VOV4.M’nông: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl. Rgâl nau mi\n tâm pah kan hun hao văng sa nsum đah nau janh mi\n janh kan, yuh H’Xiêm, rnoi Bunong ta Thôn 4, xã Trường Xuân, nkuăl Dak Nsong n’gor Dak Nông geh uănh lah nu\ih janh tâm nau kan tăch rgâl phân poh ân tơm tăm ndrel rvăt tuh, mbo, bum, cà phê. Nau janh kan, ndơn nau ntul rlong, rlet nau jêr ho\ leo yuh jêng geh kơt nar aơ: Nu\ih tơm bah du ntu\k rvăt tuh, mbo, bum n’hanh tăch phân tâm [on. Yuh di ngăn lah nu\ih ntoh lư tâm nau kan hun hao văng sa bah nkuăl.

Lah yuh tơm tâm du rnăk vâl ach o, âk oh nô, yor ri ma ntơm bah jê| yuh H’Xiêm ho\ pah kan âk ngăn gay kơl an me mbơ\ mât rong oh hên. Bol ma knu\ng geh hăn nti to\ng blau răk blau nchih, yơn rnơm nau gơih pah kan, ngăn lah nau kan tăch rgâl ndoh ndơ ma yuh ho\ geh nau ngăch ngâr tâm nau tăch rgâl gay hun hao văng sa rnăk vâl. Yuh nkoch: mhe knu\ng 10 năm yuh ho\ blau hăn pe\ byăp tâm bri, pe\ nông, pe\ rpuăl hăn tăch tâm chợ. Rnôk gu\ sai, bar hê ur sai uh knu\ng hăn kan ân ma bu, têm prăk gay ma geh prăk [ư kan văng sa. Yuh rngot nkah tay ăp nar pah kan gay joi sa:

 ‘Tiếng M’nông: Bar nar gâp hăn kan tâm ngih nơm, bar nar hăn kan ân ma bu. Rnôk nê kon gâp mhe geh du khay dơm, nau rêh jêr jo\t ach o, mô geh ndơ sa ndơ nsoh. Dơi geh rnăk vâl pă ân 3 ha neh tăm cà phê n’hanh geh pe\ 2 tấn cà phê rnglay, rnôk nê nơh tăch geh rnoh 40 rbăn/kg. Ntơm bah nê gâp têm gay ma njoăl tâm ngân hàng, mbrơi mbrơi joi nau kan gay ma joi prăk kon n’hanh gâp ntơm nau kan tăch ndoh ndơ”.

Bôk năp, yuh hăn ăp [on lan gay ma tăch ăp ntil ndơ ân ăp ntu\k bu tăch ndơ. Rnôk geh oi prăk ndrel geh nau blau tăch rgâl, năm 2012 yuh pơk ntu\k rvatư tuh mbo cà phê tâm ngih. Đah yuh, moh nau ho\ u\ch kan ri gay nsôih ân dơi, bol ma mô geh nau dơi ko\ nsôih dâk đo\ng, rhuăt nau kan tă [ư gay [ư ân ueh. Tâm 2 năm mro yuh roh dơm ma rhiăng rkeh prăk: Năm 2013 rvăt bum blang ma bum blang jur rnoh thuk, năm 2014 yuh bơi lah mô hôm dơi kan tay yor rvăt cà phê mô di rnôk. Tâm du tơ\ mô geh nau dơi lah du nau blau mhe ân nơm, gay yuh geh nau dơi kơt nar aơ: [ư tơm du ntu\k rvăt tuh mbo bum play Luyn Xiêm, tăch rgâl nkre đah phân poh n’hanh tuh mbo ta xã Trường Xuân. Yuh nkoch: Pah kan tăch rgâl gay geh nau bu rnơm, kan tăch rgâl gay tâm di, mô geh nau rlăm, tăch di rnoh, di nau jêng, di nau lư. Rnơm kơt nê ma ntu\k tacưh rvăt bah yuh nar lơn âk nu\ih tât n’hanh a[aơ  rnoh năch nu\ih yoăn tata rvăt ko\ geh 2/3 nu\ih. Yuh H’Xiêm, nkoch:

M’nông ‘Năm 2000 gâp tăch ndoh ndơ sơh ăp ntil ngăn. Nau tăch ndoh ndơ bah gâp ri geh tâm 3 năm gâp saơ nau hăn leo ndoh ndơ tăch tât ăp ngih ntơm Dak Lak tât Dak Nông jêr ngăn, ndeh klư hăn ro ri âk ri di\ng gâp lơi. Ntơm năm 2012 gâp si\t pơk ntu\k rvăt tuh mbo bum play bah kônh wa. Tât năm 2014 gâp ndâk ntu\k Công ty du ntu\k kan tât nar a[aơ. Gâp saơ ntu\k kan bah nơm nar lơn hun hao, nu\ih năch nar lơn âk ngăn”.

A[aơ yuh ho\ pă kan pah ân 4 nu\ih tâm ntu\k đah rnoh prăk khay 4,5 rkeh du hê du khay. Yuh hôm pă kan ân kônh wa rnoi đê| tâm ntu\k manh prăk gay pah kan jan sa, ân manh lor phân poh gay ma ntuh kơl tuch tăm. Yuh ko\ rgop prăk kơl an, pă neh ndâk njêng [on lan mhe tâm xã, [ư nau hanư ôp khâl, pă nklâm ndơ kơl an ăp rnăk ach o tâm [on tâm ăp rơh tết năm mhe. Yuh H’Hiền, ta Thôn 4, xã Trường Xuân, ngơi:

“ ‘Yuh H’Xiêm reh geh nau kơl an âk ngăn tât nu\ih mâp nau jêr jo\t, nau mô to\ng. Yuh geh nuih n’hâm ueh ngăn, geh nau u\ch ro\ng đah nu\ih ach o, nuih reh kon đơi, rêh ndrâu. Kônh wa lah ueh yuh Xiêm âk ngăn”.

Nkoch tât yuh H’Xiêm, wa Phạm Tư, Groi Kuanh UBND xã Trường Xuân, nkuăl Dak Nsong, ngơi:

 ‘ H’Xiêm lah ngoai tâm ăp nu\ih rnoi mpôl đê| tâm ntu\k geh nau blau tâm nau kan pah kan tăch rgâl ko\ kơt lah nau kan kơl an tâm nau rêh. Yuh ho\ [ư sâm geh ueh ân săk nơm n’hanh rgop nau rklaih pă kan pah ân nu\ih rnoi đê| tam ntu\k. Mpeh nau kan kơl an ri yuh geh nau ngơi đo\ng tâm nkuăl, rgop nau nkoch trêng, bonh đă [on lan [ư ueh nau ntru\nh, ntrong kan bah đảng n’hanh nau kơl bah ngih dak. Tâm, nau râng nau kan kơl an mpeh nau nti\m nti ko\ kơt lah ndâk njêng [on lan mhe ri yuh ho\ rgop âk ngăn prăk rêh, pă neh nkra trong, rgop aka đah prăk đo\ng”.

Yuh H’Xiêm ngăn lah du nu\ih ntoh lư tâm nau kan pah kan jan sa blau gay kônh wa tâm [on kơt ti\ng. A[aơ yuh geh rlau 5 ha neh cà phê, 2 ha tiêu, n’hanh 5 ha điều, pă kan pah ân âk jêt nu\ih kan tâm xã. Kan tăch rgâl bah yuh ko\ nơih lơn rnôk công ty bah yuh ho\ ndâk nb’hanh mât geh nau rnơm đah nu\ih [on lan tâm nkuăl./.

Nu\ih rblang: H’Thi