
Ta Ngih dak si Brŭt ndrăng n’gor Dak Lak, knŭng tâm khay 4/2025, Ngih dak si lĕ wơt dơn but uănh an rlău 1600 nuĭh, tâm nĕ geh bơi 450 nuĭh ntưp ji brŭt ndrăng du dâl, geh 28% n’hanh geh bơi 70 nuĭh ji brŭt ndrăng du gâl ntoh tay an lăp săm. Tĭng ăp nai dak si ta ngih dak si, nuĭh ji ntưp ji brŭt ndrăng du gâl ntoh tay dôl nar lơ hao, nkô̆ nău khlay lah mô tĭng nău săm.
Nuĭh ji V.T.H.T (26 năm, ta nkuăl Ea Kar, n’gor Dak Lak) lah ngoăy tâm âk nuĭh kơt aơ. Tă aơ 6 năm, rnôk dôl lah sinh viên đại học năm tal 2 bah du ngih sam ƀŭt luật, yuh H.T ntơm ntoh ăp nău mbơi nteh (tăng nteh ma n’hêl na nê̆ mô geh). Aơ lah du ntil nău mblơ bôk way mâp ta nuĭh ji ntưp brŭt ndrăng du gâl. Saơ săk nơm geh ăp nău mâp êng jêng rnăk wâl lĕ ndơ̆ tât ngih dak si Brŭt ndrăng n’gor Dak Lak but uănh. Ta aơ, jêh rnôk săm đăp mpăn, nuĭh ji dơi ntĭm sĭt săm bah dih yơn yor mô tĭng nău ntĭnh bah nai dak si jêng ji lŏ ntoh tay. Tât aƀaơ, yuh H.T lĕ lăp ngih dak si 3 tơ̆ yor nău ji aơ. Nuĭh ji V.T.H.T nkoch:

Yor sĭt jay mô ŭch ngêt dak si jêng lŏ nglăp ngih dak si. Aơ lah rơh lăp ngih dak si tal 3, aƀaơ nu nău ji lĕ bah oi âk lơn. Rlău ăp rơh lăp ngih dak si, gâp gĭt lah mô ŭch ntoh tay ri an gơih ngêt dak si n’hanh gŭ âm, pah kan n’gơch. Jêh rnôk sĭt jay, gâp ton an tĭng nău ntĭnh nai dak si ngêt mro, gŭ âm uĕh n’hanh mbra njrăng mât săk jăn kloh uĕh.Du hê nuĭh êng lah nuĭh ji N.M.K (ta nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak). Tâm rwăch 2 năm kơp bah rnôk saơ ji, yuh M.K lĕ lăp ngih dak si 6 tơ̆ yor ji brŭt ndrăng du gâl ntoh tay. Du rơh lăp ngih dak si, ăp nău ji lŏ mbăn lơn, nuĭh ji na nao nter nhĭm, đê̆ đŏng mbơi saơ. Jêh rnôk dơi săm đăp mpăn, nuĭh ji lĕ geh ăp nău nkoch dŭt ngăn.
Rnăk wâl ăp rnôk mĭn nơm geh ji, jêng kuăl nơm ntoh ji, yơn lah ngăn ri mô di kơt nĕ, knŭng lah yor tâm rkeh rnăk wâl dơm. Mpŏng dơi ăp nuĭh wât. Rơh aơ lah rơh tal 4 gâp lăp ngih dak si. Du tơ̆ gâp sĭt nĕ rnăk wâl lŏ đă, lŏ tâm lah jêng nău ji bah gâp lơ mbăn lơn, jêng gâp mpŏng rnôk gâp sĭt jay ri rnăk wâl, oh nô mbra wât an gâp lĕ bah hôm, an gâp gŭ âm du trong nâm ơm lơi dê đă mpet, lơi geh kuăl gâp geh kop ji tay, lơi uănh đah gâp kơt nuĭh ji tay gay an gâp tâm rnglăp tâm nău rêh nâm ơm.
Tĭng nai dak si Nguyễn Thị Bé, Kruanh khoa Săm Bu ur Ngih dak si Brŭt ndrăng n’gor Dak Lak, an gĭt nău ji ta ăp nuĭh ji brŭt ndrăng du gâl geh êng êng tĭng tâm nar ntưp ji yơn khuch n’glơi tay an nuĭh ji tâm ban, geh khuch hô tât săk soan. Nuĭh ji way ntoh ta năm deh bah 20-30 năm n’hanh jŏ tât lôch săk, mâp ta ăp rơh kơn kon nuĭh. Gay nău săm ji brŭt ndrăng du gâl geh săk rnglăy uĕh, dŭt ŭch geh nău uănh tât, mêt nđôi bah rnăk wâl, tĭng jăp nău săm tĭng trong. Yơn lah, ta n’hêl na nê̆, âk nuĭh ji geh rnăk wâl ntlơi, mô uănh tât di rnoh, dak si mô ngêt jêng ji dơh ntoh tay. Nai dak si Nguyễn Thị Bé an gĭt:
Nău nuĭh ji na nao geh brŭt ndrăng ntoh tay mbra ƀư nuĭh ji geh đit prêng, mĭn rvê, jêng mbak jâk an kon nuĭh. Bah meng nĕ, nuĭh ji hôm ntoh ăp nău mbrơi, dơi ƀư khuch an săk nơm n’hanh rnăk wâl. Nău săm plơ̆ tay dŭt jêr, nar săm lŏ jong, hao nău ƀal dak si. Ăp rơh nuĭh ji ntoh tay ăp nai dak si lŏ nkra tay dak si jêng dŭt jêr.
Tĭng rnoh kơp, aƀaơ ta dak he geh nklăp1% rnoh nuĭh ntưp ji brŭt ndrăng du gâl, jêng nklăp 900.000 nuĭh. Ji aơ geh ntĭt mpơl rnoh ntoh tay dŭt âk, bah 50 tât rlău 90%. Yor rĭ, nuĭh ntưp brŭt ndrăng du gâl tĭng săm gay dêr khuch rnôk ji ntoh tay. Nuĭh ƀon lan bah nuĭh ji an gĭt ăp nău ntoh ơm gay ndơ̆ săm nuĭh ji tât ntŭk but uănh, săm chuyên khoa gay dơi săm ngăch. Yor nău saơ n’hanh săm ơm mbra nsĭt tay âk nău uĕh an nuĭh ji, kơl tâm rnôk săm đêt nar, nuĭh ji ngăch bah kơt n’hŭch ăp nău geh klach tât săk soan. Rlơ̆ tay, ăp nuĭh mô dơi săm ơm, an ji jŏ mô knŭng khuch tât săk soan bah nuĭh ji ma hôm mbak jâk an rnăk wâl n’hanh kon nuĭh.

Nau ji tâm bôk rngok mô hôm nkah plŏ sĭt plŏ hăn âk tŏ mô êng khuch tât n’hâm soan nŭih ji ma hôm geh âk nau khuch ân rnăk vâl ndrel ƀon lan. Ndri ma, nau ndơn saơ ơm ăp nau khuch tât bôk rngok plŏ ji gay săm ân năn lah nau khlay. Bah kơi aơ lah nau tâm nchră bah phóng viên ndrel nai dak si Nguyễn Thị Bé-Kruanh khoa săm bu ur, Ngih dak si Tâm thần n’gor Dak Lak tât nau aơ.
PV: Dăn nai dak si mbơh nkô̆ nau ƀư jêng nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok?
Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Geh du đê̆ nau nkoch mpeh nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok. Tal bôk năp lah lah nau mbơh tât tâm ntưp tă bah ndul me dak mham. Nau mĭn ân saơ, ăp nŭih deh ndrop khăl ri rnoh geh nau ji tâm bôk rngok nklăp 50%’ ăp nŭih geh bŏ mô lah me geh nau ji khuch tâm bôk rngok ri deh kon mra geh nau ji nklăp 13%/ Nau nê ân saơ nau tâm ntưp bah dak mham âk. Nau tal 2 nê lah ăp ntil n’hoch tâm rngok kơt Se-ro-ton-nin, Do-pa-mi-ne, GABA...nau tal 3 nê lah ăp nau mô tâm di tâm rngok. Dăch dŭt lah ăp nau geh tât tâm nau mĭn, ăp nau mô ueh tâm nau rêh kŏ ƀư jêng geh nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok đŏng.
PV: Nai dak si sâm mbơh nŭih geh nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok mhâm geh nau mpơl?
Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok geh âk ntil ngăn. Nau ji geh rgâl tĭng nŭih đŏng, nsing tâm năm jŏ ndrel ngăn lah geh 2 rmôt tơm. Tal bôk năp lah rmôt ăp nau ji geh saơ ngăn, nŭih ji vay mpơl ăp nau ntôn êng tâm săk, nau ngơi mô hôm tâm di, nau ƀư bah rnôk hôm mom, nau mpơl săp...tâm nau ji ri bu nkoch nau nê lah ji mô hôm nkah tâm nau mĭn, nau kan. Rmôt tal 2 đŏng lah ăp nau ji ma mô mpơl. Nŭih geh nau ji mô hôm nkah ntoh nau roh hoach, roh yot, khuch mpeh nau dơi gĭt bah săk nơm, nau mĭn mô ueh, mô gĭt, roh nau nsôih, nau ŭch, n’huch nau dăng tâm nau nơm kan, nau rđau ƀư.
PV: Moh nau khuch ƀư n’hao rnoh nŭih geh jêng nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok geh plŏ tay ơi nai dak si?
Nai dak si Nguyễn Thị Bé: 70-80% nŭih geh nau ji vay plŏ tay nau ji mô hôm nkah tâm bôk rngok lah yor nŭih ji nê nchlơi dak si. Êp nê, yor nŭih ji nê ngêt ndrănh, su hât, dŏng ma tuý, ngêt dak geh ga. Nkô̆ nau đŏng nê lah yor nau ndơn saơ bah ăp nŭih mpeh nŭih ji ndrăng, ntôn nŭih ndrăng lah nŭih janh, lơh nŭih, nkhĭt nŭih, lơh châm ndoh ndơ...du đê̆ nŭih hôm njrăng kơl tât nau leo săm ân nŭih ji. Nkô̆ nau dăch dŭt lah nau ndơn uănh bah âk nŭih đah ăp nŭih geh nau ji mô hôm nkah kŏ êng đŏng.
PV: Dăn nai dak si mbơh nau mpơl saơ ơm gay gĭt nŭih geh nau ji mô hôm plŏ tay nau ji mô hôm nkah aơ?
Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Rnôk nau ji geh ji plŏ tay, nŭih ji nê mra rgâl ăp nau mơng tâm nau gŭ ngau, ngêt sa, bĭch rlu. Tal 2 lah nŭih ji geh âk nau ji mô saơ geh ngăn tâm nau rêh, lă lêng, ân lah nơm mra dơi ƀư ăp nau ueh dăng lơn kơt lah dơi ntĭm rđau mih-nar, ƀư rgâl mih-nar...Nŭih geh nau ji roh nau dăng, lêt rgănh, mô njrăng tât nau răk săk jăn, nkah ngai, der krap, nkah bah nau rêh âk nŭih, mô hôm ŭch ndrel jŏ jŏ ƀư nŭih ji nê mô hôm geh nau ueh tâm nau rêh. Ndri ma, jêh rnôk nŭih ji lôch săm sĭt tâm ngih ma nơm saơ ăp nau kơt nê ri ân leo ngih dak si săm ân ơm gay geh nai dak si rgâl dak si ân năn, lah nŭih ji nê ji jâk ri ân lăp ngih dak si săm ân ngăch, nŭih ji geh luh ngih dak si ơm ndrel plŏ tay ma nau rêh nâm ơm.
PV: Ơ, dăn lah ueh ma nai dak si./.
Viết bình luận