Kơt âk băl mom nuĭh Xơ Đăng, lôch lĕ jêng ur sai, A Thứ n’hanh Y Gỗ, ƀon Tu Thó, xã Măng Ri, nkuăl Tu Mơ Rông ntơm njêng nău rêh mhe kanŭng đah bar pe ntil ndơ pah kan kuk pel đah soan săk nơm. Ntơm nơh lah kanŭng tăm ba , bum dơm ta rnoh neh mê̆ bơ̆ an rĭ ur sai A Thứ n’hanh Y Gỗ tâm ban kơt âk ur sai mom êng lĕ ndăn rvê ndơ sa ao n’gut ăp nar tâm âk năm khay. Aƀaơ lĕ êng hôm, tâm năm bôk năp sĭt nsum du jay, kôp ur sai mom nuĭh Xơ Đăng lĕ geh prăk sa prăk nkrem bâh tơm sâm rse, du ntil tơm ƀư dak si khlăy ta ntŭk. A Thứ an gĭt, ăp rnôk xã, nkuăl geh leo ƀư ăp nău kan, ăp ntŭk tăch ndơ mpeh tơm ƀư dak si, bar hê ur sai njôt leo sâm rse ta rnăk vâl geh tăm hăn leo mbơh tơih, tăch ăp ntŭk jêng lah nău geh mbơm oi lơn đah ăp rnăk ta ƀon Tu Thó. “Ur sai gâp mhe tâm nđăp, gơih pah kan rĭ nău rêh mbơm oi. Gay ma dơi geh ăp nău nơm ŭch nău rêh ba kơi tay he an nsrôih tâm sâm rse, ngăn lah tơm sâm Ngọc Linh gay ma geh tay nău geh”.

Tât aƀaơ lĕ rnoh neh tơm ƀư dak si bâh n’gor Kon Tum ma rgum dŭt âk ta 3 nkuăl yôk prêh lĕ lah: Tu Mơ Rông, Đăk Glei n’hanh Kon Plông lĕ geh pơk hvi tât rlău 11.200ha, tâm nĕ êng tơm Sâm Ngọc Linh rlău 2.400ha. Wa Võ Trung Mạnh, Kruanh UBND nkuăl Tu Mơ Rông, an gĭt, n’gâng kan nkuăl lĕ mbơh tơih ƀư âk bôk nău kan gay ma rnăk ach o geh tăm tơm ƀư dak si đong an hun hao wăng sa rnăk vâl. “Nkuăl lĕ geh rdâk njêng bôk nău kan kơl an ƀon lan mpeh nău rêh jêng tâm ban kơt rdâk njêng ăp nău kan tâm rgop gay ma kơl an ƀon lan hun hao tơm ƀư dak si. Êng đah tơm sâm Ngọc Linh rĭ nkuăl pah kan tay đah Ngân hàng Chính sách gay ma kơl an ƀon lan manh bâh ăp rnoh êng êng gay ma hun hao tơm Sâm Ngọc Linh, nkre lah kuăl đă ăp doanh nghiệp leo ƀư tâm rgop, kơl an ƀon lan gay ma hun hao”.

Ta meng săk rnglăy mpeh wăng sa ma tơm ƀư dak si nsĭt tay an nuĭh tăm, ăp năm dăch aơ nuh srê lĕ ntơm ntoh luh, hun hao ta tơm ƀư dak si ta n’gor Kon Tum. Khuch khat dŭt âk geh ta năm 2022 ta nkual tăm Sâm Ngọc Linh bâh n’gor ta nkuăl Tu Mơ Rông n’hanh Đăk Glei. Wa A Hải, kruanh Hội nông dân xã Tê Xăng, nkuăl Tu Mơ Rông, mĭn rvê rnôk ma nău pơk hvi rnoh neh n’hanh tăm rgum lĕ ƀư an bu tuh hao âk ta tơm ƀư dak si ƀư khuch khat âk an nuĭh tăm. “Dăch aơ nău tăm tơm dak si lah nsum lĕ geh mâp âk nău jêr jŏt. Tal 2 lah bu tuh ta tơm Sâm dŭt âk đŏng. Âk ƀon lan khuch khat âk ngăn mô gĭt mhâm ƀư sâm gay ma bah, dŭt jêr ngăn.

  Rơh tâm ôp bah PV nkô̆ way nkoch đah wa Bùi Đức Trung, Groi Kruanh Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum mpeh njrăng n’gang bu tuh an tơm dak si nkoch gĭt kloh lơn nkô̆ nău dôl dơi nuĭh tăm tơm dak si ta n’gor Kon Tum dŭt uănh khlay.

-Ơi kônh wa n’gor Kon Tum dôl nsrôih jêng nkual tăm tơm dak si rgum  tơm gưl neh dak. Gay rgop đăp mpăn geh nău dơi dja, Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum hŏ mhâm geh nău nchrăp tâm nău njrăng n’gang bu tuh ta tơm dak si mêh wa?

Wa Bùi Đức Trung: Nsing ta nău dơi kan nău dơn kan, nsing tâm nô nău rgâl duh nđik trôk nar, nău way ntoh, hao rơ̆ jêng bah ăp ntil ndơ bu tuh ta tơm tăm  tâm ban kơt nău way mât chăm bah nuĭh ƀon lan… ntơm bah bôk năm tuch tăm, Chi cục Tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm n’gor Kon Tum hŏ geh siƀŭt nchroh nô nău bu lơh sa ta ăp ntil tơm  tăm, tâm nê lĕ ma tơm dak si.

Bah meng nê, Chi cục way đă cán bộ công chức jŭr kan nsum đah cán bộ way kan gưl nkuâl, gưl xã ôp uănh, rƀah gĭt nô nău bu tuh sa ntơm bah nê geh ăp trong ntĭm nti, lơh năn ngăch ntưp rêng lam hvi.  

- Đah trong ƀư mât chăm tơm dak si kơt aƀaơ bah nuĭh ƀon lan, may moh geh nău njrăng đă đah nkô̆ nău njrăng n’gang nuh srê mêh?

Wa Bùi Đức Trung: Lôch rƀah gĭt nô nău, ôp uănh ta nkual tăm tơm dak si, aƀaơ nău dŏng ăp kôp rêng ƀư tơm tơm dak si hôm đêt. Aơ lah du nkô̆ nău gay ăp ntil tu ndrŭng tuh sa ntoh luh, rơ̆ jêng.

Tâm rnô nê tĭng Thông tư mbrô 09, nar 24/10/2023 bah Bộ Nông nghiệp n’gluh an dŏng dak si mât njrăng si tăm dơi an dŏng ta Việt Nam n’hanh dak si mpăng dŏng ta Việt Nam ri mô hŏ geh âk ntil dak si ndrŭng gay dŏng an tơm dak si, jêng nău dŏng ăp trong njrăng n’gang rgum lah du ntil trong ƀư khlay, geh nău tam kơt: Sơch tơm dak si dăng; mât njrăng srah ngonh uĕh an  tơm tăm…;way hăn chop mbro mir n’hanh kơi năp nti an nuĭh ƀon lan gay nuĭh ƀon lan jêng ăp nuĭh rnâng kan năl gĭt tu ndrŭng chuh sa lơh khuch tơm tăm.

-Tâm ăp năm aơ ta du đêt ntil tơm dak si ta n’gor Kon Tum, na nê̆ kơt tơm sâm Ngọc Linh hŏ ntoh du đêt ntil bu tuh, Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng tơm tăm n’gor Kon Tum hŏ mhâm nchrăp tâm pah kan njrăng n’gang bu tuh an tơm dak si mêh wa?        

Wa Bùi Đức Trung: Tă khuch tât ndal bah trôk nar, tâm năm 2022 ta nkuâl Tu Mơ Rông n’hanh nkuâl Đăk Glei hŏ ntoh âk mih tŭp pler, tŭk lêm lơh khuch tât du đêt rnoh neh tăm Sâm Ngọc Linh bah nuĭh ƀon lan ta 2 nkuâl dja. Bah năp nô nău nê, Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn, Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng tơm tăm hŏ n’gluh ân siƀŭt rđău đă, ntĭm nti gay ăp nkuâl năn ngăch rdâng lơh đah ăp ntil bu tuh ta tơm dak si lơn lah tơm sâm Ngọc Linh.

Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm, kan nsum đah Ntŭk rgum mât njrăng si tăm miền Trung, ăp đơn vị rnâng kan nkuâl Tu Mơ Rông, Đăk Glei ƀư hăn ôp uănh, sŏk ntil tơm geh bu tuh njuăl uănh năl ntil bu tuh sa tơm  tăm; nkre nkoch trêng, nkah njrăng, ntĭm nti ăp nuĭh tơm mir Sâm tĭng ƀư du đêt trong njrăng lơh kơt: Mât kloh aih  mir tơm; n’gluh ăp tơm geh bu tuh luh bah ntŭk tăm n’hanh tăm tâm njơ mhe gay der bah ntưp rêng; rdâk tay, kơi ntop chor ntưp  an mbor tăm gay dak mih mô truh khuch tâm tơm sâm gay bah ir bu tuh ntưp rêng, kơi ntop an mir tơm ma mbuh yôk hŏ dơi pot ma vôi tuch tăm n’hanh ăp chế phẩm sinh học kơt Trichoderma ntơm bah 3-6 khay/tơ̆ gay n’hao uĕh jêng an tơm n’hanh nkhĭt mbrĭng  sêt bu tuh.

Rlău ma nê, Chi cục Tuch tăm, Chi cục Kiểm lâm hŏ kơi năp nti geh 11 jrô nti mpeh ntĭm nti kỹ thuật tăm, mât chăm n’hanh ăp trong mât lơh sa ndơ ta tơm sâm Ngọc Linh ta ăp xã bah nkuâl Tu Mơ Rông  n’hanh Đăk Glei.

-Tơm sâm Ngọc Linh geh rnoh khlay wăng sa âk, mô lap geh bu tuh mbra lơh khuch têh an nuĭh tăm. Êng đah tơm dak si dja may moh geh nău njrăng đă nuĭh tăm tâm nău njrăng n’gang bu tuh an tơm tăm mêh?         

Wa Bùi Đức Trung: Njrăng đă doanh nghiệp, hợp tác xã, nuĭh ƀon lan tăm sâm Ngọc Linh tĭng ƀư trong manh ntĭm nti kỹ thuật tăm, mât chăm tơm sâm Ngọc Linh hŏ dơi Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn n’gluh an dŏng Quyết định mbrô 676, nar 27/12/2022. Rlău ma nê, uănh khlay tât du đêt trong njrăng n’gang rgum lơh ma ndơ bu sa.

Đah neh ân ƀư rmŭ uĕh na nê̆ lor rnôk srih tăm, gay nkhĭt ăp tơm bu tuh hôm gŭ nâm neh; Đah găr, kon ntil: Sơch ăp găr ntil têh, uĕh jêng, mô geh têl bu tuh. Tâm rnôk mât chăm way ƀư kloh aih an mir tơm; mir tơm ân luh suăt dak sor uĕh n’hanh mô geh ngâr dak tâm khay mih; Kơi ntop poh ndơ uĕh jêng ma mbuh yôk hŏ dơi lơh rmŭ ma Trichoderma gay nkhĭt ăp tơm bu tuh; Tâm bôk khay mih mbra ƀư ndrơng jal gay ntưm an  tơm Sâm Ngọc Linh gay bah ir mih tŭp pler, n’ging tơm si tŭp ƀư an tơm  geh chôt pă; Rnôk saơ mir geh ăp ntil bu tuh ân lơh ơm ma trong n’gluh ăp tơm geh bu chuh luh bah nkual tăm gay bah ir bu tuh ntưp rêng; ndơm dăk, chot sinh học gay nkhĭt đe.

-Lah uĕh wa mpeh rơh tâm ôp dja!