong, lơh yàng sa rơpu… ndrờm pal geh cing mồng lơm- hơ̆ là phan nàng lơh tơn rềp bal kòn bơnus tàm dùl ƀòn bal mờ gơp. Nghệ ñân cing mồng ồng K’Thang ơm tàm thị trấn Lạc Dương, kơnhoàl Lạc Dương, càr Lâm Đồng pà git: Kung ndrờm bè cau K’Ho tàm do, cau Mạ ngui cing uă rlau ala mờ ngui mồng bè uă jơi bơtiàn ndai tàm ù tiah Tây Nguyên. Bòr cing cau Mạ dê geh 6 pang, tơl pang là dùl sap ntas krơi is: “Jat bòr cing dê den pal geh bơta ndrờm mờ sap, bơh dềt tus dờng, đồ, rê, mi, fa, sol. Bòr cing ndrờm geh mat sơnđan, bơh cing me tus cing put, 6 pang ndrờm geh mat sơn đan lơm”.
Bơta sap sèng hòi cing bơh cau Mạ dê kung bè ală jơi bơtiàn tàm tiah do, hơ̆ là jat bơta sap sèng cau tàm hìu bơnhă là cing me, cing bèp, cing bi tơnhua mờ ală kòn tàm pơn jat mờ dut ndơl là cing kòn put. Bơta do dipal mờ niam chài bơh 2, 3 jơi bơtiàn tàm Tây Nguyên jat jơi mè. Jat ồng K’Chẻo ơm tàm xã Lộc Tân, kơnhoàl Bảo Lâm, càr Lâm Đồng pà git, bal mờ ồi kòn cau den cing cau Mạ dê sùm geh sền là jơ tài kuơmàng, là jơnau tơngŏ jơnau tơngŏ ai gơnăp gơnoar mờ bơta pas sơm bơh tơl hìu bơnhă, jơi nòi mờ bơh jơh gùt ƀòn dê in. Tàm nam, tàm pah tŭ geh dơ̆ lơh chờ, lơh yàng halà tàm ală dơ̆ gờm chờ sa tềp bơh ală ƀòn dê, sap dròng cing ndrờm geh mpong ntas bal mờ phan soh ờs mờng kòn cau àng gơ crà uă bơta dà trum tàm jơh bal cau klau mờ cau ùr Mạ dê: “Bè niam chài, den niam chài cing mồng, niam chài phan soh, den cing mồng tàm ală dơ̆ lơh chờ, lơh yàng ndrờm bè dròng cing, jañ mồng lơm, hơ̆ sồng kung pơn jờng sồr soh phan kòn cau mờ phan kòn cau là phan soh ờs mờng jơi bơtiàn he dê, nàng bơh hơ̆ kờñ prap gàr bơta niam chài jơi bơtiàn dê”.
Lài do, nàng geh ală bòr cing mồng, cau Mạ tàm pơ gơl ndrờm bal phan mờ phan, gơ jat tàm bơta kuơmàng mờ geh lơh nền giă krơi is. Cing sơlơ yau den sơlơ geh sền là kuơmàng, geh ală bòr cing pal geh pơl mờ git nđờ jơt nơm rơpu, kơnrồ mờ ală phan kuơmàng ndai.
Jat bơhiàn bơh yau cau Mạ dê, cing sơlơ geh mblàng wơl tàm uă rài den sơlơ kuơmàng. Ală hìu bơnhă, jơi nòi lơi gam prap gàr bòr cing neh geh tàm pơ dờn bơh uă rài ndrờm ai lơh pơn iờ să ngan mờ ƀòn lơgar mờ khi rơp geh ală jơi nòi ndai ki ngàm. Bè hơ̆ den tàng lài do, tơl hìu bơnhă cau Mạ ndrờm geh êt ngan rlau jơh dùl bòr cing mồng, geh tŭ geh hìu bơnhă geh tus 2, 3 bòr tơn.
Bòr cing cau Mạ dê geh 6 pang mờ dờng, dềt krơi is mờ ndrờm geh khà dờng bơh 20 tus 60 phơng. Gơ wèt mờ cau Mạ, cing geh sền là phan ndu gơn rơh, là phan nàng kòn bơnus in tơm boh bơr mờ brah yàng. Bè hơ̆ den tàng, sap ntas cing mồng dê ờ mìng là bơta niam chài mờ gơ gam geh kuơ drơng tàm ală dơ̆ lơh chờ, lơh yàng kung bè pơyua bơta kơp kờñ bơh ƀòn lơgar dê tus brah yàng bơh sap ntas cing mồng.
Nghệ ñân cing mồng ồng K’Thang yal: “Rài yau den mò pàng rơ wah ngai niam, nhai niam, nam lơi mìu niam, càl niam, halà nam lơi tơnhàu phan geh uă den dùl nă cau rơp hòi jà ƀòn lơgar tơrgùm kòi phe, nàng tàm pơ gơl mờ dùl nơm rơpu lơmă niam, ai rơpu hơ̆ nàng lơh yàng sa rơpu ưn ngài yàng (yàng geh yàng trồ, yàng ù, yàng bơnơm, yàng brê, yàng dà, yàng mìu, yàng càl) den ƀòn lơgar rơp bơyai lơh dròng cing, jañ mồng”.
Kuơmàng, pah dơ̆ dròng cing tàm dơ̆ lơh chờ, lơh yàng ƀòn cau Mạ dê ndrờm bơyai lơh bơhiàn hòi cing, gam hòi là lơh kah rơngal huềng cing.
Viết bình luận