Rnôk sầu riêng geh tăch an dak bah dih tĭng trong tơm ta ntŭk tăch rgâl trung Quốc, ƀon lan kan lŏ mir Đăk Lăk dŭt rhơn ngăn. Sầu riêng geh âk play, geh tăch rnoh khlăy lĕ nsĭt tay nău geh wăng sa âk an âk rnăk vâl.Bâh ta aơ, âk nuĭh lĕ mĭn ŭch mbra ƀư sâm geh bâh tơm aơ. Dŭt năm e nơh, wa Bùi Quang Tuân ta nkuăl têh Phước An, nkuăl Krông Păch lĕ sreh rôk jăng 7 sào cà phê rgâl jêng tăm sầu riêng.

 “Aƀaơ dôl rgâl tăm bâh tơm cà phê jêng tăm sầu riêng. Yor tơm aơ lĕ geh tăch an dak bah dih tĭng trong tơm mbra nsĭt tay săk rnglăy wăng sa âk lơn”.

Bol ma geh ăp nău mbơh njrăng lor bâh n’gâng kan têh, âk ƀon lan kan lŏ mir ta Đăk Lăk dôl rôk jăng ăp tơm tăm way ơm gay ma tăm sầu riêng tâm khay mih aơ. Wa Trần Xuân Quyền, kruanh UBND xã Ea Tar, nkuăl Cư Mgar an gĭt, tĭng nău nchrăp kan, tât năm 2025, rnoh neh tăm tơm sa play bâh xã geh klâp ma 500ha, dŭt âk lah tăm sầu riêng. Yơn lah, tât rnôk aơ rnoh neh aơ lĕ rlău đah nău nchrăp kan.

 “ Tâm ăp năm ba năp, rnoh neh tơm sa play ta xã, ngăn lah rnoh tơm sầu riêng lĕ hao âk. Bâh 500ha aƀaơ lĕ hao 800ha, tâm nĕ bơi tât 500ha sầu riêng lĕ geh play. Hôm e lah rnoh neh tăm tâm preh tâm ăp mir tơm cà phê, tiêu n’hanh ăp ntil tơm êng”.

Tĭng rnoh kơp mhe bâh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Đăk Lăk, lam n’gor aƀaơ geh bơi tât 33 rbăn ha sầu riêng, hao bơi tât 10 rbăn ha đah năm 2022. Đah rnoh neh aơ, rnoh geh n’hanh rnoh âk sầu riêng lĕ rlău đah nău nchrăp kan n’hanh hôm nha hao tay. Yơn lah đah trong kan rgâl mhe jê̆, nchrai, mô geh rgum mbra jêng tât nău mô tâm ban ta trong mât uănh nău ueh, nău kan, ntil play jêr ma dơi geh tâm di đah tăch an dak bah dih, geh nău khuch tât rnoh khlăy ndơ geh ƀư tâm ban kơt aƀaơ dôl geh tât. Wa Nguyễn Hắc Hiển, Kruanh chi cục tuch tăm n’hanh mât tơm tăm n’gor Đăk Lăk mĭn rvê.

 “Rnoh mbrô tăm ntrŭnh mbrô dŭt đê̆ lah 10ha, pah kan tĭng nău kơp dơn n’hanh an geh nău tâm rgop kan nsum, an geh nchih rnăk pah kan..Nău kan he jê̆, rnoh neh jê̆, kan đê̆, ma hôm ăp ntŭk du đê̆ tay đŏng gay ma tŏng nău tâm di tăch an dak bah dih lah dŭt jêr ngăn. Klâp lah an geh tăm ngai ngai rĭ dŏng tâm ban mpeh nău mhe mpeh khoa học kĩ thuật jêr đŏng. Bâh nău njrăng bu tuh, nău mât an ueh kah săk, nău dŏng dak si tâm tuch tăm n’hanh nkoch ăp nău pĕ lêh lah dŭt jêr ngăn đŏng”.

Tĭng nău mbơh bâh wa Đặng Bá Đàn, kruanh ntŭk kan Khuyến nông Nam trung bộ n’hanh Tây Nguyên bâh n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan, nău rgâl jêng tăm sầu riêng mô geh uănh kơp na nê̆, mô geh mât njrăng, mô geh tĭng nău ntĭm bâh ăp ntŭk kan way kan kơt aƀaơ mbra geh âk nău tât mô ueh. Ê hŏ nkoch,k rlău ma Việt Nam, sầu riêng tăch ta ntŭk tăch rgâl Trung Quốc aƀaơ hôm nha geh ăp ntil ntŭk way tuch tăm tâm rlong êng đŏng kơt Thái Lan, Philippines... Mpeh nău hun hao n’gâng kan sầu riêng, wa Đặng Bá Đàn an lah.

 “An geh mât tăm ueh đăp mpanw, tĭng trong kloh ueh mô dŏng dak si, geh tâm di tĭng rnoh mbrô nkual tăm, ăp nău pah kan na nê̆. Ngăn lah nău pah kan tâm rgop ndrel an geh ƀư đah ăp doanh nghiệp tăch an dak bah dih, doanh nghiệp nkret ƀư n’hanh nuĭh pah kan”.

Ƀon lan kan lŏ mir an geh uănh nkah na nê̆ yor lah bâh rnôk ƀư tăm sầu riêng ta neh, năm mât chăm jŏ bâh 5 tât 6 năm mơ geh play. Nău way kan tăm rôk rôk tăm tĭng rŭ bu saơ bu sa bum mơ dĭng njôt cău hăn kuĭh bum, ta Đăk Lăk lah êng ta Tây Nguyên lah nsum lĕ geh âk nău tât dŭt rngot.

Trong dŏng phân hữu cơ vi sinh tâm rnôk sĭt jêng tay mir sầu riêng

Tâm rnôk dja,  ăp  mir tăm sầu riêng ta n’gor Dak Lak dôl rgum  mât chăm tơm tăm gay đăp mpăn săk jêng âk  lơn tâm nămu tât. Bah meng ăp nău wĭ wĕ mpeh rêng kỹ thuật: koh n’ging, rgâl uĕh jêng neh, âk nuĭh hôm rvê tâm nău kơi ntop ndơ sĭt jêng neh, dŏng phân hữu cơ rnôk sĭt jêng tay  mir mhâm ƀư an geh nău tam. Gay ơh rblang nău dja, phóng viên nkô̆ way nkoch hŏ geh rơh ôp Tiến sĩ Phạm Công Trí, nuĭh rnâng kan tuch tăm mpeh ăp nău njrăng đă rnôk dŏng phân hữu cơ vi sinh tâm rnôk sĭt jêng tay mir sầu riêng. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

-Hơi tiến sĩ Phạm Công Trí, rmŭ ôm bah ăp ndŏk nja tâm neh mhâm  geh nău khlay đah nău uĕh jêng an tơm sầu riêng rnôk tăm rlŭ đah du đêt ntil tơm tăm êng ƀa ƀă mêh ?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: Tơm sầu riêng dơi tăm ndrel đah du đêt tơm tăm êng ƀa ƀă njêng du ntŭk rêh dŭt tâm di. Tâm rnôk rgâl n’hâm sial, trôk nar mô uĕh ri ƀư  mir tĭng kơt aơ mbra kơl ƀon lan mât chăm  tơm sầu riêng dơh lơn. Ntĭt kơt năm mhe aơ nơh, ta ăp nkual geh ntu tơm sầu riêng geh lha si ôm ri neh rmŭ jêng dŭt uĕh. Reh tơm sầu riêngt n’hanh ăp tơm tăm êng ƀa ƀa dŭt dăng. Tâm rnôk ta ăp nkual aih lơn n’hanh jik pih kloh he saơ luh ntang n’hanh geh ma nău sât blak. Kơt nê he saơ rmŭ ôm  tâm mir dŭt khlay. n’hanh du nău mpơl saơ dŭt kloh đŏng lah rnôk rmŭ ôm ntop đah vi sinh uĕh jêng păng mbra ƀư an jêng geh tâm ban êng tâm mir uĕh đŏng jêng ăp ntŭk têl ôm ta tơm bol geh yơn ta rnoh mât kân dơi. Jêng kônh wa he dŏng tay rmŭ ôm geh vi sinh uĕh jêng păng mbra sa lĕ mbrĭng sêt Phitoptora n’hanh ăp mbrĭng sêt ôm đêt geh lơh khuch ri bu tuh ôm đang ntô dơi mât kân bah.

-Kơt tiến sĩ mhe rblang rmŭ ôm tâm neh tă bah ndŏk nja dŭt uĕh. Yơn lah gay an uĕh jêng lơn đŏng, n’hanh bah ir bu tuh ân kơi ntop tay hữu cơ vi sinh đŏng?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: Mpôl hên mĭn lah rmŭ ôm dơm mô hŏ tŏng, lơn âk tĭng groi nđôi mhe geh lăp jru 20cm dơm, jêng đah tơm sầu riêng ri he ân n’hao âk tay neh rmŭ ôm lơn. Lơn lah ta rkĭt n’ging n’glu n’hâm kônh wa he ân njrăng rong pih di rnoh prêh n’hanh he poh tay hữu cơ vi sinh ri mơ dơi. Ndrĭ hữu cơ vi sinh mbra ƀư săp du dăp neh tŏng l’ĭt răm n’hanh aih tŏng geh ndơ gŭ rêh uĕh jêng an neh ri rnôk nê he mơ tê̆ ndơ sĭt jêng tâm neh mơ dơi săp n’hanh tơm sầu riêng mơ rhôp sa tŏng ndơ rmŭ ôm n’hanh njêng luh du năm jŭr geh play. Uănh đah rnoh nkŭm n’glu lha n’hanh nău ngăn geh bah mir sầu riêng lôch klêh ri aơ lah du trong ƀư gay sĭt jêng tay dơh n’hanh lăp tâm khay mât chăm mhe dŭt uĕh. Gâp lah rjăp tay du tơ̆ đŏng, rmŭ ôm lor bôk năp hŏ mpơl dơi nău tam ta mir tơm yơn he ân nha kơi ntop tay đŏng yor aƀaơ rnoh âk hữu cơ vi sinh he tê̆ mô hŏ tŏng uĕh jêng an mir tơm sầu riêng tâm ban kơt ăp ntil tơm tăm êng ƀa ƀă.

 -Ndrĭ rnôk dŏng hữu cơ vi sinh an rnôk sĭt jêng tay mir sầu riêng ri kônh wa ân moh ndơ njrăng mêh tiến sĩ?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: Mpeh hữu cơ vi sinh, mpŏng kônh wa he njrăng uănh khlay, bôk năp hữu cơ vi sinh kơl an neh dŭt dơh uĕh gay mir tơm sầu riêng bah he jêng dăng n’hanh tâm ban geh nău uĕh, jêng lah hŭch bah bu tuh sa. Jêng lôch klêh play sầu riêng ri he mât kloh uĕh mir ma trong koh ăp nkong rmeh, rkĭt măt neh kơl an răch ôm ngăch lơn. Lah khay wai rnoh ndŏk âk khuch tât rmiăt nchiăr ăp ntil jêng rnôk ntrŭt ntrôl rmŭ ôm kơt nê ri rơh puh lôch klêh mbra nkre mât kloh uĕh mir nkre tâm ban geh vi sinh tĭng trong rƀŏng nsĭt uĕh jêng nkre ntrŭt ntrôl lha kro tâm mir, ăp nja rêh tâm mir rgâl jêng rmŭ ôm ƀư an neh uĕh jêng. Ăp reh mhe luh dơi mât kân, dơi  mât njrăng jêng nău bu rŏ sa reh, ôm reh hŭch âk. Geh dŭt âk nuĭh ƀon lan mô kâp puh dak si hóa học ta neh ma nha hôm geh ndơ gŭ rêh tâm mir tâm ban đŏng. Nău tâl bar lah he mbra nkre đah poh ndơ rmŭ ôm an uĕh jêng neh ri he ân puh hữu cơ tâm rnôk rgâl uĕh jêng neh kơt nê kơl geh nău tam lơn đŏng. N’hanh nău way lah rnoh l’ĭt mbĕ dơh uĕh ri mpôl hên njrăng đă lah puh bar tơ̆ tâm ƀah 15- 20 nar ri kơt nê̆ hŏ sĭt jêng tay uĕh an mir tơm. Rnôk ndŏk nja rmŭ ôm uĕh n’hanh ăp mbrĭng sêt hŏ dơi mât kân ri bôk năp he hŏ kơl lơh kloh mir ma ăp ndơ tâm rdil sa geh nău dơi. Tâm khay mih he mbra puh ntơm bah 2 tât 3 tơ̆ đŏng yơn rnôk dja dŭt khlay. Hôm tâm rnôk mih l’ĭt mbĕ âk mbrĭng sêt vi sinh mbra hao rơ̆ jêng âk n’hanh sa rmŭ ôm tay ndŏk nja, rgâl jêng rmŭ ôm uĕh jêng mât ăp ndơ gŭ rêh uĕh jêng an  tơm tăm.

-Ơ, dăn lah uĕh tiến sĩ Phạm Công Trí mpeh ăp nău nkoch mhe aơ!