Âk khay aơ, Khoa Nhi tổng hợp (Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên) na na wơt dơn n’hanh săm an nuĭh ji geh ji ndŭl. Lĕ rngôch kon se lăp ngih dak si đah ăp nău ntoh hok âk, ji ndŭl, hăn ăch dak, duh hô, ngêt sa mô dơi, âk nuĭh roh dak âk, jŭr trong mham.

Êng lah nău mon V.Đ.T (8 khay deh, ta xă Cư San, nkuăl M’Đrắk, n’gor Dak Lak) an lăp ngih dak si săm Khoa Nhi Tổng hợp yor mon geh hok âk n’hanh ăch dak. Jêh but uănh, mon dơi nchroh geh ji ndŭl djroh nkre ji klơm soh. Jêh 3 pơh săm, nu nău mon lĕ đăp mpăn lơn, rnoh rơh hŏk, hăn ăch hŭch âk. Yuh Sòng Thị Xóa, mê̆ mon nkoch:

Mon geh ji ndul djroh 3 pơh hôm, mon dŭt rgănh, rnôk ta ngih dak si mô dơi ntop dak jêng njŭn mon hăn n’gor. Rnôk geh ji ndŭl djroh, mon ji ndŭl, nhĭm, he mah hăn pâl ăp ntŭk gay mon bah oi nhĭm. Rnôk mhe geh ji, mon hăn ăch du nar 10 tơ̆, mbrơi mbrơi bah oi 5 tât 6 tơ̆, jêh nĕ 3 tât 4 tơ̆. Mon bôk năp bah gâp tă geh ji ndŭl ndŭl ndơ̆ hăn ngih dak si yơn knŭng 3 tât 4 tơ̆ du nar lah ngăch, yơn mon tal 2 ri lăp ngih dak si jŏ hôm ma mô bah. Mon ji ndŭl djroh n’hanh hok jêng roh dak âk ƀư an mon mô geh soan.

Nuĭh êng ;lah mon P.N.N.V (15 khay, ta phường Tân Hòa, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak). Ta ngih mon geh saơ duh, hor muh, lêt săk, hăn ăch dak jêng dơi rnăk wâl an hăn but uănh. Ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, ăp nai dak si nchroh mon geh ji ndŭl djroh yor ntưp kaman trong proch. Jêh rnôk lăp ngih dak si, ăp nai dak si ntơm ntop dak n’hanh ngêt dak si săm. Jêh 2 nar săm, nu nău ji ndŭl djroh bah kon se lĕ dơi rgâl. Yuh N.T.T.H, mê̆ kon se ji an gĭt:

Jêh rnôk lăp ngih dak si dơi ăp nai dak si ntop dak si rom, an ngêt dak si tât aƀaơ mon lĕ dơi oi hăn ăch, dơh oi hok yơn mon nhĭm âk. Nar mon geh mbăn ngăn du nar hăn ăch 7-8 tơ̆/nar, hok ndrĭ đŏng, sa lah ôk rlău 10 tơ̆. Gâp saơ nău ji aơ dŭt khuch săk soan tât kon se, nu nău ngêt sa bah mon đêt lơ âk, mon nhĭm âk lơn, jŭr săk rgăy ngăch. Aƀaơ ta jay hôm 1 mon tay jêng an njrăng n’gang ji, gâp răk rao kloh uĕh an mon, an mon ngêt duh, sa sĭn.

Ji ndŭl djroh ngăch lah ngoăy tâm âk nău ji way mâp ta kon se. Tĭng rmôt kan dak si lam ntŭr neh, aơ lah ngoăy tâm âk nkô̆ nău bôk năp ƀư khĭt an kon se ta ăp dak dôl hun hao. Lơn lah, aƀaơ dôl tâm yan mih, duh ƀư r’iu, o ƀư ji an kon se. Yor nê, nău năp mât uănh kon se rnôk geh ji ndŭl djroh n’hanh njrăng n’gang lah nău dŭt n’hâm khlay. Tĭng Tiến sĩ, Nai dak si Trần Thị Thuý Minh-Kruanh Khoa Nhị tôngr hợp, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, đêt khay dăch aơ, rnoh kon se geh ji ndŭl djroh lăp ngih dak si hao âk nkôp đah ăp khay bôk năm. Dŭt âk kon se knŭng ntĭm săm ji ndŭl djroh bah dih yơn geh du đêt kon se ji geh mbăn an lăp ngih dak si uănh nđôi kơt ntôn roh dak, roh dak mô lah ăp kon se geh săk kơt nău ntưp ji jêr bah, rmŏng, brêt têh... N’hêl na nê̆, âk me bơ̆ mô njrăng nău khuch ma ji ndŭl djroh ƀư an kon nơm. Tiến sĩ Trần Thị Thúy Minh lah:

Ji ndŭl djroh lah ngoăy tâm âk nkô̆ nău ƀư khĭt ta kon se bôk năp ta lam ntŭr neh. Tĭng kơp uănh bah Rmôt kan dak si lam ntŭr neh, ji ndŭl djroh lah nkô̆ nău ƀư khĭt ta kon se bah 2 khay tât 5 năm deh tal 2, knŭng bah kơi ji klơm soh. Nău rgâl bôk năp kon se mbra mâp lah ntưp ji ndŭl djroh ma mô dơi săm lah roh dak, bih grăy mbăn, ji mbăn hao jêng mbra ƀư khĭt. Ăp nău rgâl êng dơi mâp lah săm ji ndŭl djroh mô di trong lah rối loạn điện giải, ƀư mô uĕh trong mham n’hanh ăp nău rgâl mbăn êng. Ăp nău n’glơi jŏ jong dơi mâp lah brêt têh, mô uĕh trong proch jŏ jong, mô uĕh yor roh mô tâm ban lăp ndơ sa.

Ăp nai dak si chuyên khoa đă me bơ̆ an na nê̆ tâm ndơ nkret gâm, mât prăp ndơ sa, răk kloh uĕh săk bah kon se, ngăn lah tâm rnôk bri duh, r’ôl kơt aƀaơ. Sa sĭn, ngêt duh lah nău đă ngăn. Lah mô lap kon se ntưp nău ji ndŭl djroh, an ndơ̆ hăn but uănh gay dơi cán bộ nai dak si ntĭm trong mât uănh, dŏng dak si, mô dơi rwăt êng dak si ji ndŭl djroh an kon se ngêt.

Ăp nau njrăng nkah tâm nau ji ndul djroh tâm kon se

Ji ndul djroh lah nau ji vay mâp tâm kon se yơn kŏ nơih njrăng. Gay kơl me mbŏ kon se geh tay nau gĭt tât nau mât chăm, răk n’hâm soan ân kon se ueh lơn, phóng viên geh nau tâm nchră ma nai dak si Trần Thị Thuý Minh-Kruanh khoa Nhi Tổng hợp ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên.

Ơi nai dak si, moh nkô̆ ƀư ji ndil djroh tâm kon se?

Nai dak si Nguyễn Thị Thuý Minh: Geh âk nkô̆ ƀư ji ndul djroh tâm kon se, tâm nê geh 3 rmôt tơm. Tal bôk năp lah rmôt nkô̆ ƀư ntưp bah trong proch, aơ lah nkô̆ khlay. Kơt lah kon se tâm mâp nau ăp ntŭk ƀư jêng ji ndul djroh tă bah kman bah ndơ pâl, ndơ sa. Tal 2 lah yor ăp nau ji geh tât nhiễm trùng kơt lah ăp nau ji tât trong sŏ n’hâm, mô tâm di ma dak toh, mô ŭch ueh lăp tâm proch, ăp nau ji geh tât trong proch. Tal 3 lah yor ăp nau ji êng bah lam săk kơt lah luh bah trong proch đŏng.

Moh nau mpơl saơ bah kon se geh ji ndul djroh ơi nai dak si?

Nai dak si Nguyễn Thị Thuý Minh: Nau mpơl ngăn, ndơn saơ năn nê lah kon se ăch dak rlau 3 tŏ tâm 2 nar. Geh ăp nkô̆ nau ndrel rnoh nau ji êng êng gay ma nai dak si mbơh luh ăp nau săm ân kon se. Ma nau tơm ngăn nê lah ăch luh dak, kon se geh nsum ma siăk, luh dak muh, ji kop duh. Mpeh nkô̆ nau tơm lah yor mô geh lăp tâm proch mô lah mô dơi geh lăp lĕ tâm proch bah ndơ sa, ƀư djroh yor mô ueh trong proch kŏ djroh, geh nsum ma luh mham”.

Ăp me mbŏ kon se ân mât chăm kon nơm mhâm, rnôk dôl djroh ơi nai dak si?

Nai dak si Nguyễn Thị Thuý Minh: Tal 2, ân kon se ngêt âk dak.Ăp me mbŏ kon se ân geh nkah rnoh dak kon se ngêt tâm ban ma rnoh dak kon se hŏ roh rnôk luh hok ndrel ăch dak. Nơm nchrăp rnoh tâm an kơt nê gay ma ngêt tâm săk ân nơih. Kơt lah kon se djroh dak 5 tŏ, ăp tŏ rnoh nklăp 200ml dak, dĭng kĕ kon se roh 1000ml ri ân geh leo lăp rnoh dak tă bah êng ma nau tă vay ngêt ăp nar ri nơm ân geh ntop tâm ban mô lah âk lơn rnoh dak ma kon se roh, der mô tŏng dak. Tal 3 rnôk kon se djroh ân leo kon tât ngih dak si êp ngăn gay khám, pă nkah, săm năn, der nau khuch jâk lơn. Ngăn lah, me mbŏ kon se ân uănh kloh ăp nau ntĭm bah nai dak si mpeh nau mât chăm, răk sa, ntop dak, răk kloh ân kon se gay ma geh nau ueh ngăn.

Nai dak si moh geh nau nkah đă gay ma njrăng ji ndul djroh tâm kon se?

Nai dak si Nguyễn Thị Thuý Minh: Ân kon se sa, ngêt, rêh pâl tâm ntŭk kloh, sa sĭn, ngêt dug, ăp ndơ kon se djôt, kuăn ân geh rao kloh, nkhĭt kman ăp nar mô lah tĭng khay. Ngăn lah ăp nŭih mât chăm kon se ân ƀa ƀơ rao kloh ty ma sa ƀu yor mpang ty nŭih chăm lah nkô̆ lah ƀư ji ndul djroh ndrel ăp nau ji êng êng ân kon se đŏng.

Ơ, dăn lah ueh nai dak si!

Ba kơi aơ jă kônh wa djăt nau nkah njrăng ji ndrăng:

Nau ji ndrăng khuch ngăn, nŭih ji ndrăng yor so, eo kăp. Nau ji ndrăng ri khĭt 100% ma mô geh dak si săm.

Nau ji ndrăng lah nau khuch, ntơm bah mpa, ngăn lah ăp ntŭk kăp, suăch yor mpa rong geh ndrăng. Lah mô săm, rdâng ngăn ri mra khĭt.

Gay njrăng rdâng ji ndrăng, n’gâng kan dak si nkah đă ƀon lan ân ƀư ăp nau kơt:

Chuh njrăng ân tŏng ân so, eo rong ndrel chuh nkah tay ăp năm tĭng nau nkah bah ntŭk kan thú y.

-Der ngai so, eo, mpa rong m’ơl ling, mô lah geh nau mpơl ji ndrăng.

-mô lôr so, eo.

-Mô m’ơk ling so, eo luh tâm trong ân geh srŏ mbung.

Rnôk geh so, eo kăp, kuach, ler tâm ntô geh sôt nơm ân ƀư:

-Rao kloh ntŭk sôt ma dak ndrel sa ƀu mro tâm 15 mnĭt, lah mô geh sa ƀu ri ân rao kloh ntŭk sôt ma dak kloh, aơ lah nau kan bôk năp geh tam ngăn (n’hcuh kman lăp tâm ntŭk sôt) n’huch ngăn nau ntưp ndrăng rnôk so, eo kăp.

-N’huch nau ƀư brâp ntŭk sôt ndrel mô dơi put ntŭk sôt.

-Jêh nê lŏ rao kloh ntŭk sôt ma cồn 70% con iod mô kah Povidone, Iodine.

Chuh vắc xin njrăng ji ndrăng lah nau ueh ngăn gay der bah ji ndrăng:

-tât nkre ngih dak si êp ngăn gay geh mbơh ndrel chuh njrăng ji ndrăng ân năn.

-Mô dơi dŏng dak si nam, mô săm êng, mô đă bu jâu, bu n’hŭm săm nau ji ndrăng./.