Lôch rlău 15 năm rlong ƀư 2 ntŭk nchrăp kan lơh joi, nkret njêng bô xít Tân Rai (Lâm Đồng) n’hanh Nhân Cơ (Đắk Nông) hŏ an saơ aơ lah du trong nchrăp kan di bah Đảng n’hanh Ngih dak, rgop tâm nău rgâl muh măt bah Tây Nguyên tĭng nău way mât dŏng săk geh gay hun hao ngăch n’hanh nâp dăng. Đah  êng Dak Nông, rmôt rgum alumin Nhân Cơ hŏ ntrŭt ntrôl dăng nău hun hao wăng sa rêh jêng kon nuĭh, mpơl kloh n’gâng tơm wăng sa bah n’gor.  

Lôch mông pah kan, bah năp jâng gung nhih rgum tâm pă ntil – Nhih máy alumin Nhân Cơ, khuh n’gôr nău nteh gơm ngơi rhơn nđơr. Ta aơ mpŭm n’hâm tơm si, geh n’glău ka koi, geh nsưng mpăn lŭ, máy mpli cà phê rhŏ dŏng an nuĭh kan. Công nhân Nguyễn Thanh Luân, rhơn nđơr nkoch.

“Gâp saơ lah ăp trong kơl bah công ty dŭt uĕh n’hanh ăp tŏng, nuĭh kan way dơi tŏng geh mpeh ndơ ngêt sa kah rlu rlău, pâl văn hóa thể thao. Rnoh rĭng geh prăk khay bah oh ntơm bah 15-16 rkeh prăk ăp khay.”

Mpeh rơh druh ndăm ta ntŭk lor bôk  năp  dơi njuăl đă hăn nti n’hanh pah kan ta ntŭk lơh joi bô-xít ta Dak Nông, công nhân Y Tiên, nkoch:

“Mpôl hên dơi công ty đă hăn nti tâm 3 năm, lôch nti ăp nuĭh dơi nsĭt pah kan ta ăp  phân xưởng êng êng tâm ndrel du nhih máy. Gâp dơi pă ƀư  pah kan ta phân xưởng dak khí nén n’hanh môi trường ntơm bah năm 2015. Ntơm bah nê ri gâp rhuăt luh dơi âk nău tă ơm gĭt kan đŏng, hŏ ƀư tơm dơi kỹ thuật tâm nkual he mât kan.”

Nhih máy alumin Nhân Cơ aƀaơ geh rlău 1000 công nhân, ntŭk dôl njêng luh rnoh khlay ndơ tăch n’gluh rlău 3000 rmen prăk ăp năm. Lah ngoăy tâm 2 trong nchrăp kan lơh joi bô-xít ta Tây Nguyên, rmôt rgum alumin Nhân Cơ rdâk njêng ta nkuâl Đăk Rlấp, n’gor Đăk Nông, geh rnoh ngăch dăng weh ƀư 650.000 tấn alumin/năm. Ntơm rdâk ƀư bah năm 2010, trong nchrăp dơi nău lư êng uănh khlay mpeh nkô̆ nău ntŭk gŭ rêh neh ntu, nsĭt geh wăng sa n’hanh ring tam văn hóa rêh jêng kon nuĭh, rnă njrăng đăp mpăn. Ăp nkô̆ nău dja hŏ mbrơi mpơl kloh ma nău nsĭt geh ngăn ngăn rnôk nhih máy ƀư lôch jêh n’hanh njêng  luh ngăn alumin tăch  n’gluh bah 01/7/2017.

Wa Ngô Tố Ninh, Groi Giám đốc Công ty Nhôm Đăk Nông – TKV, an gĭt, aƀaơ lĕ rngôch nuĭh kan ta nhih máy alumin Nhân Cơ lah nuĭh Việt Nam da dê. Nău ƀư tơm công nghệ hŏ kơl nhih máy ngăch rlău rnoh dăng weh ƀư, nsĭt geh wăng sa âk.

 “Ntĭt kơt ta nhih máy ndjăt luh rnglăy tơm ri mpôl hên hŏ rgâl têh mhe n’hao ma băng tải rvăch tay rao 3 tơ̆, păng mbra ndjăt geh âk rnglăy lơn. Hôm kơt ta nhih máy alumin, nuh nhiệt điện ri công nghệ bah khân păng ân geh ndơ pâr si  ônh yor Trung Quốc ri bri nđik, hôm Việt Nam he ri êng ri he rgâl jăng păng. Nkual mpli n’gluh ri mpôl hên hŏ geh ăp trong ƀư mhe nthoi dĭng gay nchuăt dŏng đăp mpăn uĕh lơn. Yor kơt nê̆ ma nău dăng bah nhih máy nchuăt dŏng dŭt uĕh, rlău 700.000 tấn ndơ rnglăy ăp năm.”

Bah meng nău rgop tâm tơm  prăk ngân sách n’gor Dak Nông nklăp 400 rmen prăk ăp năm, rmôt rgum alumin Nhân Cơ hôm ntrŭt ntrôl dăng hun hao wăng sa rêh jêng kon nuĭh ta ntŭk đŏng. Bah trong nchrăp kan dja, du nkual công nghiệp nhôm mbrơi mbrơi luh jêng, đah nhih máy điện phân nhôm dôl rdâk njêng, 2 nkual công nghiệp dôl an ƀư.  

Aƀaơ ăp năm alumin Nhân Cơ rgop bơi 40% rnoh khlay ndơ geh ƀư njêng công nghiệp bah Dak Nông, rgop mpơl kloh du n’gâng tơm wăng sa bah n’gor. Đah rnoh âk tơm bô-xít nklăp 5 rmen tấn, mpeh săk dâk bôk năp lam ntŭr neh, bah nău dơi bah trong nchrăp kan nhih máy ta Nhân Cơ, Dak Nông n’gluh rnoh tât rdâk njêng n’gor ơm jêng ntŭk rgum tơm me công nghiệp nhôm bah neh dak. Wa Lê Văn Chiến, Groi Kruanh rnâng kan UBND n’gor Dak Nông, lah kloh:

“Đại hội đại biểu Đảng bộ n’gor Dak Nông tâl XII hŏ nkoch kloh 3 n’gâng tơm hun hao wăng sa tâm let năp tay bah n’gor, ngoăy tâm rnoh nê lah mpeh công nghiệp kuĭh joi n’hanh nkret njêng loih kông, na nê̆ lah kuĭh joi nkret njêng alumin n’hanh nkret njêng nhôm. N’hanh nău dja hŏ dơi Bộ Chính trị lah rjăp tâm Nghị quyết 23 mpeh hun hao nkual Tây Nguyên tât năm 2030, uănh ngai tât năm 2045, ntrŏng n’gor Dak  Nông rƀŏng tât hun hao, tơm khlay hun hao lah kuĭh joi n’hanh nkret njêng loih kông.”

Dơi gĭt mhe aơ, Rnâng kan Tỉnh ủy Dak Nông hŏ ŭch an ntuh kơl n’hao rnoh dăng rmôt rgum alumin Nhân Cơ ntơm bah 0,65 rkeh tấn/năm hao 2 rkeh tấn alumin/năm tĭng trong nchrăp tât năm 2030. Tập đoàn than khoáng sản Việt Nam geh trong nchrăp ntuh kơl mhe rmôt rgum bô xít - alumin - nhôm Dak Nông 2 geh rnoh dăng 2 rkeh tấn alumin/năm n’hanh 0,5 - 1 rkeh tấn nhôm/năm. Ndrel đah nê, hŏ geh 4 tập đoàn têh dơi n’gor tâm ban ŭch trong nchrăp ntuh kơl an gŭ mĭn uănh năl, gay dăn đă ntuh kơl ăp rmôt rgum bôxít-alumin-nhôm. Dak Nông dôl rgum ăp tơm ndơ gay ntĭk n’hao săk geh dơh uĕh, tâm nê n’gâng tơm lah n’gâng kan công nghiệp bô-xít nhôm, nsrôih  jêng n’gor hun hao geh mbơm oi tâm năm 2030 bah nkual Tây Nguyên./.