Lơh yàng ñô lir bông bơh cau M’nông dê geh sơn đờm lơh tŭ cau kra ƀòn mờ cau tờm hìu bơnhă neh rơcang wil tơl phan pơ dơng lơh yàng, dan mờ ală brah yàng tàm mìr nàng rò huềng kòi rê tàm hìu. Tềng ntùng drong prap kòi bơh hìu bơnhă dê geh bơka mờ ală tờm bơkàu, geh mòn bơh ală nrang gle kồih gơs uă ntê, blah gơs bơkàu lì, là rùp pơn yơu ai sơn yùr kòi in. Jat jơnau kơlôi sơnơng bơh cau M’nông dê, mờ bơta bơka bè do den nàng gàr huềng kòi tàm drong, ờ lời huềng kòi lòt lềng làng hờ bơdìh. Dơ̆ lơh yàng ñô lir bông geh bơyai lơh tàm hìu tŭ ală mò, ală mè neh ƀŏ phe, trŭ piang pa sơn rờp bơh kàl tơnhàu dê mờ rơcang wil tơl ală phan pơ dơng lơh yàng. Cau tờm jơi nòi nggui kềng sơlàu ơn phan pơ dơng lơh yàng, rac yàng jà ală brah yàng rê tus sa piang kòi pa: “Kòi tàm mìr neh dum jơh, plai rơpung neh dờng, tờm tàu neh lơngồt, neh tus tŭ pik tơnhàu, bol hi lơh yàng ñô lir bông jà mò pàng mờ ală brah yàng rê dờp phan pơ dơng lơh yàng mờ dan ai gơnoar bol hi in rò huềng kòi rê tàm hìu. Ngai do, añ sa piang kòi pa, ai sơ gàk sa lài, bol hi sa tơnơ̆, ai sùng sa lài, bol hi sa tơnơ̆, ai pềs in sa lài, bol hi sa tơnơ̆, bol hi kah ưn ngài ai sa piang bồ glah, bol hi kah ưn ngài pà nô tơrnờm dà sơn rờp, bol hi ưn ngài ai sa mhàm iar…”
Jơh rac yàng den cau tờm jơi nòi ià iar, ai pềs koh mhàm, hơ̆ sồng bong dùl êt mhàm iar mờ rơsìh dùl êt tơrnờm tềng ntùng drong kòi mờ bơta kơlôi sơnơng gàr huềng kòi ơm mờ hìu bơnhă nàng kàl lơh kòi nam tơnơ̆ trồ tiah ai pà mìu niam càl niam, kàl lơh sa gơs tơlir, cau tờm hìu bơnhă pràn kơldang, ring lơngai.
Dơ̆ lơh yàng ñô lir bông bơh cau M’nông dê sùm geh lơh tàm 2 ngai. Ngai dơ̆ dùl duh khoai yàng brê, yàng dà croh, yàng kòi tàm mìr, sơlàu piang geh rơcang nàng duh khoai yàng in, tơnơ̆ hơ̆ tơl nă cau rê, ai dùl sơmbat kòi ơn tàm drong, hòi “rò kòi rê tàm hìu”. Ngai dơ̆ 2 tơnơ̆ tŭ neh rò kòi rê tàm hìu, cau tờm hìu bơnhă lơh yàng piang kòi pa hòi là nàng jà jơi nòi, làng bol tàm ƀòn sa bal piang kòi pa sơn rờp nam dê, nting bơr pràn kơldang să jan, kơp kờñ dùl nam kàl lơh sa tơnhàu geh uă: “Lơh yàng duh khoai yàng kòi, rò huềng kòi rài yau là kuơmàng ngan, là ngai chờ bơh ƀòn lơgar dê, bè sa tềp tŭ do. Tơnơ̆ tŭ neh rò huềng kòi rê tàm hìu, prồs kòi dum sơn rờp tàm mìr cèng rê ƀŏ gơs phe trŭ piang mờ kòi pa, jà jơh làng bol tus sa chờ hờp. Lài ngan là lơh yàng ñô lir bông hơ̆ sồng tus lơh yàng hòi dan pràn kơldang să jan ai kòn sau tàm hìu in mờ ală sơlàu pơdơng phan duh khoai wil tơl ngan geh mbar, poac sur, tơrnờm… pơ dơng brah yàng in”.
Cau M’nông geh bơta pin dờn uă yàng, tơl bơta phan ndrờm geh huềng, khat dùl dơ̆ lơh chờ, lơh yàng dờng dềt ndrờm jà ală yàng rê sền lơm. Bơdìh mờ ală phan pơ dơng lơh yàng neh geh làng bol tàm ƀòn rơcang lài den anih duh khoai ală yàng kung king crŭ ngan sơl. Bàp Khiêm dê, ơm tàm bòn U3, thị trận Ea Ting, kơnhoàl Cư Jut, càr Dăk Nông pà git: “Lài mờ ngai lơh yàng dùl poh, cau lơh dùl tờm chi gơ nơng neh rơcang bơh lài hơ̆, nàng yal mờ jà ală brah yàng in git nàng rê tus dơ̆ lơh yàng mờ ƀòn lơgar. Tờm chi gơ nơng tàm dơ̆ lơh yàng do geh lơh jơnhua ngan, cồng gơ dê geh bơka uă bơta rùp, rùp sềm, il geh tàñ mờ gle đơr, geh sềr niam ngan, gam geh bơr lềm, rùp sơn yùr kòi kồih mờ gle. Tềng nggùl tờm chi gơ nơng là dùl sơlàu gle lơm pòng rơcang ală phan pơ dơng lơh yàng bè bồ sur halà rơpu, kơnrồ, piang, drăp tơrnờm geh kơt tềng jơng tờm chi gơ nơng, mờ ală bơta biap, plai chi mờ làng bol tam geh bè blơn, nhồng, rơpual…”
Bơnah lơh yàng geh rơcang lài king crŭ, ndu gơn rơh, tài do là dơ̆ lơh yàng geh bal dùl mpồl ală brah yàng bè: yàng brê bơnơm, dà dờng, dà croh, ù tiah, trồ tiah.. ai tơnggŏ bơta kơp kờñ bơh ƀòn lơgar dê hòi dan brah yàng nting bơ trơh cà ràk, phan jàñ. Mò Thị Bah ơm tàm xã Dak Ndrung, kơnhoàl Dăk Song, càr Dăk Nông pà git: “Sa tềp piang kòi pa gam hòi là lơh yàng ñô lir bông ai tơnggŏ nùs nhơm jơh nùs mờ yàng kòi mờ ală brah yàng, hòi dan pràn kơldang să jan, ring lơngai tus mờ hìu bơnhă, dilah geh priă jền den lơh yàng mờ sur, dilah ờ geh den lơh yàng mờ iar, nàng gàr yàng kòi ơm mờ hìu bơnhă, nàng hìu bơnhă in hờm ram”.
Viết bình luận